„Í tíð sitjandi ríkisstjórnar mun öll neysla fíkniefna áfram verða bönnuð,“ sagði norski dómsmálaráðherrann Emilie Enger Mehl á blaðamannafundi í gær, þegar ríkisstjórn landsins kynnti fíkniefnastefnu sína, rusreformen sem svo kallast.
Vísaði ráðherra til aukinnar neyslu kókaíns, afbrotastarfsemi og almenns skorts á öryggi í samfélaginu og boðaði nýjar ákvarðanir fyrir páska um refsingar fyrir að nota eða hafa fíkniefni í fórum sér. Lagði Mehl áherslu á að ríkisstjórnin hygðist líta til leiða á borð við aukið eftirlit með neyslu ungmenna og svokallaða vímuefnasamninga, eða ruskontrakter, fyrir sama aldurshóp auk skýrari reglna um hvað lögreglu leyfðist við líkamsleit.
Sagði ráðherra ríkisstjórnina mundu leggja fram tillögu um að binda það í lög að fíklum skyldi að meginstefnu til ekki refsa fyrir neyslu sína, en því harðar gengið fram í refsingum gagnvart bakmönnunum svokölluðu, þeim sem önnuðust fjármögnun, innflutning og dreifingu.
Fyrir fram hafði ekki verið gert ráð fyrir miklum breytingum á stefnu stjórnar Jonasar Gahr Støre í þessum efnum, einkum í kjölfar hinna umdeildu breytingatillagna ársins 2021 sem runnar voru undan rifjum fjölmenns starfshóps þáverandi forsætisráðherra, Ernu Solberg, sem skipuð hafði verið árið 2018 til að fara yfir málin.
Spratt skipun hópsins af ákvörðun Stórþingsins frá því í desember 2017 um að fíkniefnaneyslu skyldi mætt með aðstoð og meðhöndlun fremur en refsingum, í raun skyldi málaflokkurinn að stórum hluta færast frá refsivörslukerfinu yfir til heilbrigðiskerfisins.
Frá hegningu til hjálpar (n. Fra straff til hjelp) var yfirskrift skýrslu hópsins sem falið var að setja fram tillögu um breytingar á norskri fíkniefnalöggjöf og svara þeirri spurningu hvort tímabært væri að afnema refsingar, sektir og dóma, fyrir neysluskammta og gera þeim, sem gripnir væru með slíka skammta, heldur að sækja sér ráðgjöf fagfólks um fíkn og fíknivanda á vegum búsetusveitarfélags viðkomandi.
Lagði hópurinn til að ákveðið magn algengustu fíkniefna í fórum neytenda yrði refsilaust, til dæmis áttu neytendur að geta haft á sér fimm grömm af amfetamíni, kókaíni og heróíni án þess að mega búast við refsingu og voru átta önnur efni á listanum og tillögur um magn við hvert þeirra.
Jørn Sigurd Maurud ríkissaksóknari taldi fíkniefnastefnu norskra stjórnvalda ekki hafa skilað miklu, ef frá væri talið gríðarlegt álag á dóms- og réttarkerfið. „Ég þarf ekki annað en að ganga fimmtíu metra eftir götunni til að sjá að við eigum okkur ekki bara sögur af velgengni þegar fíkniefnastefna norskra stjórnvalda er annars vegar,“ sagði ríkissaksóknari við NRK árið 2021. „Hér er ástæða til að hugsa hlutina upp á nýtt,“ sagði hann enn fremur og studdi þær breytingar sem starfshópurinn lagði til.
Upphaflega voru það Hægri, Verkamannaflokkurinn, sem Støre leiðir, Vinstri og Sósíalíski vinstriflokkurinn sem knúðu á um breytingar og refsileysi fyrir neysluskammta, en þegar að því kom að greiða atkvæði á þinginu um stefnubreytinguna, í júní 2021, hafði Verkamannaflokkurinn snúist í afstöðu sinni til málsins sem hann barðist fyrir árið 2017 og felldi tillöguna með stuðningi Framfaraflokksins og Miðflokksins. Önnur tilraun, með breyttum áherslum, en þó refsileysi fyrir neysluskammta, var gerð vorið 2022 en felld að undirlagi sömu flokka auk Kristilega þjóðarflokksins.
„Þetta eru ekki umbætur, þetta eru auknar refsingar,“ segir Guri Melby leiðtogi Vinstri um þá stefnu stjórnarinnar sem kynnt var í gær. „Síðan Verkamannaflokkurinn felldi tillögur ríkisstjórnar Ernu Solberg og Vinstri hafa um þúsund manns látist af ofskömmtun í Noregi. Þau þrjú ár sem liðin eru síðan Verkamannaflokkurinn og Miðflokkurinn settust í stjórn hefur ríkisstjórnin dregið úr meðferðarúrræðum og kollvarpað meðhöndlun fíkla,“ segir Melby enn fremur.
Marian Hussein, varaformaður Sósíalíska vinstriflokksins, tekur í sama streng og kveður fíkla þurfa aðstoð, ekki refsingar. „Þetta eru okkur mikil vonbrigði. Hér eru ekki á ferð umbætur heldur magalending á versta tíma. Við höfum tekið stórt skref aftur á bak í refsistefnu og engar nýjar fjárveitingar eru á dagskrá fíklum til líknar.“
Dag Inge Ulstein, leiðtogi Kristilega þjóðarflokksins, segir bráðliggja á því að stemma stigu við aukinni neyslu og stöðlun (n. normalisering) fíkniefnaneyslu í þjóðfélaginu. Lögreglan standi orðið á hliðarlínunni án þeirra verkfæra sem henni séu þörf til að fyrirbyggja neyslu. „Norsk fíkniefnastefna verður að vera gegnheil og sterk. Ríkisstjórnin sýnir hvorki viðbrögð né kemur til hjálpar. Þetta eru svik.“
Bård Hoksrud heilbrigðismálafulltrúi Framfaraflokksins kveður of seint í rassinn gripið hjá stjórnvöldum. Sömu vikuna og hún kynni stefnuna hafi hún lagt niður hundrað meðferðarpláss í heilbrigðisumdæminu Helse Sør-Øst sem meðal annars nær yfir höfuðborgina Ósló. „Það er dagljóst að stríð ríkisstjórnarinnar við einkaaðila og hugmyndafræðinga er látið hafa forgang umfram aðstoð við fíkla,“ segir Hoksrud.