Erlent | Morgunblaðið | 8.10.2013 | 9:54

Vona í laumi að Malala fái Nóbelinn

Skólastúlka í heimabæ pakistönsku stúlkunnar Malala Yousafzai. AFP

Í heimabæ pakistönsku stúlkunnar Malala Yousafzai biðja skólastúlkur fyrir því að hún fái friðarverðlaun Nóbels í ár – en margar þeirra halda þeim draumi leyndum vegna þess að í samfélagi þeirra eru skoðanir mjög skiptar um stúlkuna.

Malala er sextán ára og varð heimsfræg eftir að talibani skaut hana í höfuðið fyrir að berjast fyrir menntun kvenna. Stjórnmálamenn og frægt fólk á Vesturlöndum hafa lofsungið hana fyrir réttindabaráttuna en á heimaslóðum hennar í Swat-dal í norðvesturhluta Pakistans einkennist afstaða íbúanna til hennar af tortryggni og jafnvel fyrirlitningu.

Of ung til að fá Nóbelinn?

Tilkynnt verður á föstudaginn kemur hver hlýtur friðarverðlaun Nóbels í ár. Malala er álitin líklegust til að verða fyrir valinu, að sögn breska veðbankans Paddy Power. Aðrir efast um að rétt sé að veita svo ungri stúlku Nóbelinn. „Ég er ekki viss um að það sé viðeigandi, frá siðferðilegu sjónarmiði, að veita barni verðlaunin,“ segir Tilman Brück, yfirmaður friðarrannsóknastofnunarinnar SIPRI í Stokkhólmi.

Safia, vinkona Malala í bænum Mingora í Swat-dal, segir hana verðskulda verðlaunin og kveðst styðja heilshugar baráttu hennar fyrir því að stúlkur fái að ganga í skóla. „Reiðhjól er ónothæft með aðeins eitt hjól: þjóðfélagið er eins og reiðhjól, menntun karla er fyrra hjólið, menntun kvenna er hitt hjólið.“

Swat-dalur naut eitt sinn mikilla vinsælda meðal ferðafólks vegna náttúrufegurðar en það breyttist þegar talibanar náðu dalnum á sitt vald árið 2007 og stjórnuðu samkvæmt sjaríalögum. Pakistanska hernum tókst að hrekja flesta vopnaða liðsmenn íslamistanna úr dalnum tveimur árum síðar en hreyfingin er enn öflug á nokkrum afmörkuðum svæðum og heldur þar áfram baráttu sinni fyrir íslömsku ríki. Einn liðsmanna morðsveitar talibana skaut Malala í höfuðið eftir að hún hóf baráttu sína fyrir því að allar stúlkur fengju að ganga í skóla. Hún lifði árásina af og stundar nú nám á Englandi eftir að hafa leitað sér lækninga þar.

Skólasystur Malala í Mingora styðja hana heilshugar og vilja að land þeirra verði þekkt fyrir annað en talibana og sprengjur. „Malala er öðrum sönn fyrirmynd, ekki aðeins okkur heldur öllum Pakistönum,“ segir Rehana Noor Bacha, fjórtán ára stúlka í bænum.

Baráttan fyrir menntun kvenna hefur borið árangur í dalnum eftir að talibanar voru hraktir þaðan. Hlutfall stúlkna sem ganga í skóla hefur hækkað í tæp 50% úr 34% frá árinu 2011. Um 90% drengja í dalnum ganga nú í skóla.

Menntamálayfirvöld í Pakistan segja að minnst þúsund kennslukonur og 200 kennslustofur vanti enn til að hægt verði að sjá öllum stúlkum í dalnum fyrir menntun.

Liður í vestrænu samsæri?

Malala er orðin ein af frægustu unglingum í heiminum. Frægt fólk á borð við Madonnu, Angelinu Jolie, Hillary Clinton og Bono hefur lýst yfir stuðningi við baráttu hennar.

Frægð Malala á Vesturlöndum hefur kynt undir tortryggni í garð hennar meðal afturhaldssamra Pakistana sem telja að konur eigi að halda sig utan við sviðsljósið og að barátta hennar sé liður í samsæri vestrænna afla sem vilji grafa undan hefðbundnum gildum múslíma í Pakistan. „Bandaríkjamenn bjuggu Malala til með það fyrir augum að ýta undir eigin nektarmenningu og koma óorði á Pakistan í heiminum,“ segir Maulana Gul Naseeb, forystumaður í einum af helstu trúarlegu stjórnmálaflokkunum í Pakistan.

Á samskiptavefjum hafa margir Pakistanar furðað sig á því að Vesturlönd skuli hampa stúlku, sem særðist í árás talibana, en gleyma afgönskum og pakistönskum börnum sem hafa beðið bana í sprengjuárásum Bandaríkjahers.

Veittu innsýn í starfsemi fruma

Þrír vísindamenn við bandaríska háskóla hljóta nóbelsverðlaunin í læknavísindum í ár. Uppgötvanir þeirra eru sagðar hafa veitt vísindamönnum mikilvæga innsýn í starfsemi fruma líkamans og aukið þekkinguna á sjúkdómum á borð við sykursýki og tauga- og ónæmissjúkdóma.

Verðlaunahafarnir eru Bandaríkjamennirnir James Rothman, prófessor við Yale-háskóla, og Randy Schekman, prófessor við Kaliforníuháskóla, og Þjóðverjinn Thomas Suedhof, prófessor við Stanford-háskóla. Þeir fá verðlaunin fyrir rannsóknir á því hvernig frumur skipuleggja flutningakerfi sitt. Þeir deila með sér verðlaunafénu, jafnvirði rúmra 150 milljóna króna. Verðlaunin verða afhent í Stokkhólmi 10. desember.