Hyggjast leita aftur til mannréttindanefndar SÞ

Fólkið sem stend­ur á bak við stofn­un Strand­veiðifé­lags Íslands tel­ur það grund­vall­ar­rétt ein­stak­linga að mega sækja sjó­inn.

Stór hóp­ur fólks kom sam­an í mars þegar efnt var til stofn­fund­ar Strand­veiðifé­lags Íslands – fé­lags um rétt­læti í sjáv­ar­út­vegi. Gunn­ar Ingi­berg Guðmunds­son er ný­kjör­inn formaður fé­lags­ins og áætl­ar hann að 60 manns hafi sótt stofn­fund­inn en fé­lagsmeðlim­ir eru nú þegar orðnir um 300 tals­ins.

Stofn­un fé­lags­ins átti lang­an aðdrag­anda en sag­an hefst með stofn­un hóps­ins Strand­veiðispjallið á net­inu. „Þar varð til sam­fé­lag trillu­karla og fólks með áhuga á mál­efn­um strand­veiðimanna. Er stofn­un fé­lags­ins sprott­in upp úr sam­ræðum inn­an hóps­ins en meg­in­til­gang­ur­inn er að leita aft­ur til mann­rétt­inda­nefnd­ar Sam­einuðu þjóðanna og fá úr því skorið hvort nú­ver­andi kerfi strand- og fisk­veiða stand­ist úr­sk­urð nefnd­ar­inn­ar frá ár­inu 2007,“ út­skýr­ir Gunn­ar og bæt­ir við að þeir sem að Strand­veiðifé­lag­inu standa myndu helst vilja fram­kvæma þetta verk­efni í skref­um: tryggja fyrst 48 daga á bát, þá að hand­færa­veiðar séu gefn­ar frjáls­ar og loks að regl­ur um veiðar ein­yrkja verði rýmkaðar veru­lega.

Frétt af mbl.is

Skora á stjórn­völd að efla strand­veiðar

Svig­rúmið of lítið

Úrsk­urður­inn sem Gunn­ar vís­ar til var afrakst­ur mála­rekst­urs tveggja sjó­manna frá Vest­fjörðum sem töldu að ströng ákvæði þágild­andi laga um fisk­veiðar brytu m.a. gegn jafn­ræðis­reglu 26. grein­ar alþjóðasamn­ings um borg­ara­leg og stjórn­mála­leg rétt­indi:

„Erl­ing Sveinn Har­alds­son og Arn­ar Snæv­ar Sveins­son heit­inn héldu til veiða kvóta­laus­ir 2002 eða þar um bil til að storka lög­un­um, og úr því varð dóms­mál sem fór í gegn­um allt ís­lenska dóms­kerfið og endaði á borði mann­rétt­inda­nefnd­ar SÞ sem úr­sk­urðaði í reynd að þágild­andi kerfi fæli í sér brot á rétti ein­stak­linga til at­vinnu. Mat nefnd­in það sem svo að þó að kvóta­setn­ing fisk­veiða og strang­ar tak­mark­an­ir á veiðum kunni að hafa verið rétt­læt­an­leg­ar á sín­um tíma þá væru regl­urn­ar ekki tæk­ar sem var­an­leg ráðstöf­un,“ út­skýr­ir Gunn­ar en í kjöl­farið voru sett ný lög um strand­veiðar og árið 2009 hóf­ust veiðar sam­kvæmt nýju lög­un­um.

Gunn­ar seg­ir óvíst að strand­veiðikerfið eins og það er í dag mæti kröf­um mann­rétt­inda­nefnd­ar SÞ enda fylgja veiðunum tölu­verðar skorður og erfitt fyr­ir sjó­menn að lifa af veiðunum eins og þær eru skipu­lagðar sam­kvæmt lög­un­um. „Það er okk­ar sjón­ar­mið að það séu grund­vall­ar­mann­rétt­indi allra lands­manna að mega sækja sjó­inn sem ein­stak­ling­ar, og sam­ræm­ist nú­ver­andi kerfi ekki þeirri sýn.“

Frétt af mbl.is

Mann­rétt­inda­nefnd SÞ lok­ar máli gegn stjórn­völd­um

Kvaðir, kröf­ur og skil­yrði

Í gróf­um drátt­um leyf­ir strand­veiðikerfið að sjó­menn stundi veiðar fjóra mánuði á ári, á bát­um sem hafa að há­marki fjór­ar hand­færar­úll­ur. Ekki má stunda veiðar á föstu­dög­um, laug­ar­dög­um eða sunnu­dög­um, né á rauðum dög­um og afl­inn má að há­marki jafn­gilda 650 kíló­um af slægðum þorski í hverj­um róðri sem aðeins má standa í 14 klukku­stund­ir. Veiðidag­ar mega ekki vera fleiri en tólf á mánuði og strand­veiðar eru stöðvaðar þegar heild­arpott­ur­inn er tæmd­ur.

Gunn­ar seg­ir að reynt hafi verið að betr­um­bæta kerfið, koma í veg fyr­ir svk. ólymp­ísk­ar veiðar og auka nýliðun en ár­ang­ur­inn hafi verið lít­ill. Þá hafi verið horfið frá því kerfi að skipta land­inu niður í ólík svæði sem hvert hefði sinn kvóta­pott. Í staðinn er landið allt einn pott­ur og að sögn Gunn­ars er pott­ur­inn að jafnaði full­nýtt­ur snemma í ág­úst en veiðar hefjast á vor­in. Í pott­in­um eru um 10.000 tonn og deil­ast á milli hér um bil 650 báta.

Fjör­ugt við höfn­ina þegar strand­veiðibát­ar streyma inn til lönd­un­ar. Ljós­mynd/​Lín­ey Sig­urðardótt­ir

Að sögn Gunn­ars eru ótal ágall­ar á kerf­inu og sjó­mönn­um sniðinn svo þröng­ur stakk­ur að þeir einu sem geta vænst ágæt­is tekna af veiðunum eru þeir sem eiga báta sína skuld­lausa og verða ekki fyr­ir nein­um óvænt­um uppá­kom­um meðan á veiðitíma­bil­inu stend­ur. Þá sé margt við þetta kerfi sem veld­ur því t.d. að veiðar dreifast ójafnt á milli lands­hluta og hvat­ar skapaðir til að stunda veiðar við slæm­ar aðstæður eða veiða verðminni afla.

„Það væri strax mik­il fram­för að fá að róa 48 daga á ári og fá að ráða því sjálf­ur hvaða dag­ar það væru. En einnig má líta til þeirra kerfa sem komið hef­ur verið á í lönd­um eins og Fær­eyj­um þar sem veiðar smá­báta hafa verið gefn­ar frjáls­ar, eða í Nor­egi þar sem smá­bát­ar fá út­hlutuð 20 tonn af þorski, geta nán­ast stundað frjáls­ar veiðar á ýsu og ufsa og mega veiða bæði á línu og hand­færi.“

Frétt af mbl.is

Bauð 48 veiðidaga í skipti fyr­ir kvóta­setn­ingu

Lít­ill út­blást­ur og meiri gæði

Gunn­ar bend­ir á að ýms­ir kost­ir fylgi því að liðka fyr­ir veiðum af þessu tagi og hef­ur t.d. sýnt sig að í grein­inni á sér stað blönd­un reynslu­bolta og nýliða í grein­inni með til­heyr­andi yf­ir­færslu þekk­ing­ar. Veiðarn­ar hafa líka lágt kol­efn­is­spor miðað við magn þess afla sem landað er og hrá­efnið í hæsta gæðaflokki. Þá fara veiðarn­ar vel með stofn­inn og vist­kerfi hafs­ins auk þess að skapa ákveðinn stöðug­leika í at­vinnu­lífi sjáv­arþorpa, starf­semi fisk­markaða og af­leiddra starfa.

Lands­sam­band smá­báta­eig­enda hef­ur reiknað út að meðaafla­tekj­ur hvers róðurs hand­færa­báts séu um 275 þúsund krón­ur. „Það virðist að þegar illa árar leiti menn í strand­veiðar og skapi þannig sjálf­um sér at­vinnu og búi til verðmæti fyr­ir sam­fé­lagið en þegar vel árar í landi dreg­ur úr ásókn­inni og veiðarn­ar einkum stundaðar af ákveðnum kjarna­hópi og þeirra nán­ustu,“ seg­ir Gunn­ar.

Strand­veiðibát­ur kem­ur til hafn­ar á Arn­arstapa. mbl.is/​Al­fons

Spurður hvort óhætt væri, með til­liti til stofn­stýr­ing­ar­sjón­ar­miða, að létta höml­um á strand­veiðum að miklu leyti seg­ir Gunn­ar að jafn­vel ef mik­il fjölg­un yrði hjá þeim sem stunda veiðarn­ar sé hæpið að stofn­an­ir láti á sjá enda veiðarn­ar krefj­andi, um­fang þeirra lítið og veiðarfær­in háð árstíð. Nefn­ir hann að Haf­rann­sókna­stofn­un hafi sjálf sagt að þorsk­stofn­inn hafi ekki verið sterk­ari í fjöru­tíu ár að frá­töld­um sl. fimm árum. „Sókn er ennþá í sögu­legu lág­marki. Því er ekk­ert nema þrá­hyggja stjórn­valda því til fyr­ir­stöðu að ein­stak­lingsút­gerðir fái frjáls­ari hend­ur.“

Þá seg­ir hann hægt að leiða lík­um að því að stofn­arn­ir um­hverf­is Íslands séu vannýtt­ir og staf­ar það m.a. af því að Haf­rann­sókna­stofn­un fái ekki það fjár­magn sem stofn­un­in þarf til að stunda ít­ar­legri rann­sókn­ir. „Viðmiðið er að nýta 20% hrygn­ing­ar­stofns­ins en vegna und­ir­fjármögn­un­ar þarf Haf­rann­sókna­stofn­un að beita vaúðarnálg­un við túlk­un sinna gagna og til­lagna. Það get­ur leitt af sér mun var­færn­ari fisk­veiðistjórn­un með meiri sveifl­um held­ur en ef stofn­un­in væri al­menni­lega fjár­mögnuð. Skýt­ur það skökku við að svo ára­tug­um skipti hafi ís­lensk­ur sjáv­ar­út­veg­ur getað hugs­an­lega veitt langt­um meiri afla en leyft er í dag.“

Verður lang­tíma­bar­átta

Gunn­ar tel­ur fisk­veiðistjórn­un­ar­kerfið eins og það er í dag hannað til að hemja stór­skipa­flot­ann. „En það er ekki sama þörf á þess­ari of­stjórn ein­stak­lingsút­gerðar. Sam­tök fyr­ir­tækja í sjáv­ar­út­vegi hafa unnið öt­ul­lega í því að fækka stærri skip­um og gera út­gerð þeirra á Íslandi hag­kvæm­ari. Tími er til að þjóðin fái að njóta ábat­ans af ára­tuga­löng­um höft­um og ein­stak­ling­um gert það kleift að sækja sjó með eig­in hönd­um á um­hverf­i­s­væn­an og ork­u­nýt­inn hátt.“

Verið er að leggja drög að næstu skref­um í starfi Strand­veiðifé­lags­ins en Gunn­ar seg­ir að byggt verði á reynslu þeirra Erl­ings Sveins, Arn­ars Snæv­ars heit­ins og Valdi­mars Jó­hann­es­son­ar sem árið 1998 hafði bet­ur gegn rík­inu í frægu hæsta­rétt­ar­máli um at­vinnu­frelsi og fisk­veiðar. „Við sjá­um fram á lang­tíma­bar­áttu og reikn­um ekki með að slag­ur­inn verði ódýr, en við vit­um líka að marg­ir lög­fræðing­ar eru vel að sér um þessi mál og geta lagt okk­ur lið við að koma á frum­byggj­a­rétti allra lands­manna til að geta sótt sjó­inn.“