Gríðarlegur fjöldi starfa í hliðargreinum
Setja bókamerki
Árið 2018 voru að minnsta kosti 84 fyrirtæki í hliðar- og stoðgreinum sjávarútvegs. Velta þeirra nam rúmlega 78 milljörðum króna og ársverkin 2.541 sem þýðir að tekjur á hvert ársverk voru að meðaltali 31,6 milljónir króna.
Töluvert er fjallað um þessar greinar í skýrslu um stöðu og horfur í íslenskum sjávarútvegi og fiskeldi. Fjórir vísindamenn rituðu skýrsluna að beiðni Kristjáns Þórs Júlíussonar, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra. Í skýrslunni er vakin athygli á þeirri gjörbreyttu stöðu sem hefur átt sér stað á undanförnum árum í þessum sérhæfðu greinum og voru ársreikningar 84 fyrirtækja teknir til greiningar.
Harðfiskvinnsla er hugsanlega elsta fiskiðngrein hér á landi og hefur verið stunduð allt frá landnámi. Fimm fyrirtæki sem vinna harðfisk eru í greiningu skýrslunnar og voru tekjur fyrirtækjanna 1,1 milljarður árið 2018 sem samsvarar 19 milljónum á hvert þeirra 58 ársverka sem unnin eru hjá fyrirtækjunum, en það er næstminnsta velta á ársverk í samanburði við hinar hliðargreinarnar. Hins vegar eru þessi fyrirtæki með hæsta hagnaðarhlutfall af tekjum.
Leiðandi á heimsvísu
Það eru þó fleiri aðferðir nýttar til þurrkunar á sjávarafurðum en harðfiskvinnsla og hefur til að mynda hausaþurrkun verið stunduð innanhúss hér á landi frá 1978, fyrst í Hafnarfirði. Alls eru sex fyrirtæki sem reka fiskþurrkun sem eru í greiningunni og er hjá þeim unnið 181 ársverk. Veltan 2018 nam 5,1 milljarði króna sem gerir tekjur á hvert ársverk 28,6 milljónir.
Niðursuða sem geymsluaðferð hefur verið geymsluaðferð matvæla í rúm 200 ár og barst hingað til lands 1858 er Skotinn James Ritchie hóf niðursuðu á laxi í Borgarfirði. Niðursuða er enn stunduð í stórum stíl og er Ísland meðal annars leiðandi í niðursoðinni þorskalifur. Framleiðslan á heimsvísu er um 65 milljónir dósa og eru tvær af hverjum þremur frá íslenskum framleiðendum eða 45 milljónir dósa.
Þau fjögur fyrirtæki sem eru markaðsráðandi í niðursoðnum hliðarafurðum hér á landi seldu vörur fyrir rétt tæpa þrjá milljarða árið 2018 og voru ársverkin 71. Hagnaðurinn af þessum rekstri er þó takmarkaður.
Auka nýtingu
Leitin að leiðum til að auka fullnýtingu hráefnis hefur verið stöðugt viðfangsefni í sjávarútvegi eða allt frá því að takmörk voru sett á veiðar með innleiðingu kvótakerfisins. Enda er ljóst að þegar ekki er hægt að auka tekjur með veiðum er eina færa leiðin að auka þau verðmæti sem fást út úr hverju lönduðu kílói af afla. Fjöldi sprotafyrirtækja hefur orðið til við verkefni sem tengjast fullnýtingu.
Í skýrslunni er sérstaklega horft til fyrirtækja í líftækni, lífefnaframleiðslu og lækningavörum í þessu samhengi en þeim hefur fjölgað gífurlega á undanförnum árum. Þessum fyrirtækjum hefur tekist að skapa verðmæti úr hluta sjávarafurðanna sem oft á tíðum var fargað, til að mynda roði og slógi. Alls eru fyrirtækin 14 og hafa fjölda starfsmanna en þar eru unnin um 220 ársverk. Rekstrartekjurnar nema 9,4 milljörðum króna og þær næsthæstu á hvert ársverk.
Hins vegar er verulegt tap meðal þessara fyrirtækja og segja skýrsluhöfundar ástæðuna vera að umrædd „fyrirtæki eru mörg ung og hafa lagt í mikla og kostnaðarsama rannsókna- og þróunarvinnu sem er annaðhvort nýlega farin að skila árangri eða á stutt í að skila jákvæðri afkomu.“
Hagstætt umhverfi
Fyrir um áratug var Bláa lónið eina fyrirtækið hér á landi sem sinnti ræktun og vinnslu örþörunga. Þessi fyrirtæki eru nú sex talsins og hafa þau vaxið mjög ört. „Ísland er um margt ákjósanlegt land til að setja upp starfsemi tengda örþörungum. Næg græn orka er til staðar á ásættanlegu verði, bæði til hitunar og fyrir rafmagnslýsingu sem er mjög orkufrek,“ segir í skýrslunni. En það eru fleiri breytur sem gera Ísland að eftirsóttum stað fyrir fyrirtæki af þessum toga og vísa skýrsluhöfunar til náttúrulegs koltvíoxíðs sem er nægt. Auk þess er framboðið á köldu vatni töluvert, en það kemur að notum til að kæla LED-ljósakerfi sem nýtt eru til ræktunar.
Ársverkin eru 59 í fyrirtækjunum sex og námu tekjur þeirra 1,7 milljörðum árið 2018. Þrátt fyrir að fyrirtækin skiluðu samanlögðu tapi upp á 122 milljónir króna er talið að það sé ekki merki um veika stöðu, heldur er um að ræða ung fyrirtæki í örum vexti og rekstrartap á þessum tímapunkti eðlilegt.
Þörungar skili tæknistörfum
Aðeins tíu ársverk eru í fínvinnslu stórþörunga og er greinin á byrjunarstigi. Fyrirtækin eru fjögur og tekjurnar litlar og tapið töluvert. „Greinin er ung og eru mikil tækifæri í vinnslu lífvirkra efna og afurða úr stórþörungum, en fyrirtækin hafa ekki enn haft erindi sem erfiði,“ segir í skýrslunni.
Aðra sögu er að segja af hefðbundinni vinnslu stórþörunga, þó aðfjöldi fyrirtækja sé svipaður. Tekjurnar námu 1,9 milljörðum árið 2018 og voru unnin 50 ársverk. Tvö fyrirtækjanna eru töluvert stærri en hin og bera ábyrgð á stórum hluta veltunnar. Þá er bent á að töluverður áhugi er á því erlendis að auka nýtingu á þangi og þara við strendur Íslands, sérstaklega í Breiðafirði þar sem 50 þúsund tonna uppskera er leyfð. Fram kemur í skýrslunni að einnig séu töluverð tækifæri falin í ræktun á þangi og þara.
„Á Íslandi eru miklir möguleikar í vinnslu á þangi og þara sem mikilvægt er að skapa sem mest verðmæti úr. Heppilegt væri að fara sömu leið og farin hefur verið í vinnslu hliðarafurða í hefðbundinni fiskvinnslu og vinna þangið frekar í verðmætar vörur sem skila sér einnig í nýjum íslenskum hugverkum og verðmætum tæknistörfum,“ segja höfundar.
Stoðirnar
Tækja- og tæknigreinin er líklega það sem hefur verið hvað mest áberandi er kemur að hliðar- og stoðgreinum sjávarútvegs. Hátæknifyrirtæki eins og Valka, Marel og Skaginn 3X eru vel þekkt og selja líklega meira erlendis en hér á landi. Fyrirtækin eru 20 hér á landi og voru unnin 1.390 ársverk sem skiluðu fyrirtækjunum 38,2 milljörðum króna árið 2018.
Vöxtur hefur verið gífurlegur í fyrirtækjum sem bjóða ýmsan hugbúnað til úrvinnslu gagna og annarra tæknilausna. Helst það líklega í hendur við aukna tæknivæðingu fiskvinnslna enda miða báðar greinar að því að auka skilvirkni, nýtingu og gæði. Samanlagt voru unnin 229 ársverk hjá þessum fyrirtækjum og veltan tæpir fimm milljarðar.
Ekki verða stundaðar veiðar án veiðarfæra og eru sex ráðandi fyrirtæki hér á landi og nam veltan rúmlega fjórum milljörðum, en reksturinn skilaði ekki hagnaði árið 2018. Hafa þarf í huga að tvö fyrirtækjanna eru sprotafyrirtæki sem eiga eftir að sanna sig. Samhliða veiðarfærum eru umbúðir og fiskikör ómissandi hluti af sjávarútvegi og fiskeldi og eru unnin 169 ársverk hjá fjórum ráðandi fyrirtækjum í umbúðalausnum fyrir sjávarútveg.
Kostnaður meiri en milljón á fermetra
„Það þarf að vinna mikinn fjölda upp“
Vona að Orkustofnun veiti ekki virkjunarleyfi
Skemmtiferðaskip hætt komið nærri Viðey
Handteknir eftir myndatöku í Vesturbæjarlaug
Skar höfuðleðrið af íslenskri konu