Innlent | Morgunblaðið | 22.5.2015 | 10:25

Finna enga leið úr sjálfheldunni

Lítið hefur miðað á sáttafundum. Í gær funduðu m.a. SGS og SA og hjúkrunarfræðingar og ríkið. mbl.is/Eggert

Kjaraviðræðurnar eru komnar í slíka sjálfheldu að reyndustu menn á vinnumarkaði muna ekki annað eins. Aðeins eru tveir virkir vinnudagar þar til fjölmenn verkföll skella á að óbreyttu um miðja næstu viku.

Þrátt fyrir að sáttatilraunir hafi reynst árangurslausar reyna forystumenn viðsemjenda að halda þræðinum með óformlegum samtölum þessa dagana en eftir því sem næst verður komist hafa þau ekki skilað neinu. Frá sjónarhóli SA bætir ekki úr skák í glímunni við þetta flókna viðfangsefni að hver höndin hefur verið upp á móti annarri í kaupkröfum innan raða ASÍ.

Þær viðræður sem hafa þó átt sér stað á umliðnum mánuðum hafa nær eingöngu snúist um sérmál einstakra félaga og hópa, um starfsmenntamál og nú síðast um umdeilt tilboð Samtaka atvinnulífsins um breytingar á vinnutímaákvæðum og hækkanir launa gegn þeim breytingum. Landssambönd og félög innan ASÍ eru aftur á móti á einu máli um að ekki komi til greina að afgreiða þær sem hluta af kjarasamningum núna.

Þó að liðnir séu tæpir þrír mánuðir frá því að kjarasamningar á almenna vinnumarkaðinum runnu út hefur samkvæmt heimildum Morgunblaðsins enn engin umræða farið fram svo heitið getur um sjálfan launalið væntanlegra kjarasamninga.

Flókin kerfisbreyting

Miðstjórn ASÍ fór ítarlega yfir stöðu kjaradeilnanna á fundi á miðvikudag og voru verkalýðsforingjar á einu máli um að tillaga SA um vinnutímabreytingar fæli í sér svo flókna kerfisbreytingu að engin leið væri að ætla að afgreiða hana í þessari samningalotu.

Í ljós hefði komið að einstakir hópar gætu hreinlega tapað launum á innleiðingu hennar og voru hópferðabílstjórar nefndir sem dæmi um slíkt. Í yfirlýsingu SA þar sem tillögunni er lýst í smáatriðum er þó tekið fram að í henni sé einnig ákvæði sem tryggi að enginn lækki í launum af völdum þessara breytinga „og væru a.m.k. tryggðar þær lágmarkshækkanir sem í samningnum fælist að öðru leyti“.

Athygli vekur að þrátt fyrir harða gagnrýni á þetta tilboð SA hafa ASÍ-félögin ekki hafnað hugmyndinni ef sett yrði af stað skipulögð vinna um hana næstu mánuði.

„Ég held að það sé vilji allra aðildarsamtaka Alþýðusambandsins að nálgast það þannig. Menn sjá í þessu ákveðin tækifæri,“ segir viðmælandi í verkalýðshreyfingunni en bætir við að menn verði þá að hafa skýrari upplýsingar um hverju breytingarnar eigi að skila og eins verði að tryggja að allir launamenn njóti ávinnings af þeim.

Í bókun sem Flóafélögin og verslunarmenn lögðu fram um nýja nálgun varðandi vinnutímaákvæði samninga, sem SA hafnaði nær samstundis að sögn forsvarsmanna félaganna, er lagt til að unnið verði áfram að slíkum hugmyndum í vinnuhópum, samkvæmt viðræðuáætlun fram á næsta ár, sem yrði svo unnt að undirrita í apríl 2016.

Stirðari samskipti

Farið er að bera á hvassari gagnrýni innan verkalýðshreyfingarinnar á framgöngu SA í kjaraviðræðunum. Er sagður vera annar bragur á þessum samskiptum en var t.d. fyrir samningagerðina 2011 og er upplegg SA í viðræðunum sagt vera óvenjulegt.

Atvinnurekendur vilji byrja á að afgreiða vinnutímamálin og því næst semja um starfsmenntamálin. Að því búnu verði gengið úr skugga um hvað stjórnvöld séu tilbúin að reiða fram til að leysa úr yfirstandandi vinnudeilum. Loks þegar það liggi fyrir geti SA gengið til samninga um launahækkanir til að klára samningana.

Að mati forystumanna innan verkalýðshreyfingarinnar getur þetta aldrei gengið svona eftir. Stjórnvöld hafi aldrei sýnt á spilin hvað þau séu reiðubúin að leggja inn í kjarasamninga fyrr en ljóst sé orðið í öllum aðalatriðum hvað viðsemjendur á vinnumarkaði hafi náð samkomulagi um. Ef ríkisstjórnin spilaði einhverju út á þessari stundu yrði einfaldlega litið á það sem einhvers konar forgjöf og einstök félög og hópar myndu því næst reyna að ná sem mestu fram í samningum við atvinnurekendur, því að framlag stjórnvalda væri þá þegar í hendi.

Sú spurning kemur æ oftar upp hvort Ríkissáttasemjari gæti höggvið á hnútana með innanhússtillögu eða jafnvel miðlunartillögu til lausnar vinnudeilunum, sem myndi fresta verkföllum. Þó að sáttasemjari hafi heimild til þess tæknilega séð væri það nýlunda ef hann gripi til þess ráðs í ágreiningi milli aðila.

Miðlunartillaga er ekki sett fram nema allar aðrar leiðir hafi verið reyndar til þrautar og þá aðeins í samráði við viðsemjendur. Leggi sáttasemjari slíka tillögu fram í ósatt við annan hvorn deilenda myndi sá hinn sami væntanlega leggja til við sína félagsmenn að hún yrði felld í atkvæðagreiðslu. Sú leið er því ekki heldur talin fær svo að losa megi tappann sem allt stíflar í dag.

Hlustað á sjónarmið viðsemjenda

Þorsteinn Víglundsson, framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, segir að nú sé unnið að því að ná sameiginlegri bókun um vinnutímatillöguna. „Og þá með hvaða hætti farið yrði í vinnu og úttekt á möguleikum til slíkra breytinga,“ segir hann.

Tillagan um að unnið verði áfram að hugmyndum í vinnuhópum komi því vel til greina. „Þetta er á frumstigi og hafa engar formlegar viðræður verið að öðru leyti en því að við erum að reyna að sjá hvort við náum utan um þetta og svo yrðu aðilar bara að fara yfir stöðuna hver um sig.“ Þorsteinn segir af og frá að verið sé að bakka með tillöguna heldur sé verið að hlusta á sjónarmið viðsemjenda um að svona breytingar þurfi að eiga sér lengri aðdraganda.

Í vinnutímatillögu SA eru settar fram hugmyndir um vinnutíma sem yrði miðaður við virkan vinnutíma, en ekki vinnutíma að meðtöldum neysluhléum (kaffitímum). Tillaga SA var sú að ákvæði um 35 mínútna kaffihlé á dag féllu brott og dagvinnutími styttist samsvarandi. Hætt yrði að tala um 40 stunda vinnuviku og þess í stað talað um 37 stunda vinnuviku.

Tillögunni fylgdi ákveðin deilitala, sem deilt er í mánaðarlaun til að finna út tímakaup, sem ætti skv. upplýsingum SA að hækka um 8,3%. Á móti yrði greitt fyrir færri tíma, þannig að föst mánaðarlaun væru óbreytt.

Breytt kaffihlé og 37 stunda vika

Lagt er til að talning yfirvinnustunda miðist við mánaðarlegt uppgjör. Yfirvinnuálag yrði tvískipt. Fyrir fyrstu 22 yfirvinnustundirnar í mánuði (5 stundir á viku) yrði 40% á tímakaup miðað við ákveðna deilitölu og eftir það 51,7% miðað við aðra deilitölu. Núverandi yfirvinnuálag yrði óbreytt, eða 1,0385% af mánaðarlaunum, fyrir vinnustundir umfram 182 á mánuði.

Ennfremur lagði SA til sveigjanlegra dagvinnutímabil frá kl. 06-19. Gegn þessum breytingum á yfirvinnuálagi og dagvinnu- og álagstímabilum segjast SA hafa boðið 9% hækkun grunnlauna og til viðbótar að persónubundin regluleg heildarmánaðarlaun undir 500 þús. hækki um 7%.