Hættan á sjálfsvígi eykst við áföll

„Eitt það erfiðasta í starfi geðlæknis er að meta hvort sjúklingur sé í sjálfsvígshugleiðingum eður ei. Það er algengt að geðlæknir á spítala sé kallaður til af hjarta- eða skurðlækni til að spá fyrir um hættu á sjálfsvígi hjá viðkomandi sjúklingi. Og þess auðvitað vænst að hann hafi þekkingu til að gera það,“ segir Jón Hallur Stefánsson geðlæknir.

Hann segir sjálfsmorð og sjálfsmorðstilraunir vera alvarlegt heilbrigðisvandamál og mun algengari en flestir halda.

Hjálpartæki til að meta áhættu

Jón Hallur varði doktorsritgerð sína, Clinical Assessment of High-risk Suicide Attempters: Intent, Violence and Biomarkers, við Karólínska sjúkrahúsið í Stokkhólmi 15. júní síðastliðinn.

Ritgerðin fjallar um hjálpartæki til að meta hættuna á sjálfsvígum sjúklinga og byggist á könnunum sem gerðar voru á tímabilunum 1988-1991, 1993-1998 og 2000-2005. Til að meta hættu á sjálfsvígi einstakra sjúklinga var stuðst við sjúkrasögu og klínískt mat. Skoðaðir voru 209 sjúklingar sem höfðu stuttu áður gert sjálfsvígstilraun yfir meðaltímabil sem spannaði tíu til tólf ár.

Jón Hallur segir að af þessum 209 sjúklingum hafi sautján framið sjálfsvíg síðar á tímabilinu og voru karlmenn í meirihluta.

Áhættan eykst við áföll

Rannsóknin leiddi í ljós að meðal þeirra atriða sem virtust hafa sitt að segja um hættu á sjálfsvígi var saga um ofbeldishegðun, hvort sem sjúklingurinn hafði orðið fyrir ofbeldi eða beitt aðra ofbeldi.

Jón Hallur segir margar rannsóknir benda til þess að hættan á sjálfsvígi aukist ef einstaklingur hefur orðið fyrir áfalli og það sé mikilvægt fyrir lækna að vera meðvitaðir um það.

„Það er því mikilvægt að skoða hvort sjúklingur hafi upplifað áfall (e. trauma), hvort sem það var í æsku eða á fullorðinsaldri.“ Hann bætir við að hér sé átt við áfall, bæði hjá þeim sem hafi verið beittir ofbeldi og þá sem hafi beitt aðra ofbeldi, hvort sem þeir séu á barns- eða fullorðinsaldri. „Þannig að það sem sjúklingur upplifði sem ungur maður gæti skipt máli fyrir hann út lífið.“

Testósterón tengt árásargirni

Jón Hallur segir fleiri karla en konur fremja sjálfsvíg og það geti verið erfitt að skilja hver ástæðan sé fyrir því, þar sem fleiri konur en karlar leita til dæmis til geðlækna almennt í flestum vestrænum löndum. Í rannsókninni hafi verið skoðað hvort líffræðilegar ástæður lægju að baki.

„Við skoðuðum bæði blóðprufur og heila- og mænuvökva úr sjúklingunum og það kom í ljós að þeir karlmenn sem voru í minnihluta áhættuhópsins (n=9) voru að meðaltali með hærra testósterón í blóði og heila- og mænuvökva en aðrir í sama aldurshópi (n=12). Testósterón hefur verið tengt árásargirni og það að reyna að fremja sjálfsvíg er stórtæk ákvörðun svo ásamt hvatvísi getur það verið mikilvægur þáttur í ákvarðanatökuferlinu.“

Hann bætir við að menningaröfl komi líka þar inn í. „Til dæmis virðist vera hærri sjálfsvígstíðni í ákveðnum löndum í heiminum á mörgum Vesturlöndum frekar en annars staðar og það er ólíklegt að það stafi einungis af líffræðilegum mun.“

Hættan metin út frá aðferðinni

Jón Hallur segir niðurstöður rannsóknarinnar meðal annars gefa til kynna að hægt sé að meta hluta á hættu á sjálfsvígi í framtíðinni út frá þeim aðferðum sem sjúklingurinn notaði við sjálfsvígstilraunina.

„Oftast er almennt meiri áhætta hjá þeim sjúklingum sem nota til dæmis byssu heldur en hjá þeim sem nota lyf. Þess vegna er mikilvægt að vita hversu ofbeldisfull tilraunin er.

Að nota lyf getur líka verið lífshættulegt. Svo er líka almennt meiri áhætta hjá þeim sem gerir sjálfsvígstilraun einn úti í skógi heldur en heima með ástvin í næsta herbergi. Þess vegna er mikilvægt að vita hversu einangraður sjúklingurinn var þegar hann gerði tilraun til sjálfsvígs.“

Jón Hallur segir að mikilvægt sé að gerðar séu fleiri og stærri rannsóknir á þessu sviði svo hægt sé að koma í veg fyrir sjálfsvíg.