Ferðalög | Borgarferðir | Morgunblaðið | 20.4.2019 | 14:00

Með Caravaggio í Rómaborg

Þrjú stór málverk ertir Caravaggio eru í hinni litlu Contarelli-kapellu í San Luigi dei Francesi-kirkjunni og fjalla öll um Matteus. Mbl.is/Einar Falur

Þar ber urmull rústa vitni um valdatíma Rómverja og aðrar um uppgang kristninnar og kaþólskunnar með hundruðum merkilegra kirkna og Vatíkaninu; þá eru minjar um blómaskeið endurreisnarinnar, um barokktímabilið og aðrar sem segja sögur af risi og falli fasismans á síðustu öld. Gestir í borginni njóta dásemda ítalskrar matargerðarlistar og milljónir manna sækja heim merkustu söfnin ár hvert, misáhugasamir, en þar eru þó fjölmargir gripir og verk sem full ástæða er til að hvetja fólk til að skoða vandlega, enda oft um að ræða einstakar gersemar í menningarsögu mannkynsins alls.

Madonnan í Sant´Agostino er frá Loreto (1604). María mey er þar sýnd sem alþýðukona. Mbl.is/Einar Falur

Fyrir áhugafólk um listir þá eru meistaraverk Michelangelos í Sixtusarkapellunni þekktustu verkin sem hægt er að sjá í Rómaborg. Af öllum undrum Rómar togaði þó ekkert jafn sterkt í undirritaðan í fyrstu ferðinni til borgarinnar og sú staðreynd að þar má sjá í hinum ýmsu kirkjum, söfnum og stofnunum 23 málverk eftir Caravaggio, einn mesta og mikilvægasta listamann lokaskeiðs endurreisnarinnar og upphafs barokksins, og í raun gervallrar listasögunnar. Og það er með ólíkindum hvað þessi verk eru mörg, ef litið er til þess að í dag eru aðeins til rúmlega sextíu viðurkennd listaverk meistarans frá tveggja áratuga ferli. Í Róm má því sjá rúman þriðjung þeirra, sum þar sem þeim var komið fyrir af málaranum sjálfum í byrjun sautjándu aldar, og kappsamir listunnendur geta náð að sjá þau öll á einum degi, þótt ráðlegra sé að taka tvo eða þrjá daga í leiðangurinn. En það er leiðangur sem óhætt er að mæla með, því þótt Caravaggio hafi verið vafasamur karakter, eins og ítarlega hefur verið fjallað um í ýmsum verkum, eru bestu myndverk hans svo undursamleg og áhrifarík að þau geta haft mannbætandi áhrif og breytt sýn fólks á listina, lífið og söguna.

Sá besti í borginni

Myndlistarmaðurinn Michelangelo Merisi (1571-1610) kenndi sig við fæðingarbæ sinn, Caravaggio á Norður-Ítalíu. Hann hlaut þjálfun á sviði myndlistarinnar í Mílanó en flúði árið 1592 til Rómar eftir deilur og átök, og það var ekki í síðasta sinn sem hann lenti í útistöðum. Róm var annars rétti staðurinn fyrir metnaðarfullan listamann, miðstöð kristninnar og von á vel borguðum opinberum verkefnum við skreytingu kirkna og hefðarsetra. Og Caravaggio vakti strax athygli og fékk stuðning auðugra safnara sem hrifust af einstökum frásagnarstílnum sem listamaðurinn ungi þróaði, agaður og einbeittur.

Á vinstri hliðarvegg Carasi-kapellunnar í Santa Maria del Popolo-kirkjunni má sjá heilagan Pétur krossfestan í verki Caravaggios frá 1601. Mbl.is/Einar Falur

Verk Caravaggios vöktu ekki síður athygli annarra listamanna enda kom hann með merka nýjung inn í myndgerðina, svokallað chiaroscuro þar sem dramatísk lýsing fellur á fyrirsætur og myndefni úr einni átt, að ofan, og dregur á kontrastmikinn og dramatískan hátt aðalatriðin út úr annars dimmum myndfletinum. Og nýjungarnar voru fleiri, sem vöktu athygli og ögruðu, meðal annars hvernig Caravaggio notaði óbreytt alþýðufólk sem fyrirsætur helgra manna – jafnvel sat vændiskona fyrir sem María mey, og hann sýndi skítuga fætur fólksins og sorgarrendur undir nöglum. Þetta raunsæi var nýtt og merkilegt og beitt á einstakan hátt í veraldlegum sem trúarlegum myndum. Enn eitt sem var einstakt við verklagið er að hann gerði aldrei teikningar eða skissur heldur vann ætíð beint á strigann.

Caravaggio var ódæll og ögrandi og komst nokkrum sinnum í kast við lögin fyrir átök og árásir á fólk; í nokkur skipti sat hann inni og þurftu velgjörðarmenn hans að koma til bjargar. Illt umtalið og hrár raunveruleikinn í verkunum urðu líklega þess valdandi að Caravaggio fékk ekki verkefni hjá páfanum eða í ríkustu kirkjunum, þótt kollegar velktust ekki í vafa um, þegar kom fram undir 1600, að hann væri snjallasti málarinn í Róm. Hann fékk þó verkefni við að skapa nokkur verk í minningarkapellur í kirkjum og þar eru flest þeirra enn og vekja undrun og hrifningu, þótt öðrum trúarverkum, eins og af Maríu mey látinni, hafi verið hafnað sem altaristöflum – þess stórkostlega verks njóta gestir í Louvre í París.

Caravaggio var á flótta síðustu fimm ár ævinnar, eftir að hafa drepið mann í bardaga árið 1605, en lést 38 ára á leið aftur til Rómar að taka við fyrirgefningu úr hendi páfans. En hægt er að njóta 23 merkra verka hans á ýmsum stöðum í miðborg Rómar; undursamlegt er að ganga fram á þau í kirkjum, sjá sum í listasöfnum eða á fyrrverandi heimilum auðmanna sem keyptu verkin – eða koma í einn sal með hvorki meira né minna en sex í safninu Galleria Borghese. Þar verður maður orðlaus.

Tvö af þremur málverkum eftir Caravaggio sem sýnd eru í Palazzo Barberini, einni bygginga Galleria Nazionale d´Arte Antica. Þau eru hið blóðuga Júdit sker höfuðið af Hólofernesi (1598) og Narsissus (1599) mbl.is/Einar Falur

Átti eitt verk eftir af 23

Í fyrstu ferðinni til Rómar leiddi undirritaður fjölskylduna milli nær allra þessara áhrifamiklu verka Caravaggios, úr einni kirkju í aðra, einu safni í annað. Meðvitað sá ég 22 verk í þeirri ferð en skildi eitt eftir – til að eiga aftur erindi til borgarinnar. Eftir var ein af nokkrum myndum sem Caravaggio málaði af Jóhannesi skírara. Og nú þegar þessi skrif birtast er ég aftur kominn til Rómar og hvað skyldi hafa verið mitt fyrsta verk? Jú, að sjá síðasta verkið, það sem ég átti eftir, í safninu Palazzo Corsini. Og svo mun ég heimsækja öll hin aftur.

Róm Safnaheimsókn