„Það sem komið hefur fram hefur oft og tíðum verið erfitt að hlusta á,“ segir Audrey Osler, prófessor í menntavísindum við Háskólann í Suðaustur-Noregi. „Við höfum heyrt sögur um nauðganir, pyntingar og hræðilegar aðstæður innan búðanna. Þá höfum við heyrt talað um fjölda ófrjósemisaðgerða og þvingaðar fóstureyðingar utan þeirra. Fólk sem hefur talað við okkur hefur verið sett í þessar búðir og ásakað um glæpi eða hefur unnið innan þessara búða.“

Hún á þar við vitnaleiðslur Úígúr-dómstólsins (e. Uyghur Tribunal) sem fram fóru fyrr í mánuðinum. Dómstóllinn rannsakar aðstæður Úígúra í Xinjiang og er ætlað að kveða á um hvort um sé að ræða þjóðarmorð eður ei og á Osler sæti í honum.  

Xinjiang er sjálfstjórnarhérað í norðvesturhluta Kína þar sem Úígúr-múslimar eða einfaldlega Úígúrar eru fjölmennasti þjóðfélagshópurinn. Síðustu fjögur ár hefur hópurinn, ásamt öðrum minnihlutahópum innan héraðsins, átt undir högg að sækja. 

„Aðstæður í Xinjiang virðast hafa versnað,“ segir Osler, „en yfirvöld í Kína segja að 1,3 milljónir manna hafi farið í starfsþjálfunarbúðir. Þessum starfsþjálfunarbúðum er lýst af öðrum sem fangabúðum.“

Ótti ríkjandi í Xinjiang

„Öll okkar vitni búa utan Kína. Sum þeirra búa í Bandaríkjunum en önnur í Evrópu,“ segir Osler. Oft koma ættingjar þeirra, sem gagnrýna meðferð Úígúra í Xinjiang og búa enn í héraðinu, fram og segja allt í himnalagi þar á bæ. „Einhver vitnanna hafa áhyggjur af fjölskyldum sínum og segja að þær séu undir þrýstingi frá kínverska ríkinu.“

Mikill ótti er undirliggjandi á svæðinu. „Vitni segja fjölskyldur sínar hræddar,“ segir Osler. Aðrir hafa ekki heyrt frá þeim lengi. „Margir sem búa utan svæðisins hafa ekki heyrt í fjölskyldum sínum í meira en þrjú ár. Og þeim hefur verið sagt að hringja ekki aftur og að eitthvað slæmt muni gerast ef þau geri það.“

Mikið eftirlit er með fólki í Xinjiang. „Það eru eftirlitsstöðvar á hverjum 500 metrum og í sumum borgum hverjum 200 metrum. Notast er við andlitsgreininu á þessum stöðvum og fylgst er grannt með daglegu lífi fólks,“ segir Audrey.

Gífurleg fjölgun lögregluþjóna hefur orðið í Xinjiang síðustu árin til að manna þessar eftirlitsstöðvar. Osler nefnir dæmi um kínverskan lögregluþjón sem sendur var til svæðisins til að vinna á svæðinu. „Hann sagðist vera vel þjálfaður en margir hafi ekki verið það heldur atvinnulaust fólk sem komið var með til svæðisins.“

Úígúrskar konur auglýstar

Aðgerðir stjórnvalda virðast mikið til snúast um að afmá menningu þeirra hópa sem nefndir hafa verið. Í grunnskólum þar sem eitt sinn var kennd bæði úígúrska og kínverska er aðeins kennd kínverska nú. „Fólk segir að ekki sé aðeins kennt á kínversku heldur sé börnum refsað ef þau tali móðurmál sitt í skólanum,“ segir Audrey.

„Þegar fólk er sett í búðirnar er það hrætt um að þótt aðrir fáist til að hugsa um börn þeirra sé þeim komið fyrir í heimavistarskóla eða á munaðarleysingjahæli. Að sögn eins vitnis er mjög stór hluti barna á svæðinu í heimavistarskóla. Við höfum heyrt frásagnir af því að börnin fái ekki frí frá heimavistinni. Að þetta séu ekki stofnanir sem hleypa börnunum heim um hátíðarnar eða neitt slíkt,“ segir hún.

Fólki er gert erfitt fyrir að iðka trú sína. „Fólk segist ekki þora að fara inn í moskur á svæðinu því það er hrætt við að verða handtekið,“ segir Osler. „Stjórnvöld skilgreina fólk sem klæðist trúarlegum fötum, ber slæðu, skegg og svo framvegis sem öfgatrúarfólk,“ segir hún. „Af vitnisburðinum að dæma er fólki er ekki leyft að haga lífi sínu eins og það vill. Ein stefna stjórnvalda er að para saman Han-kínverska karla og Úígúr konur og láta þau búa saman,“ segir Osler en karlarnir eru sérstaklega sendir til Xinjiang vegna þessa.

„Það eru til bæklingar með upplýsingum um hvernig best sé að ganga inn í fjölskyldur á svæðinu og auglýsingum er beint að körlum til að fá þá til héraðsins til að finna sér fallega Úígúr-brúði,“ segir Osler. „Margar konur eru hræddar við að neita bónorði Han-kínverja. Ef það gerist hræðist fólk að konan eða ættingjar hennar verði sendir í fangabúðir.“

Fjöldanauðganir

„Við höfum heyrt sögur af fóstureyðingum sem framkvæmdar eru gegn vilja konunnar sem á í hlut,“ segir Osler. Hún nefnir hjúkrunarfræðing sem vann þar sem þessar fóstureyðingar eru gerðar. Þær séu oft gerðar mjög seint á meðgöngunni. „Hún segist hafa heyrt börn gráta inni í herberginu þar sem fóstureyðingin er framkvæmd en aldrei séð barn koma þaðan lifandi út.“

Af vitnisburðinum fyrir dómstólnum að dæma verður földi Úígúra í Xinjiang, bæði kvenna og karla, fyrir kynferðislegu ofbeldi. „Við höfum heyrt að stelpur séu teknar í burt á nóttunni og skilað í miklu uppnámi. Við höfum einnig heyrt frá konum sem sjálfum hefur verið nauðgað. Þá höfum við heyrt af kynferðislegu ofbeldi gagnvart karlkyns föngum,“ segir Osler.

„Það var mat eins sérfræðingsins sem kom fyrir dómstólinn að stundaðar væru fjöldanauðganir í búðunum. Konur sem hafa verið í búðunum tala um nauðganir sem daglegt brauð.“

Osler segir stóru spurninguna vera hverjir taki ákvarðanirnar sem liggja að baki ástandinu. „Hve hátt fer þetta? Sum vitni hafa sagt að ákvarðanir varðandi það sem er í gangi hljóti að vera teknar í hæstu valdastigum ríkisins. Þetta sé ekki eitthvað sem geti farið fram einungis á lægri stigunum,“ segir Osler.

„Ég er dáin“

Um 12 milljónir Úígúra búa í Xinjiang og hefur kínverska ríkið sagt að 1,3 milljónir hafi farið í gegnum búðir þess. „Aðrir vilja meina að allt að þrjár milljónir fólks séu í þeim eða hafi farið þar í gegn,“ segir Osler.

Hún segir erfitt að meta hve margir bíði dauðdaga í búðum Kínverja en segir þetta: „Vitni segja að fólk hverfi á kvöldin án þess að koma aftur. Aðstæðurnar sem við höfum heyrt af eru sláandi. Nánast enginn matur, engin klósettaðstaða og bara fata úti í horni í herbergjunum.“

Fjöldi þeirra sem deyja í búðunum er þó aðeins ein birtingarmynd þess hryllings sem sagður er fara þar fram. „Pyntingarnar sem fólks segist verða fyrir. Fólk segir: „Ég er dáin. Líkami minn er hér en ég er dáin eftir hafa farið í gegnum þetta.““

Þá nefnir Osler að fjöldi fanga hafi sagt frá því að hafa verið skornir upp gegn vilja sínum og líffæri þeirra notuð í líffærgjöf. „Við vitum að í Kína eru sjúkrahús sem sérhæfa sig í líffæragjöf og í Kína er ferðamannaiðnaður sem byggir á líffæragjöf.“

Nánar er rætt við Audrey Osler í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins.