„Dey vonandi úr hjartaáfalli, við skrifborðið“

Óhætt er að segja að mikil tímamót hafi orðið í formúlu-1 hinn 23. janúar síðastliðinn er Bernie Ecclestone var velt af valdastóli. Lauk þar með áratuga valdatíma alráðs íþróttarinnar sem hann öðrum fremur byggði upp og gerði að gríðarlegu viðskiptaveldi. Vænan skerf að gróðanum nýtti hann jafnan í eigin þágu og er einn auðugasti maður Bretlands fyrir vikið.

Hann ólst upp við fátækt, sonur togarasjómanns á heimili án rennandi vatns. Á æskuárum sínum varð hann vitni að loftbardögum breskra Spitfire-orrustuflugvéla og þýskra árásarflugvéla í stríðinu um Bretland. Í skóla sætti hann einelti og var hæddur fyrir smæð sína en hann er einungis 1,59 sentímetrar á hæð. Mótlætið herti manninn sem virkjaði reynslu sína sem kraft til að byggja upp veldi sitt. „Hann er erfiður viðureignar, harður í horn að taka og með öllu tilfinningasnauður,“ lýsir samtíðarmaður í formúlunni honum.

Bernard Charles „Bernie“ Ecclestone fæddist 28. október 1930 í St. Peter í South Elmham, smáþorpi skammt suður af Bungay í Suffolk í Englandi. Hann var því 85 ára er honum var ýtt til hliðar sem aðalstjórnanda formúlu-1. Því hlutverki hafði hann gegnt í fjóra áratugi. Hann er að sönnu auðkýfingur því í fyrra var persónulegur auður hans metinn á jafnvirði 3,1 milljarðs dollara eða sem svarar rúmlega 350 milljörðum íslenskra króna. Með því er hann einn allra ríkasti maður Bretlandseyja. Hann var þríkvæntur og jafnan með sér miklu yngri konu upp á arminn. Nú síðast hina brasilísku Fabiana Flosi sem hann kvæntist 2012 og er yngri en elsta dóttir hans og litlu eldri en þær tvær yngri. Á þeim Ecclestone er 47 ára aldursmunur.

Byrjaði að afla sér tekna 9 ára

Ecclestone fékk snemma viðskiptavit og lagði einkar hart að sér. Níu ára gamall bar hann út tvöfaldan skammt af dagblöðum til kaupenda eldsnemma dags áður en skólinn hófst. Á leið í skólann keypti hann svo brauðsnúða í bakaríi og seldi bekkjarfélögum með 25% álagningu. Í skólafríum tók hann upp kartöflur og seldi lindarpenna á götumarkaði. Hann var aðeins táningur að aldri er hann hafði keypt hlut í fyrirtæki, sem stundaði viðskipti með varahluti í mótorhjól. Má segja að hann hafi komist til bjargálna og gott betur af eigin rammleik og hjálparlaust.

Er ævisöguritari hans spurði hvers vegna hann hefði ekki beðið foreldra sína um fjárhagslega aðstoð við að koma fyrirtæki á koppinn sagðist hann hafa viljað treysta á sjálfan sig. „Ég vildi ekki biðja foreldrana um ölmusu. Ég vildi vinna inn peninga fyrir hlutunum sjálfur. Þau áttu hvort eð er ekki neina peninga aflögu. Vildi ég eignast eitthvað þá stússaði ég við eitt og annað og braskaði, ég var sjálfstætt kvikindi,“ svaraði hann.

Og Bernie hefur lagt hart að sér frá morgni til kvölds. „Önnum köfnum líður mér best. Biðu mín ekki einhver óleyst vandamál þegar ég vakna á morgnana, myndi ég ekki fara á fætur. Vinnan er það besta við lífið,“ sagði hann nýlega í blaðaviðtali. Allt frá barnsaldri hefur hann fengist við að tengja saman kaupendur og seljendur, fást við og sinna viðskiptavinum og skapa auð. Og hefur ekkert slakað á þótt vel á níunda áratuginn væri kominn, fyrr en nú. Aðal hans var að koma málum í framkvæmd, láta verkin tala.

Ecclestone hætti í skóla 16 ára gamall og fékk vinnu í efnarannsóknarstofu hjá gasfélagi skammt frá heimili sínu. Fólst starfið í að mæla hreinleika gass. Í frístundum helgaði hann sig mótorhjólum. Strax eftir seinna stríðið hóf hann að versla með varahluti í slík farartæki og stofnaði fyrirtæki um það, Compton & Ecclestone, með félaga sínum. Hann lagði fyrir sig kappakstur á nítjánda ári, 1949, með keppni í formúlu-3, aðallega í Brands Hatch-brautinni. Náði hann ágætis árangri og vann einn og einn sigur á fyrstu árum. Eftir nokkur akstursóhöpp hætti hann kappakstri og einbeitti sér að viðskiptum. Efnaðist hann á fjárfestingum í fasteignum og lánastarfsemi og með því að standa fyrir bílauppboðum á sunnudögum. Hann sneri sér aftur að kappakstri 1957 sem umboðsmaður ökumannsins Stuart Lewis-Evans og keypti tvo bíla Connaught-liðsins sem farið hafði í þrot. Sjálfur varð hann ekki farsæll keppandi því í formúlu-1 mótunum tveimur sem hann tók þátt í 1958 komst hann ekki í gegnum tímatökuna. Hið fyrra var í Mónakó og hið seinna í Silverstone.

Byltingarkenndir samningar

Árið 1972 lét Bernie Ecclestone til sín taka á vettvangi formúlu-1 er hann keypti Brabham-liðið og stýrði því til keppni í fimmtán ár. Ecclestone sá fljótt möguleika á að gera formúluna að viðskiptavöru, ekki bara með sölu sjónvarpsréttinda. Sá hann veikleika í gildandi viðskiptamódeli íþróttarinnar sem fólst í því að einstakir liðsstjórar sömdu hver í sínu lagi við brautareigendur um greiðslur fyrir þátttöku og verðlaunafé. Litlar tekjur höfðu brautirnar af útsendingum sjónvarpsstöðva á þeim tíma. Með tilliti til þess að milljónir manna fylgdust með íþróttinni taldi alráðurinn að betur mætti gera og dreif í því; seldi m.a. útsendingarrétt frá mótum sem pakka. Tekjur íþróttarinnar jukust stórlega.

Samhliða störfum sem liðsstjóri og liðseigandi stofnaði Ecclestone hagsmunasamtök bílsmiða í formúlu-1 (FOCA) árið 1974 með nokkrum liðseigendum. Sem leiðtogi þeirra jók hann ítök sín í íþróttinni og notaði hann stöðu sína þar til enn frekari áhrifa. Störf í þágu samtakanna urðu tímafrek, aðallega við að semja um útsendingar frá formúlu-1. Reyndust það tímamótasamningar en með þeim var lagður grunnur að fullri atvinnumennsku í íþróttinni. Fór Ecclestone með fjárhagsvöld íþróttarinnar upp frá því. Á grundvelli svonefnds Concorde-samnings stjórnaði hann og fyrirtæki hans einnig öllu öðru sem fylgdi keppninni. Svo sem framkvæmd, fyrirkomulagi og flutningum vegna allra móta í formúlu-1. Á þessu hagnaðist Ecclestone mjög persónulega. Auð sinn hefur hann ávaxtað með ýmiss konar fjárfestingum en meðal annars áttu hann og viðskiptafélagi hans, Flavio Briatore, enska knattspyrnuliðið Queens Park Rangers á árunum 2007 til 2011.

Fjórðungur í eigin þágu

Á endanum tryggði Ecclestone FOCA öll viðskiptaréttindi formúlunnar 1978 og stofnaði enn eitt fyrirtækið um það, FOPA. Af tekjunum af sjónvarpsréttindunum lét hann 47% renna til liðanna, 30% til Alþjóða akstursíþróttasambandsins (FIA) og 23% til FOPA, þ.e. sjálfs sín. Í skiptum fyrir það lagði hann fram verðlaunaféð. Sjónvarpsréttindin fluttust milli fyrirtækja Ecclestone, liðanna og FIA seint á tíunda áratugnum en Ecclestone náði þeim undir sig aftur 1997 er hann fékk liðin til að fallast á nýtt Concorde-samkomulag. Í skiptum fyrir árlegar greiðslur hélt hann réttindunum fyrir sig.

Á vettvangi formúlunnar hafa aðferðir Ecclestone löngum þótt umdeildar og ekki alltaf í samræmi við heilbrigt viðskiptasiðferði. Þótti sú þráhyggja hans að ná samningum hvað sem það kostaði bitna á tíðum á siðferðinu. Hann var gagnrýndur fyrir að flýta sér um of í samningum við spilltar ríkisstjórnir og þiggja háa þóknun frá þeim fyrir mótshald sem hafði fyrst og fremst þann tilgang að styðja við bakið á viðkomandi stjórnvöldum og auka á vegsemd þeirra. Sömuleiðis hefur Ecclestone sætt ámæli fyrir miklar og íþyngjandi kröfur á hendur mótshöldurum, fyrir að halda litlausum mótum á keppnisskránni og byggja upp kerfi verðlaunafjár sem hyglaði Ferrari stórum á kostnað smærri liða.

Veifaði tékkheftinu og slapp við fangelsi

Má segja að Ecclestone hafi rofið múra á fleiri sviðum. Mörgum fannst það kaldhæðnislegt að hann skyldi sleppa við fangelsi er hann var dreginn fyrir rétt í Þýskalandi fyrir mútustarfsemi. Veifaði hann tékkheftinu í dómsalnum og bjargaði sér með því frá fangelsisvist. Bauðst hann til að borga rúmlega 100 milljónir dollara til þýska ríkisins fyrir brot sitt gegn því að fara ekki í steininn og þrátt fyrir sakfellingu gekk það eftir.

Þess ber að geta í þessu sambandi að Ecclestone var ekki embættismaður formúlunnar eins og til dæmis átti við um Sepp Blatter, fyrrverandi forseta Alþjóðaknattspyrnusambandsins (FIFA). Sá var blóðsuga er streymdi fé og trúverðugleika frá knattspyrnunni og gróf undan virðingu hennar. Kom hann upp neti virktavina sem kýldu vömbina af fjörgjöf fótboltans. Ecclestone var aftur á móti sjálfstæður atvinnurekandi sem bylti formúlu-1, færði starfsemi hennar nær nútímanum og skóp þúsundir starfa þó að vera megi að hann hafi á tímum farið út af sporinu og ekki gert allt rétt. Er hann gengur inn í sólarlagið er til lítils að afskræma persónu hans með upphrópunum eins og hetja eða skúrkur, spámaður eða skemmdarverkamaður. Raunveruleikinn er ævinlega blæbrigðameiri. Hann virtist gera sér grein fyrir því að starfslok nálguðust eftir 40 ár á valdastóli. Þykir það lýsa bæði óhaminni einlægni hans og djúpstæðir ást á starfinu sem hann hverfur nú frá er hann fjallaði um lífið og tilveruna í viðtali. „Ég veit að ég mun deyja, það er óumflýjanlegt. Og ég óttast það ekki. Vonandi dey ég bara úr hjartaslagi. Helst við skrifborðið mitt.“

Hjartaaðgerð hægði ekki á honum

Þrátt fyrir hjartaaðgerð og þrefalda kransæðahjáveitu árið 1999 dró ekkert úr starfskrafti Ecclestone. Um það leyti minnkaði hann hlut sinn í SLEC-eignarhaldsfélaginu niður í 25% en það var móðurfélag ýmissa undirfélaga sem áttu og stýrðu afmörkuðum þáttum formúluviðskiptanna. Kom hann því þó þannig fyrir að þrátt fyrir minnihluta hlutafjárins hélt hann algjörum yfirráðum fyrirtækjanna allra.

Á síðustu árum stýrði Ecclestone Formula One Group, fyrirtæki sem hafði umsjón með keppni í formúlu-1 og sýslaði með viðskiptaréttindi íþróttarinnar. Átti það hluta af félaginu Delta Topco, móðurfélagi Formula One Group. Í þeirri stöðu hafði hann gríðarleg áhrif og völd innan íþróttarinnar og því oft nefndur „alráður“ formúlunnar. Eftir nokkurra mánaða aðdraganda var tilkynnt hinn 23. janúar sl. að Bernie viki úr starfi fyrir Chase Carey, aðaleiganda fjarskipta- og fjölmiðlasamsteypunnar Liberty Media, sem keypt hafði formúlu-1. Var öldungurinn skipaður heiðursstjórnarformaður og mun sem slíkur verða ráðgjafi nýrra stjórnenda greinarinnar. Hann gengur ekki snautlegur frá borði því við yfirtökuna fékk hann ögn í sinn vasa, eða 29 milljónir dollara, jafnvirði 3,3 milljarða króna. Var það þó ekki nema eins og dropi í hafið í sölu formúlunnar til Liberty Media upp á átta milljarða dollara. agas@mbl.is