Löng barátta fyrir löggildingu

Þrátt fyrir að listmeðferð hafi verið notuð hérlendis í yfir 40 ár og fagfélag listmeðferðarfræðinga sé að verða 20 ára eru tiltölulega fáir sem sinna starfinu og alltaf eru biðlistar. Íris Ingvarsdóttir listmeðferðarfræðingur hefur einkum sinnt börnum og ungmennum sem orðið hafa fyrir áföllum þar sem hið talaða orð dugar ekki til að vinna úr erfiðum upplifunum. Hún hefur bæði starfað innan barna- og unglingageðdeildar Landspítala, innan skólakerfisins og með eigin stofu.

Þrátt fyrir að rannsóknir hafi sýnt að myndmál hjálpi bæði ungu fólki en einnig fullorðnum til að vinna úr tilfinningum sínum og listmeðferðarfræðingar hafi unnið innan heilbrigðiskerfisins í fjöldamörg ár hefur starfsheitið listmeðferðarfræðingar ekki hlotið löggildingu hérlendis, eins og til dæmis í Bretlandi. Íris segir það meðal þess sem skýri skort á nýliðun í starfinu og það séu hagsmunir allra og ekki síst ungs fólk að meðferðaraðilar séu með rétta menntun og þjálfun.

„Fólk veit oft ekki hvað listmeðferð er fyrr en það þarf að nýta þjónustuna sjálft. Margir tengja það við að við séum að teikna, jú, enda þekkt að sálfræðingar nýti sér það í meðferðum barna. Listmeðferð hentar þó líka fullorðnum og meðferðarúrræðið er til dæmis á spítölum, skólum og stofnunum eins og Ljósinu, Stígamótum og Foreldrahúsi. Erlendis er það nýtt í fangelsum og á hamfarasvæðum svo dæmi séu nefnd,“ segir Íris.

„Þeir sem orðið hafa fyrir áfalli geta átt erfitt með að færa það í orð. Ung börn hafa stundum ekki einu sinni orð yfir það en áhrifin liggja í taugakerfinu. Þegar barn fer að handleika myndlistarefnivið vekur það upp skilningarvitin og myndtjáning tekur við. Það ferli sem fer af stað og þau myndtákn sem koma fram er það sem við vinnum úr. sumir eiga erfitt með að setja í orð hvernig þeim líður og geta verið sterkari í myndrænni hugsun og tjáningu. Við teljum því mikilvægt að fólk hafi aðgang að fjölbreyttum meðferðarleiðum. Myndverkið virkar eins og spegill og getur síðan orðið brú yfir í orðin en um leið og við erum farin að nota orðin erum við komin í vitsmunalega nálgun. Það er þetta ferli sem við erum að vinna með.“

Íris fær margar tilvísanir frá barnavernd og barnageðlæknum og einnig leitar fólk til hennar að eigin frumkvæði.
„Hingað koma börn og ungmenni sem hafa upplifað álag, áföll eða eru með taugaþroska-frávik. Listmeðferðarfræðingar hjálpa þeim að tjá sig og það felur í sér ákveðið útrásarferli en við úrvinnslu hjálpum við þeim að átta sig á tilfinningum sínum, setja á þær nafn og finna þeim viðeigandi farveg.

Upplifun stúlku á líðan sinni eftir áfall af völdum alvarlegs ofbeldis. Á þessum tíma vildi hún ekki tala um það sem gerðist og var því vísað í listmeðferð. Upplifun hennar var að vera dauð inni í sér eins og tréð er dautt. Í dag tréð lifandi og stúlkan náð að halda áfram með líf sitt á farsælan hátt. Ásdís Ásgeirsdóttir

Með þeim skilgreinum við hverju þau geta borið ábyrgð á og hverju ekki og hverju fullorðna fólkið þarf að taka ábyrgð á. Það getur verið unnið í samvinnu við foreldra, hvað það er sem foreldrar þurfa að fókusera á og aðrir fagaðilar sem koma að barninu. Við hjálpum þeim að gera sér grein fyrir því hvar öryggisnet þeirra er og hvar þau geta leitað hjálpar, því að stundum lokast börn bara inni í sínum eigin hugarheimi.“

Barátta fyrir löggildingu 

Listmeðferðarfræðingar hafa verið í um 20 ára baráttu fyrir löggildingu starfsheitisins í samstarfi við músíkmeðferðarfræðinga og vilja með því fá viðurkenningu og starfsleyfi sem heilbrigðisstarfsmenn. Starfið er ábyrgðarstarf og hafa listmeðferðarfræðingar til að mynda verið kallaðir til vitnisburðar í dómsmálum.
„Þetta er viðkvæmur hópur sem við vinnum með, sem þarf að vanda sig sérstaklega með. Við teljum því mjög mikilvægt að þeir sem sinna listmeðferð hafi til þess viðurkennda menntun og þjálfun enda er eftirspurn eftir þjónustunni. Í dag getur hver sem er opnað stofu og við höfum dæmi um að ófaglært fólk auglýsi námskeið í listmeðferð. Okkur finnst fullkomlega óábyrgt af stjórnvöldum að horfa framhjá þessu. Löggilding starfsheitis þýðir að fólk eigi að geta treyst því að það sé að leita til fagfólks og einnig að annað fagfólk viti fyrir hvað listmeðferð stendur.

Við byrjuðum á þessu löggildingarferli í kringum 2000 og þá fengum við mjög jákvæða umsögn frá embætti Landlæknis, sem á að gefa umsögn um allar löggildingarumsóknir. Lög um heilbrigðisstarfsmenn voru síðan í endurskoðun í um 10 ár en 2013 sendum við aftur inn umsókn. Velferðarráðuneytið hefur hreinlega ýtt þessum umsóknum út af borðinu og við teljum okkur ekki fá rök fyrir því af hverju og við höfum ekki fengið að nýta andmælarétt. Við leituðum því til Umboðsmanns Alþingis, sem gerði velferðarráðuneytinu ljóst að því bæri að fara efnislega yfir umsókn okkar, sem fór þá aftur til umsagnar Landlæknis.“
Í þeirri umsögn kom fram að listmeðferðarfræðingar væru að veita góða þjónustu, það væri eftirspurn eftir henni og fagfélag listmeðferðarfræðinga hefði góðar siðareglur sem ættu að geta haldið utan um starfsemi þeirra.

„Þá taldi Embætti landlæknis að störf okkar væru þess eðlis að þau gætu ekki stofnað sjúklingum okkar í hættu og því væri ekki þörf á löggildingu. Vísað var til rannsókna því til stuðnings sem eiga við störf lækna og hjúkrunarfræðinga á skurðdeildum. Ekki var vísað til neinna á geðdeildum. Við teljum þetta því alls ekki fullnægjandi rök.“

Viðtalið má lesa í fullri lengd í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins