„Blóðlykt er mjög sterk“
Atli Steinn Guðmundsson
skrifar frá Tønsberg
Setja bókamerki
„Ég hugsaði bara um eitt og það var að halda Daníel á lífi. Við gátum ekki verið með mikinn mannskap þarna á svæðinu, hættan á öðru snjóflóði var metin mjög mikil og þegar mitt teymi kom átti enn eftir að finna einn af þessum fimm.“
Svo segist Susanne Bengtsson, hjúkrunarfræðingi við Háskólasjúkrahúsið í Tromsø í Noregi, frá í samtali við mbl.is um snjóflóðið í Lyngen í Troms sem Daníel Þorláksson og fjórir gamlir skólabræður hans lentu í 30. mars í fyrra en Daníel ræddi þungt áfall og langa batagöngu ítarlega við Morgunblaðið á fimmtudaginn.
En daglegt líf Bengtsson snýst um annað og meira en að sinna mjög þjáðum sjúklingum á háskólasjúkrahúsinu í höfuðstað Norður-Noregs þar sem hún er hjúkrunarfræðingur í verkjateymi, eða „smertesykepleier“ eins og það heitir á norsku.
Um tveggja áratuga skeið hefur þessi glaðlegi Svíi frá Varberg verið hluti af björgunarhundasveitinni Norsk Redningshund þar sem hún starfar auk þess núna sem leiðbeinandi. Bengtsson hefur farið í 30 snjóflóðaútköll með honum Spiff, núverandi hundi sínum, en Spiff er þriðji hundurinn sem fylgir eiganda sínum inn á ísköld hamfarasvæði þar sem landamæri lífs og dauða geta verið illgreinanleg, jafnvel máðst alveg út.
Knattspyrna, skíði og hundaþjálfun
Norsk Redningshund er í góðu samstarfi við Rauða krossinn, háskólasjúkrahúsið og lögregluna í Tromsø og mynda þessir aðilar teymi sem oftast kemur fyrst á vettvang, eða næst á eftir litlu hraðfleygu þyrlunum frá Norsk Luftambulanse.
Bengtsson er forfallin skíðamanneskja en lék knattspyrnu af krafti á sínum yngri árum þar til hún meiddist og þurfti að láta af þeirri iðkun. Gríðarlegur tími fer í að þjálfa Spiff og viðhalda þjálfun hans og hjúkrunarfræðingurinn þarf að vera klár í það hvenær sem er að koma sínum sjúklingum á sjúkrahúsinu yfir á annan hjúkrunarfræðing, skella sér í gallann og aka í loftköstum út á flugvöllinn í Tromsø þegar útköll berast vegna atvika á borð við það sem Daníel Þorláksson lenti í.
„Og svo er nú aldeilis Íslandstenging í fjölskyldunni, systir mín er gift Íslendingi, honum Friðjóni, og þau voru einmitt að verða afi og amma í gær,“ segir Bengtsson sem geislar þannig af orku að það er nánast eins og höggbylgja í símtali milli norsku bæjanna Tønsberg og Tromsø.
Sinnti börnum með krabbamein
„Ég var í mörg ár á Ríkissjúkrahúsinu í Ósló en snjórinn og fjöllin voru alltaf að draga mig norður á skíði og það var farið að verða ansi dýrt,“ segir hjúkrunarfræðingurinn og hlær. Tromsø seiddi hana því til sín og þangað flutti hún árið 2007 eftir að hafa starfað sem bráðahjúkrunarfræðingur fyrir sunnan. Áður hafði hún þó starfað við fagið í áratug í Svíþjóð.
„En ég hafði áhuga á að hjúkra börnum svo ég lærði barnahjúkrun og það var eftir það sem ég byrjaði á Ríkissjúkrahúsinu. Þar sinnti ég börnum með krabbamein sem var ótrúlega lærdómsríkt og ég starfaði þar í mjög góðu umhverfi. Þegar upp var staðið var ég þar í tólf ár, ég ætlaði bara að vera þar aðeins og fara svo aftur á bráðamóttökuna,“ segir Bengtsson og hlær smitandi hlátri.
Á þessum tíma lék hún knattspyrnu með meistaraflokki en varð fyrir meiðslum svo sem fyrr segir. „Þar með var það búið en á þessum tíma var ég komin með hund og ég reyndi fyrir mér með að hafa hann sem meðferðarhund [n. terapihund] fyrir fólk með krabbamein og vinna með það gegnum krabbameinsfélagið,“ segir hún frá. Þar með var krabbamein orðið allríkur þáttur í lífi hennar.
„Ég var farin að vinna með krabbamein á daginn og krabbamein á kvöldin sem var ekki mjög sniðugt eiginlega. Þá sá ég auglýsingu eftir sjálfboðaliðum í hundabjörgunarsveit og mætti á eina æfingu. Nú er ég búin að vera þar í 20 ár,“ segir Bengtsson. Hundurinn sem hún átti þá safnaðist svo til feðra sinna og tók sá næsti svo við stöðunni og að lokum Spiff sem nú gegnir henni.
Nýkomin úr mannskæðu snjóflóði
„Við æfðum mjög mikið viðbrögð við stórslysum og fórum líka til annarra landa að æfa, ef ég var ekki í vinnunni var ég að þjálfa hundinn. Svo þegar ég kom hingað upp til Norður-Noregs fór allt að snúast um snjóflóð, ég hef alltaf verið mikil skíðamanneskja svo ég dembdi mér út í það,“ heldur hún áfram.
Bengtsson kveðst mjög ánægð með björgunarsamfélagið í Tromsø sem hún hefur fylgst með vaxa og dafna gegnum tíðina. „Rauði krossinn og björgunarhundasveitin vinna mjög vel saman og svo kom lögreglan inn í þetta. Tromsø er jú lítil eyja og samkenndin myndast fljótt. Þessi hópur er orðinn mjög hæfur til að sinna því sem hann gerir,“ segir Bengtsson sem er tiltölulega nýkomin úr snjóflóði sem kostaði bandarískan ferðamann lífið þegar þetta viðtal er tekið.
Var sá á ferð við fjórða mann á Kvaløya þegar snjóflóðið féll og leitaði björgunarfólk hátt í fjallshlíð við mjög erfiðar aðstæður í slæmu veðri í lok apríl. Segir Bengtsson frá fundi með aðstandendum eftir atvikið og ferli sem björgunarsveitarfólkið fer í gegnum í kjölfar banaslysa og annarra krefjandi atburða. Meira um það hér á eftir.
Lengri sólarhringur?
„Þetta kostar mjög mikla þjálfun og við verðum alltaf að vera í toppformi,“ segir Bengtsson sem á þrjú ár í sextugt og er látlaust á skíðum, við æfingar og í kennslu við hundabjörgunarsveitina ofan á fullt starf við háskólasjúkrahúsið þar sem hún sinnir oft fólki sem lent hefur í snjóflóðum. Nær allur daglegur veruleiki Svíans snýst um að bjarga mannslífum og vera í stakk búin til að bjarga mannslífum.
Hefurðu aðgang að fleiri en þessum hefðbundnu 24 tímum í sólarhringnum?
„Já, stundum eru þeir eiginlega fleiri, en ég er nú að verða gömul núna,“ segir Bengtsson og skellihlær. Auk framangreinds tilheyrir hún URE-sveit norska utanríkisráðuneytisins sem er eins konar hjálparsveit sem getur farið til allra heimshorna með litlum fyrirvara til að sinna norskum ríkisborgurum sem orðið hafa fyrir áföllum eða hamförum. „Við æfum mikið með björgunarfólki erlendis, höfum verið á æfingum í Finnlandi, Rússlandi, Svíþjóð, á Englandi og víðar,“ segir hún.
Svalbarði fellur einnig undir viðbragðssvæði URE þegar stórslys verða þar, svo sem snjóflóðið í Longyearbyen 19. desember 2015 sem eyðilagði fjölda húsa, varð tveimur að bana og slasaði níu. „Sjúkrahúsið í Longyearbyen hefur ekki mannskap til að sinna hópslysum og þá höfum við farið og verið til aðstoðar þar þegar stærri slys verða,“ segir Bengtsson. Sé hins vegar um útköll að ræða sem snúast beinlínis um björgun á vettvangi er hún á vegum hundabjörgunarsveitarinnar.
Starfið á Haítí einstaklega gefandi
Að auki er hún í NOR EMT-teyminu en meðal þeirra sem starfa innan þessu eru 60 sérhæfðir hjúkrunarfræðinga sem heldur til aðstoðar í kjölfar náttúruhamfara erlendis. Bengtsson fór enn fremur til Haítí eftir jarðskjálftann þar í janúar 2010 á vegum Prosjekt Haiti í samstarfi við UNN, sem er Háskólasjúkrahúsið í Norður-Noregi, og dvaldi í fimm vikur við að hjálpa eyjarskeggjum eftir skelfilegt áfall sem kostaði rúmlega 300.000 manns lífið en skjálftinn hafði áhrif á líf alls þriggja milljóna íbúa eyjarinnar.
„Eftir jarðskjálftann var okkur boðið að fara ef við vildum og við sendum þrjá hópa þangað. Í þeim fyrsta voru tveir barnalæknar og svo fór svæfingalæknir ásamt bráðahjúkrunarfræðingi og að lokum fór ég ásamt svæfingalækni. Þá vorum við í búðum fyrir utan hamfarasvæðið og vorum mest að sinna afleiðingum hamfaranna, til dæmis að meðhöndla sýkingar, við vorum eiginlega bara eins og heilsugæsla. Þarna hafði fólk orðið fyrir gríðarlegum áföllum en þetta var einstaklega gefandi starf,“ rifjar Bengtsson upp.
Hjálparstarfsfólkið svaf þá úti undir berum himni í sjóðandi hita, varið moskítónetum. „Þetta var sko ekkert fimm stjörnu hótel,“ segir hún hlæjandi og bætir því við að Haítí hafi verið ómetanleg upplifun og reynsla. „Væri ég yngri væri ég meira í svona alþjóðastarfi, það er engin spurning, en ég er orðin svo gömul, nú finnst mér notalegt að vera heima og fara á skíði,“ segir Bengtsson og ræðir aldur sinn þar í annað skiptið. Starfsorkan og öll hreyfingin í lífi hennar yrði þó líkast til sumu mun yngra fólki um megn.
Fátítt að svo margir lendi í sama flóði
Hvernig gengur þetta þá fyrir sig þegar þið fáið útköll í Tromsø?
„Ég þarf þá að koma mínum sjúklingum yfir á annan hjúkrunarfræðing en reglan er að ég fæ alltaf frí til að sinna útköllum,“ svarar hjúkrunarfræðingurinn. „Að halda úti björgunarsveit á launum sem væri mest að bíða eftir útköllum yrði svakalega dýrt,“ útskýrir hún.
Sem fyrr segir fara litlu sjúkraþyrlurnar fyrstar af stað og eru komnar í loftið á fimm til tíu mínútum. Björgunarsveitarfólkið kemur sér út á flugvöll í Tromsø svo fljótt sem verða má og fer með stóru SAR-björgunarþyrlunum á vettvang. Þeir sem ekki komast tímanlega fara með þyrlum lögreglunnar og oftar en ekki hafa þyrlur norska hersins lagt gjörva hönd á plóg við björgunarstörf. Talið berst að snjóflóðinu í Lyngen 30. mars í fyrra.
„Það er fátítt að svo margir lendi í sama snjóflóði,“ segir Bengtsson og á við Daníel Þorláksson og vinina fjóra sem með honum voru. Eins og hún sagði í inngangsorðum viðtalsins var hættan á öðru flóði talin mjög mikil og því óráðlegt að stór hópur björgunarfólks færi inn á hættusvæðið.
„Þarna var í mörg horn að líta, mikill mannskapur var kominn á svæðið og honum þurfti að vera hægt að koma burt aftur í einu vetfangi. Ég var ekki með neitt á mér sem ég gat notað til að hjálpa Daníel og það var ekki hægt að gefa honum nein verkjalyf strax en ég á mér mjög langan starfsferil og ég kann ýmislegt fyrir mér,“ segir Bengtsson og bætir því við að mikilvægast sé að reyna að halda hita á sjúklingi sem situr fastur í snjó.
„Þá skiptir máli að koma í veg fyrir meira hitatap og eins reyna að fjarlægja sem mest af því sem herðir að sjúklingnum. Daníel hafði hlotið innvortis meiðsl og honum blæddi mikið. Blæðing eykst við ofkælingu og ég var mjög hrædd um að hann hætti að anda. Við getum framkvæmt hjartahnoð og blástur á sjúklingi sem er fastur í snjó en áhættan sem því fylgir er líka mikil þegar ekki er vitað hvers eðlis líkamstjónið er,“ útskýrir hún.
Níu beinbrot og samfallið lunga
„Mannslíkaminn er ótrúlegur og takmörkin eru nánast engin fyrir því hvað fólk getur gert mikið ef því er leiðbeint gegnum það,“ segir Bengtsson sem fór hvort tveggja gegnum Wim Hof-öndunaræfingar með Daníel og hugleiðslu til að reyna að gera honum lífið bærilegra þar sem hann lá fastur, beinbrotinn á níu stöðum, með samfallið vinstra lunga og fleiri áverka.
„Þarna gildir bara að einbeita sér og eins að fá sjúklinginn til að einbeita sér og hjálpa honum að anda sjálfur þar til hjálp berst. Ég hef líka mikla reynslu af því að fara í gegnum öndun með veikum börnum og leiðbeina þeim, með réttri öndun er hægt að gera ótrúlega mikið,“ segir Bengtsson sem naut aðstoðar Kenneths Nielsens frá björgunarsveitinni Norsk Folkehjelp að ógleymdum hundi sínum Spiff.
Léttirinn var mikill þegar liðsauki barst og hægt var að fara að grafa Daníel upp og koma honum á börur. „Við gátum ekki talað mikið saman á meðan við lágum þarna, hann var mjög illa áttaður en ég man að þegar hann kom auga á Spiff sagði hann mjög skýrt „dog“ og ég sá strax að þetta gladdi hann enda kom það síðar í ljós að hann á sjálfur border collie-hund, ég sá hann í stofunni hjá honum þegar við töluðum saman á Teams seinna,“ segir Bengtsson frá.
Líkaminn eins og niðursuðudós
Stundina sem hún beið með íslenska veðurfræðingnum segir hún hafa verið ógleymanlega og þótt Daníel muni ekki mikið frá þessum löngu mínútum í snjónum tjáði hann blaðamanni í tengslum við viðtalið á fimmtudaginn að sú hjálp sem sænska björgunarkonan veitti honum hefði verið ómetanleg.
Talið berst að notkun leitarhunda á snjóflóðasvæðum þar sem þefskyn manneskju hefur ekki sérstaklega mikið að segja.
„Fyrir þá er lyktin auðvitað allt og það getur reynst áskorun ef fólk liggur til dæmis djúpt grafið eða ef við komumst ekki strax að leita. Það hefur gerst þegar engin leið er að komast á snjóflóðasvæði, til dæmis vegna hættu á frekari flóðum. Þá myndast eins konar íshimna utan um fólk sem getur verið tveggja sentimetra þykk. Það hefur svitnað og svo kólnar það þegar það liggur fast og líkaminn verður í raun eins og niðursuðudós, engin lykt sleppur út,“ segir Bengtsson.
Blóð sé þó alltaf eitthvað sem hundar renni strax á. „Blóðlykt er mjög sterk og mjög gott hjálpargagn fyrir hundinn þegar leitað er að fólki en annars er ótrúlegt hvað hundarnir finna, ég þekki dæmi þess að hundur hafi fundið manneskju sem var á átta metra dýpi í snjó,“ segir hún frá.
RECCO kallar á endalausa þjálfun
Eins séu hundarnir mikið þarfaþing þegar kemur að því að finna svæði sem fólk er á í snjóflóði þótt þeir rati ekki nákvæmlega á staðinn þar sem manneskju er að finna. Þá skipti vindátt miklu máli fyrir leitarhundana. „Þegar hundur hefur fundið rétt svæði getum við fínleitað þar, til dæmis með RECCO-leitartækjum sem finna snjóflóðaleitarflögur sem skíða- og fjallafólk er með á sér,“ útskýrir Bengtsson en RECCO er raunar sænsk uppfinning.
RECCO-tækin geti þó verið óáreiðanleg við vissar aðstæður, málmar trufli þau til dæmis mikið. „Ég man eftir einu tilfelli þegar snjóflóð hreif með sér heilt hús og við vorum að leita í rústum þess sem voru á kafi í snjó. Allur málmurinn í húsinu truflaði tækin mjög mikið og það sama gildir ef bergtegundir í fjöllum innihalda mikið járn, þá fáum við miklar truflanir í tækin og þau nýtast verr. Það er heilmikil kúnst að leita með RECCO og fólk þarf að æfa gríðarlega mikið til að geta notað tækin með góðum árangri.“
Í raun segir hún snjóflóðaleit og -björgun snúast um þrotlausar æfingar viðbragðsaðila og heilbrigðisstarfsfólks. „Því meira sem þú æfir þeim mun betur áttarðu þig á hve erfið þessi vinna er og stundum fer maður í þannig flóð að eftir á hugsar maður bara um hve lítið maður kann í þessu. Svo koma önnur sem auka trú manns aftur,“ segir Bengtsson sem hefur farið í 30 flóð með Spiff en hefur enga tölu á heildarfjölda þeirra snjóflóða sem hún hefur komið að.
Síðastliðin 14 ár hafa 103 látið lífið í snjóflóðum í Noregi. Fjöldi fólks hefur haldið til fjalla til leitar svo fljótt sem því verður við komið við aðstæður þar sem mínútur skipta máli. Björgunarþyrlur, herþyrlur og sjúkraþyrlur hafa verið á lofti við leit og björgun í mörg þúsund klukkustundir samtals og björgunarmannskapur á jörðu niðri leitað með hundum, RECCO og öllum tiltækum ráðum. Mannslífin eru orðin mörg og talið berst að því undir lokin hvernig sálgæslu þeirra sem að koma sé háttað.
Ófrávíkjanlegt kerfi
„Við höldum alltaf fund með lögreglu og öllum sem komu að leitinni þegar henni er lokið. Það er alltaf gert. Einum til tveimur dögum síðar kemur svo leitarhópurinn okkar saman, stundum með sálfræðingi og stundum ekki. Þar deilum við hugsunum okkar. Um efni þessara funda ríkir fullkomin þagnarskylda, þar getum við deilt öllu sem við þurfum að létta af okkur,“ segir Bengtsson.
Næst í ferlinu segir hún svo félagastuðninginn. Nokkrum dögum eftir hópfundinn hringir einhver úr hópnum í annan, eftir ákveðnu kerfi, og fari yfir stöðuna. „Sá spyr þá hvernig viðmælandanum líði og svo er annað símtal viku seinna. Þetta er alveg ófrávíkjanlegt kerfi, félagastuðningurinn er alltaf. Það er ekki þannig að ég hringi og biðji um hjálp, mér er boðin hjálp. Auk þess hef ég líka aðgang að sálfræðingum og læknum og það er mjög vel haldið utan um okkur,“ heldur hjúkrunarfræðingurinn áfram.
„Og mig langar til að segja það hérna að lokum – og þetta er mikilvægt – að við höfum mjög gott kerfi fyrir þessa hluti hjá Norsk Redningshund og viðbragðsaðilahópurinn okkar í Tromsø hefur mótast mjög mikið gegnum árin. Við erum orðin mjög hæf. Og svo vil ég biðja fyrir kæra kveðju til hans Daníels,“ segir hin margreynda snjóflóðaleitar- og björgunarmanneskja Susanne Bengtsson að lokum, hjúkrunarfræðingur og hundaþjálfari hjá Norsk Redningshund og innanbúðarmanneskja í URE- og NOR EMT-hjálparteymunum.
Ráðherrar eigi ekki að ýja að ítökum innan lögreglu
Íþróttafélög fara á hausinn
Svona vill almenningur hagræða ríkisrekstri
„Frumskylda mín að huga að börnunum mínum“
/frimg/1/46/36/1463611.jpg)
Segir alla hundfúla yfir tillögunni
Spáin að ganga eftir: Stormur, rigning og asahláka
Hvorki Danir né Bandaríkjamenn að grínast
Ryðja strax hindrunum úr vegi