Marianne Sivertsen Næss, sjávarútvegsráðherra Noregs, lýsti því yfir á blaðamannafundi í morgun að ætlun ríkisstjórnarinnar væri að ná svo miklu kvikasilfri sem framast væri unnt úr flaki þýska kafbátsins U-864 sem liggur úti fyrir Fedje í Vestland-fylki.
Flakið uppgötvaði áhöfn varðskipsins KNM Tyr árið 2003 en það liggur á um 150 metra dýpi úti fyrir Fedje, rúmlega 400 íbúa eyjarsamfélagi.
Íbúarnir þar óttast áhrifin á lífríki hafsins fari 67 tonn af kvikasilfri í sjóinn eftir því sem greipar Ægis tæra stál U-864 gerr. Sérfræðinefnd um málið komst að þeirri niðurstöðu haustið 2022 að ná þyrfti mengunarvaldinum, kvikasilfrinu, úr bátnum og þekja flakið að því búnu með þéttandi efnum.
Aðgerðin ekki nefnd einu orði
Það var febrúardag nokkurn árið 1945 sem U-864 lagði úr höfn í Noregi.
Stríðsfleyið þýska var á leið til Japans með tæplega 70 tonn af kvikasilfri í 32 kílógramma stálflöskum, 1.857 talsins, auk þýskra þotuhreyfla í orrustuþotur, en varningurinn var ætlaður bandamönnum Þjóðverja, Japönum, sem er þarna var komið sögu voru teknir að fara verulega halloka í styrjöldinni. Um borð voru einnig tveir þýskir verkfræðingar frá Messerschmitt, þeir Rolf von Chlingensperg og Riclef Schomerus, auk japanska tundurskeytasérfræðingsins Tadao Yamoto og landa hans, eldsneytisfræðingsins Toshio Nakai.
Leiðangurinn gekk undir heitinu Aðgerðin Sesar, Operation Caesar í bókum bandamanna, Unternehmen Kaiser hjá Þjóðverjum, og var svo leynileg að hún var ekki nefnd einu orði nema í rækilega dulkóðuðum fjarskiptum sem bandamenn höfðu hlerað – og ráðið.
Sesar hlaut skjótan endi, eins og samnefndur keisari löngu áður, áhöfn Venturer komst í færi og skaut tveimur tundurskeytum að U-864 sem hæfðu miðskips, sprengdu kafbátinn í tvennt og sendu hann með manni og mús, 73 manna áhöfn, niður á hafsbotn. Með þessum atburði var það blað brotið í sögu sjóhernaðar í heiminum að í fyrsta skipti grandaði einn kafbátur öðrum, með vilja, meðan báðir voru staddir í kafi.
Barátta Stuberg
Vinnan við að koma kvikasilfrinu úr bátnum hefst árið 2026. Hún er áhættusöm og fer fram í nokkrum þrepum. „Noregur er stolt sjósóknarþjóð. Við viljum hreint haf og við viljum umgangast hafið á sjálfbæran hátt, sagði Næss sjávarútvegsráðherra í morgun.
Lisbeth Stuberg er einn af íbúum Fedje. Þar býr hún og starfar auk þess sem hún hefur barist fyrir því um 20 ára skeið að skaðleg efni i kafbátnum verði fjarlægð og öryggi lífríkisins í hafi Norðmanna tryggt.
„Þetta hefur gengið upp og niður, trú og efi hafa skipst á. En dagurinn í dag er merkisdagur,“ sagði Stuberg í ræðu á blaðamannafundi í Knarvik á Fedje í morgun eftir að sjávarútvegsráðherra hafði flutt sitt ávarp og gert grein fyrir áætlun norskra stjórnvalda.