Lengi hefur loðað við unga ítalska karlmenn að þeir fari seint úr foreldrahúsum – vilji helst búa sem lengst á „hótel mömmu“.

Flest þeirra ungmenna sem eru fylgdarlaus á flótta og koma til Sikileyjar eru afrískir unglingsdrengir. Ítölsk lög kveða á um að öll fylgdarlaus börn, sem sækja um alþjóðlega vernd, eigi rétt á talsmanni sem annist málefni þeirra. Ekki er óalgengt að slíkir talsmenn, yfirleitt lögfræðingar, séu með um 500 börn undir sínum verndarvæng og gefur það augaleið að tengslin eru lítil sem engin.

UNICEF, í samstarfi við umboðsmann barna í sikileysku borginni Palermo, hefur komið á laggirnar nýrri útfærslu á þessu kerfi sem hefur gefið afar góða raun.

Rosario Andrea Lio stýrir verkefninu og ræddi blaðamaður við hann og Chiara Saturnino, sem starfar hjá UNICEF í Palermo, um verkefnið auk ungmenna sem eru þátttakendur í því ásamt „ítölskum mæðrum“ sínum.

Byggist á barnasáttmálanum

Chiara og Rosario segja að hugmyndin hafi komið frá Barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna sem felur í sér að öll börn eigi að njóta ákveðinna réttinda.

Hugmyndin var þegar til á Ítalíu en þar var frekar horft á fjárhagsstöðu ungmenna en í Palermo er einkum horft til þess að bæta stöðu barna á flótta og auðvelda þeim að aðlaga sig að ítölsku umhverfi.

„Áður voru það lögfræðingar sem sinntu þessu hlutverki en hér í Palermo höfum við víkkað þetta út og getur fólk, sem hefur getu til og áhuga á að styðja við bakið á fylgdarlausum börnum á flótta, sótt um að taka þátt í verkefninu,“ segir Rosario.

Rosario Andrea Lio stýrir verkefninu sem UNICEF og yfirvöld í Palermo koma að. mbl.is/Gúna

147 sambönd mynduð á einu ári

Hann segir að þau hafi byrjað snemma á síðasta ári að þjálfa fólk í að taka að sér slíkt hlutverk og eru foreldrarnir orðnir rúmlega sjötíu talsins.

Fyrsta heila starfsárið, það er frá júní 2017 til júní 2018, urðu til 147 slík sambönd barns og foreldris.

Þau segja að verndarkerfið hafi gefið góða raun meðal annars vegna þeirrar áherslu sem lögð hefur verið á að þjálfa foreldrana og leiðbeina þeim.

„Því börn sem eru á flótta hafa mjög oft upplifað skelfilega hluti og oft ekki notið leiðsagnar fullorðinna í langan tíma. Þau hafa þurft að bjarga sér sjálf í aðstæðum sem oft eru hræðilegar,“ segja þau.

Börnin hafa oft horft upp á ættingja og vini deyja, glímt við hungur og vosbúð. Stundum hafa þau verið beitt líkamlegu og andlegu ofbeldi og þurfa mjög oft á sálrænum stuðningi að halda.

Nokkrir ungir flóttamenn og „ítalskar mæður“ þeirra sögðu blaðamanni frá reynslu sinni af samstarfinu og var það samdóma álit þeirra að þetta hafi gefið þeim mjög mikið.

Chiara Saturnino, sem starfar hjá UNICEF í Palermo og Fatou Sanneh. mbl.is/Gúna

Sakna mömmu minna núna

„Mín ítalska móðir hefur dregið úr söknuðinum eftir alvöru mömmu minni,“ segir einn þeirra.

Annar segir að það að hafa kynnst „mömmu“ á Sikiley hafi bjargað andlegri heilsu hans. Faðmlag geti skipt sköpum þegar þér líður illa og mamma hans sé alltaf til staðar fyrir hann.

Sambandið á milli barnsins og tilsjónarmanns getur tekið á, segir Chiara enda oft mikill menningarmunur og talsmaðurinn sjálfboðaliði en ekki sérfræðingur í málefnum barna.

Hún segir að alls séu rúmlega 12 þúsund fylgdarlaus börn á flótta á Ítalíu og eru um 40% þeirra á Sikiley.

Mjög hefur dregið úr komu flóttafólks til Ítalíu í ár og fyrstu níu mánuði ársins nemur fækkunin 80%.

Fyrstu tíu mánuði ársins komu 3.330 fylgdarlaus börn til Ítalíu sem er um 15% af öllu flóttafólki sem kom þessa mánuði þangað.

Ungmenni sem hverfa

Eitt af því sem starfsmenn UNICEF hafa áhyggjur af er sá mikli fjöldi barna sem „hverfa“ þegar þau verða 18 ára. Við það missa þau réttarstöðu barns og bera ábyrgð á sér sjálf.

Með hertri löggjöf varðandi komu flóttafólks til Ítalíu missa fjölmargir þeirra, sem eru með tímabundið dvalarleyfi af mannúðarástæðum, heimild til þess að vera í landinu áfram. Búast má við því að þeim fjölgi í kjölfarið sem hverfa af yfirborði jarðar.

mbl.is/Kristinn Garðarsson

Tengslin áfram til staðar

Þrátt fyrir að einhver þeirra ungmenna sem tóku þátt í verndarverkefninu séu orðin átján ára gömul og því formlega hætt að vera börn þá rofna tengsl móður og barns ekki svo glatt.

Mæðgin sem blaðamaður ræddi við segja að hann sé orðinn hluti af fjölskyldunni og verði það áfram

„Hann er og verður drengurinn minn, sama hvað gengur á,“ segir hún en hún og eiginmaður hennar eiga einnig tvær eldri dætur.

Drengurinn er átján ára og hefur verið á Ítalíu í tvö ár. Spurður út í ástæðuna fyrir því að hann yfirgaf heimalandið, sem er í Vestur-Afríku, er svarið erfiðar aðstæður heima fyrir.

Pabbi hans dó þegar hann var tólf ára og eftir það varð hann fyrir miklu ofbeldi af hálfu náins ættingja. Hann segir að það hafi verið skelfilegt að kveðja móður sína og systkini „en ég varð að forða mér. Ég vildi ekki deyja.“

Hann fór til Senegal og þaðan til Malí þar sem hann vann um tíma fyrir fargjaldinu til Alsír. Þar var hann í hálft ár að vinna og svo lá leiðin til Líbýu. Stærstan hluta tímans þar var hann í þrælkunarbúðum líkt og fjölmargir þeirra sem eru á flótta frá Afríku til Evrópu lenda í.

Á Ítalíu fékk hann dvalarleyfi af mannúðarástæðum og hélt til Rómar þar sem hann taldi tækifærin vera. Raunin var önnur því þar bjó hann á götunni um tíma eða þangað til andleg heilsa hans var komin í þrot og hann endaði á sjúkrahúsi.

Óttast er um að enn eitt hagkerfið sé að springa út á Ítalíu. Skuggahagkerfi fólks sem hefur verið synjað um vernd í landinu. AFP

Hann ákvað að fara aftur til Sikileyjar enda leið honum miklu betur þar en í Róm. „Svo kynntist ég minni ítölsku móður og hún bjargaði lífi mínu. Ég væri væntanlega ekki hér án hennar stuðnings. Hún sinnir mér svona eins og mömmur gera, kaupir handa mér föt og fleira og skammar mig stundum en yfirleitt ekki að ástæðulausu,“ segir hann og hlær en hann dreymir um að vinna við rafvirkjun í framtíðinni.

Ekkert endilega alltaf sammála

Mamma hans tekur undir þetta og segir að þau séu alls ekki alltaf sammála, ekkert frekar en flestir foreldrar og unglingar þeirra.

„Ég er alltaf að segja honum hvað það skipti miklu máli að standa sig vel í skólanum og mæta í tíma. Ef hann geri það ekki þá verði erfitt fyrir hann að láta draumana rætast.“

Þau hafi hins vegar miklar áhyggjur af framhaldinu því hann er að verða 19 ára og aðeins með mannúðarleyfi. „Ég er alltaf að segja honum að gæta sín og vanda valið á vinum því nú sé hann orðinn fullorðinn og í miklu meiri hættu á að vera sendur úr landi. Ég get ekki hugsað þá hugsun til enda að hann verði tekinn frá okkur og sendur í burtu. Því hvað bíður hans þá?“

mbl.is/Kristinn Garðarsson

Aldrei gengið í skóla

Hann er á sextánda aldursári og kemur frá Fílabeinsströndinni. Þegar hann kom til Sikileyjar var hann þrettán ára gamall. Hann hafði aldrei gengið í skóla, var bæði ólæs og óskrifandi. Hann hafði aldrei handleikið ritföng en í dag er hann í skóla og allt gengur honum í haginn.

Ein af ástæðum þess er að sú sem kenndi honum fyrst þegar hann kom í skólann í Palermo tók að sér að verða hans ítalska móðir.

„Ég sakna mömmu minnar oft en núna gengur allt betur hjá mér því ég hef líka eignast fjölskyldu hér á Sikiley og það skipti líka miklu máli að ég þekkti hana áður og vissi að hún væri góð manneskja.“

Ein ítalska móðirin hefur tekið að sér þrjá drengi, þar á meðal einn pilt frá Búrkína Fasó sem er gríðarlega góður námsmaður og hefur átt mjög auðvelt með að aðlaga sig að ítölsku þjóðfélagi.

Hann á marga vini og vonar að hans framtíð verði á Ítalíu. En eins og staðan er í dag þá er óvíst hvað verður þegar hann nær 18 ára aldri.

mbl.is/Kristinn Garðarsson

Breytingar reynast oft erfiðar

Allar ítölsku mæðurnar sem blaðamaður ræddi við og höfðu tekið að sér að vernda unga flóttadrengi eru sammála um að stundum reyni á sambandið enda hafi gengið á ýmsu í þeirra lífi. Flótti frá heimalandinu hafi ekki verið að ástæðulausu og eftir að hafa verið lengi á vergangi geti reynst þrautin þyngri að setjast á skólabekk í ókunnugu landi og læra nýtt tungumál.

„Við sem eigum unglinga vitum hvað það getur verið erfitt fyrir þá að vakna á morgnana og þeir eru ekkert öðruvísi en aðrir unglingar þegar kemur að því,“ segir ein þeirra og brosir.

„Stundum er ég ekki sátt við staðina sem hann sækir og finnst hann vaka of lengi fram eftir. Þetta breytir því ekki að ég vil fá að annast hann áfram og vona að hann fái tækifæri til þess að þroskast og vaxa úr grasi hér á Sikiley.“

Innanríkisráðherra Ítalíu, Matteo Salvini, tók vel á móti þessum hóp flóttafólks frá Níger í gær en hann hefur heitið því að herða reglur varðandi komu fólks sem er á flótta til landsins. AFP

Mannúðarverndin afnumin

Samkvæmt frumvarpi til laga, sem öldungadeild ítalska þingsins samþykkti í síðustu viku, er ekki hægt að sækja um alþjóðlega vernd af mannúðarástæðum þar í landi lengur og þeir sem hafa fengið slíka vernd tímabundið fá hana ekki framlengda.

Með frumvarpinu, sem verður tekið fyrir í neðri deild þingsins síðar í mánuðinum, verður auðveldara að fella úr gildi ríkisborgararétt þeirra sem þegar hafa fengið slíkan rétt tímabundið, yfirleitt til tveggja ára.

Þegar öldungadeildin samþykkti frumvarpið með 163 atkvæðum gegn 59 skrifaði innanríkisráðherra Ítalíu, Matteo Salvini, sem er guðfaðir frumvarpsins, á Twitter að um sögulegan dag væri að ræða.

Talið er fullvíst að frumvarpið verði samþykkt í neðri deildinni enda ríkisstjórnin með meirihluta þar.

Lögin fella úr gildi fyrri heimildir um að veita hælisleitendum dvalarleyfi til tveggja ára á grundvelli mannúðarástæðna. Um 25% þeirra sem sóttu um hæli á Ítalíu í fyrra fengu dvalarleyfi með þessum hætti á síðasta ári. Þess í stað verður heimilt að veita fólki sérstaka vernd í sex til tólf mánuði, meðal annars vegna náttúruhamfara í upprunalandinu.

Salvini segir að Ítalía taki á móti þeim sem eru að flýja stríð samkvæmt skilgreiningu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttarstöðu flóttafólks en ekki öðru fólki sem er á flótta og sækir um alþjóðlega vernd á Ítalíu. „Allir þeir sem eru að flýja stríð eru bræður mínir en þeir sem koma hingað til að selja eiturlyf og skapa ringulreið verða að fara heim til sín,“ sagði Salvini nýverið.

Samkvæmt frumvarpinu má svipta innflytjendur ríkisborgararétti ef þeir eru sakfellir fyrir brot á hryðjuverkalöggjöf landsins.

Silvia Calcavecchio stýrir flóttamannamiðstöðinni Centro Asante í Palermo, en með henni á myndinni er ungur maður sem dvelur í Asante og samstarfskona hennar. mbl.is/Gúna

Voru 270 en eru núna 85

Silvia Calcavecchio stýrir flóttamannamiðstöðinni Centro Asante í Palermo en þangað til í sumar var miðstöðin aðeins heimili drengja á aldrinum fimmtán til sextán ára. Þeir bjuggu þar þangað til þeir urðu átján ára og voru þá fluttir annað. Frá því í júní hefur Asante verið skipt upp í tvennt og eru þar nú búsettir 44 unglingspiltar og 41 karlmaður sem hefur náð 18 ára aldri. Alls eru íbúarnir því 85 en á sama tíma í fyrra voru íbúarnir 150 unglingar og árið 2016 bjuggu þar 270 ungmenni.

Rekið á vegum borgarinnar

Asante er rekin af borgaryfirvöldum í Palermo sem greiða 35 evrur, sem eru tæpar 5 þúsund krónur, á dag með hverjum íbúa í Asante.

Peningarnir eru nýttir til að greiða húsnæðiskostnað og fæði auk annarra útgjalda. Það sem eftir stendur, 75-80 evrur alls, fá þeir greitt út sem vasapening í lok mánaðar. Það verður að duga fyrir öllum öðrum kostnaði, svo sem síma, fatnaði snyrtivörum o.fl.

Silvia segir að börnin hafi flest verið send á önnur minni heimili og bætir Chiara því við að Asante hafi aðeins átt að vera fyrsti viðkomustaður fylgdarlausra barna og þau hafi átt að búa þar að hámarki í einn mánuð. Raunin var önnur og þau hafi yfirleitt dvalið þar í tæpt ár. Sum mun lengur enda allar móttökumiðstöðvar fyrir flóttafólk yfirfullar á þessum tíma.

Ekki verður lengur hægt að sækja um mannúðarvernd á Ítalíu með breyttum lögum. AFP

Íbúar Palermo jákvæðir

Að sögn Silviu var reynt að bjóða ungmennunum upp á afþreyingu af ýmsu tagi á meðan þau dvöldu í Asante, oft með stuðningi UNICEF. Til að mynda var rekin útvarpsstöð þar, boðið upp á myndlistarnámskeið og kennslu í pizzabakstri sem hópur pilta nýtti sér og höfðu gaman af. Þeir fengu síðan starfsþjálfun á pizzastöðum í Palermo. Að sögn viðmælenda er viðhorf flestra íbúa Palermo jákvætt í garð flóttafólks. Sama á við um meirihlutann í borgarstjórninni en staðan er ekki sú sama alls staðar á Sikiley.

Silvia segir að lykilatriðið sé að reyna að hjálpa fólki á flótta við að finna vinnu því aðgerðaleysið fari illa með fólk.

Starfsfólk Asante aðstoði íbúana við að fylla út atvinnuumsóknir og benda þeim á að mögulega vinnu. Jafnframt fari allir á ítölskunámskeið sem þar búa.

Erfitt að fá hæli

Þeir sem eru orðnir fullorðnir sækja um alþjóðlega vernd hjá annaðhvort lögreglu eða héraðsstjórninni.

Áður var starfandi lögfræðingur hjá Asante en svo er ekki lengur þar sem útlit er fyrir enn frekari fækkun á umsóknum um hæli á Ítalíu á næstunni.

Mjög erfitt er að fá alþjóðlega vernd, segir Silvia, og örfáir þeirra sem hafa verið í Asante hafi fengið slíka vernd, en margir hafi fengið tímabundna mannúðarvernd.

Ef umsókn um hæli er synjað er hægt að áfrýja niðurstöðunni og vegna þess hversu ólík málin eru þá er miðstöðin í samvinnu með ólíkum lögmönnum sem annast áfrýjun fyrir skjólstæðinga miðstöðvarinnar.

Stjórnvöld á Ítalíu hafa neitað áhöfunum björgunarskipa að koma til hafnar á Sikiley með flóttafólk. AFP

Daginn áður en blaðamaður heimsótti Asante hafði lögfræðingur komið og haldið fund með íbúum þar sem hann fór yfir stöðu mála, hvernig lögin væru og hvernig þau myndu breytast. Margir þeirra sem sækja um hæli á Ítalíu þekki ekki lögin og telji fyrirfram að þeir geti sótt um alþjóðlega vernd og fengið. Sem er eins og áður sagði nánast ómögulegt að sögn Silviu.

Umsóknarferlið tekur langan tíma og þeir sem komu til Sikileyjar fyrir lok maí á þessu ári, þegar ákvörðunin var tekin um að breyta lögunum, eru enn að bíða eftir því að fá fund þar sem umsókn þeirra er tekin fyrir. Eftir að umsókn er tekin fyrir tekur við bið sem er aldrei styttri en 5 eða 6 mánuðir eftir viðtali. Eftir það, eftir 1 eða 2 mánuði, fá þeir svarið við umsókn um hæli. Ef þeim er synjað, sem væntanlega verður um nánast alla þar sem ekki er lengur hægt að sækja um mannúðarvernd, tekur við bið á meðan niðurstöðunni er áfrýjað og það ferli tekur yfirleitt um eitt ár. Biðin reynir mjög á andlega líðan þeirra. Því hefur miðstöðin óskað eftir því að fá sálfræðinga með breiða þekkingu til starfa til að styðja við íbúana á meðan beðið er.

Í gær tók Salvini á móti rúmlega 50 flóttamönnum sem var bjargað frá Líbýu af hálfu starfsfólks Sameinuðu þjóðanna. Sagðist Salvini vilja fullvissa þau um að Ítalía tæki vel á móti flóttafólki. 

Fyrir konur og börn í vanda er eina leiðin að koma með flugi, ekki uppblásnum gúmmíbátum því þeir eru á vegum glæpamanna sem kaupa vopn gegn mansali, sagði Salvini við flóttafólkið við komuna á herflugvelli skammt fyrir utan Róm. 

Flestir í hópunum, 32 fullorðnir og 19 börn, koma frá Eþíópíu, Erítreu, Sómalíu og Súdan. Þau eru úr hópi 2.300 flóttamanna sem verið bjargað frá Líbýu af Flóttamannaaðstoð Sameinuðu þjóðanna (UNHCR) en meðal viðmælenda blaðamanns mbl.is í grein sem birtist í næstu viku er yfirmaður UNHCR á Sikiley, auk fulltrúa Rauða krossins og Lækna án landamæra í hafnarborginni Catania á Sikiley. 

Skrifstofa umboðsmanns barna í Palermo. mbl.is/Gúna

La Guerra dei Socials - stríðið á samfélagsmiðlum heitir verkið sem sýnir tvo ráðherra í ríkisstjórn Ítalíu: Luigi Di Maio og Matteo Salvini en þeir nýta sér Twitter óspart líkt og fleiri stjórnmálamenn. AFP