Erlent | AFP | 27.1.2025 | 21:20

„Lifði eins og kóngur“ á meðan milljónir þjáðust og dóu

Húsið sem Höss bjó í ásamt fjölskyldu sinni. Þar var meðal annars að finna sundlaug, stóran garð og sánu. AFP

Grátt þriggja hæða hús sem stóð við gasklefana í Auschwitz-útrýmingarbúðum nasista í Póllandi hefur verið opnað almenningi í fyrsta sinn í 80 ár. Í húsinu bjó æðsti stjórnandi búðanna. Ætlunin er að húsið verði miðstöð alþjóðlegrar baráttu gegn gyðingahatri og öfgahyggju.

Skipuleggjendur verkefnisins sýndu fjölmiðlafólki húsið, sem tengdist búðunum í gegnum neðanjarðargöng, en í dag eru 80 ár frá frelsun Auschwitz.

„Þetta er hús versta öfgamanns í sögunni,“ sagði Mark Wallace við fréttamenn. Wallace er fyrrverandi sendiherra Bandaríkjanna hjá Sameinuðu þjóðunum og stofnandi Counter Extremism Project.

Í húsinu bjó Rudolf Höss ásamt eiginkonu sinni og fimm börnum, en Höss var þýskur foringi í SS-sveitum nasista og yfirmaður í Auschwitz-útrýmingarbúðunum á árunum 1940 til 1943. Húsið, sem hefur verið í einkaeigu, stendur við svonefndan Auschwitz-vegg.

Hermannaskálarnir sjást út um glugga á vinnustofu Höss. AFP

Helgiskrín með bænatexta

Búið er að tæma öll herbergin og við aðalinngang hússins er nú aðeins að finna helgiskrín, svonefnt mezuzah, þar sem er að finna bænatexta.

Eftir að skipleggjendur verkefnisins eignuðust húsið þá fundu þeir ýmislegt frá fyrri tíð, m.a. SS-bolla, dagblöð og skóáburð fyrir stígvél. Þá fannst fangafatnaður, eða réttara sagt merktar buxur gyðings sem var pólitískur fangi. Buxurnar höfðu verið nýttar til að loka gati í þaki hússins.

Tekinn af lífi í Auschwitz

Kvikmyndin The Zone of Interest, sem vann til Óskarsverðlauna í fyrra, var að hluta tekin upp í húsinu sem var byggt árið 1937 en myndin fjallar um Höss og fjölskyldu hans. Þar var eitt sinn að finna stóran garð, sundlaug, gróðurhús, sánu og hesthús.

Höss hóf að reisa Auschwitz-búðirnar árið 1940 þegar fyrstu pólsku fangarnir komu. Eftir stríðslok var hann handsamaður og hann gaf skýrslu við Nürnberg-réttarhöldin. Hann var síðan tekinn af lífi árið 1947, en hann var hengdur í Auschwitz.

Auschwitz-búðirnar voru stærstu útrýmingarbúðir nasista og eru fyrir löngu orðnar táknmynd helfararinnar gegn gyðingum, en alls voru um sex milljónir gyðinga myrtar. Á milli áranna 1940 og 1945 lést ein milljón gyðinga í Auschwitz. Um 100.000 einstaklingar til viðbótar, sem voru ekki gyðingar, voru einnig teknir af lífi í búðunum.

Hermannskálarnir sjást glögglega frá vinnustofu Höss á annarri hæð hússins og frá svefnherbergjum barnanna á þriðju hæð.

Ein milljón gyðinga lét lífið í Auschwitz-búðunum á milli 1940 og 1945. AFP

Meistari lífs og dauða

„Hann var ekki aðeins meistari lífs og dauða þarna, hann lifði eins og kóngur,“ segir Hans-Jakob Schindler, einn stjórnenda Counter Extremism Project.

Sumir óttast að verkefnið ýti undir áhuga fólks á Höss. Breski sagnfræðingurinn Simon Schama, sem er gyðingur, segir verkefnið vera ógeðfellt.

„Þetta mun fjalla um kvikmyndina og hvernig glæpamaðurinn lifði „venjulegu“ lífi og gera ekkert til að segja fólki frá þeirri raun sem gyðingarnir máttu þola,“ sagði hann.

Markmiðið er að breyta húsinu í rannsóknar- og kennslumiðstöð á komandi mánuðum.