Innlent | mbl | 29.7.2012 | 11:56 | Uppfært 13:47

Íslendingar hjátrúarfyllri eftir hrun

Hjátrú Íslendinga tekur til ótal margra óútskýranlegra hluta. Til að mynda trúa sumir því að svartir kettir boði ógæfu. Jakob Fannar Sigurðsson

Hjátrú Íslendinga hefur aukist eftir hrun samkvæmt niðurstöðum rannsóknar Fjólu Daggar Helgadóttur sálfræðings. „Það er líkt og Íslendingar sæki styrk í hjátrúna í erfiðum aðstæðum,“ segir Fjóla Dögg.

Fjóla Dögg fékk nýlega birta grein í vísindatímaritinu Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders um rannsókn sína á hjátrú Íslendinga samanborið við Ástrala fyrir hrun. Niðurstöður samanburðarrannsóknarinnar leiddu í ljós að Íslendingar voru mun hjátrúarfyllri en Ástralir á árunum rétt fyrir hrun og að hjátrú hefur þar að auki náin tengsl við áráttu- og þráhyggjuröskun.

Fjóla vinnur um þessar mundir að rannsókn sem sýnir fram á að hjátrú Íslendinga hefur aukist eftir hrun, sem er að hennar sögn í takt við þróun í löndum þar sem efnahagshrun hefur átt sér stað. Hún starfar við sálfræðimeðferðir og rannsóknir í Oxford háskóla.

„Efni greinarinnar tekur til rannsóknar sem ég framkvæmdi árið 2007, þegar allt var í blóma á Íslandi. Þá var ég stödd í Ástralíu og starfaði hjá sálfræðirannsóknarmiðstöð sem sérhæfði sig í áráttu-og þráhyggjuröskun. Rannsóknir okkar leiddu í ljós að mikil tengsl eru á milli áráttu-og þráhyggjuröskunar og að sterk og víðtæk hjátrú getur í einhverjum tilfellum kveikt þessa röskun hjá fólki,“ segir Fjóla Dögg.

„Á Íslandi er ákveðin hjátrú ofin saman við menninguna. Margir trúa til dæmis að látnir ættingjar fylgist með manni, að manneskjur geti átt svokallaðar „fylgjur“ og við notum heitið „undra- eða töfrahugsun“ yfir þessa tegund hugsunarháttar,“ segir Fjóla Dögg og bætir við að hjátrú geti einnig til að mynda verið trú á stjörnuspár, að hugboð séu möguleg og að draumar séu fyrirboðar um atburði framtíðar.

Hjátrú sterkust í vanþróuðum löndum

Hún segir hjátrú af þessu tagi tengjast þróunarstigi landa. „Þegar ég segir frá þessum þætti menningarinnar á Íslandi reka útlendingar upp stór augu þar sem Íslendingar eru þjóð með hátt menntunarstig og gott velferðarkerfi. Óvenjulegt er hversu góðu lífi hjátrúin hefur lifað í gegnum þróun landsins því hjátrú er yfirleitt mest hjá vanþróaðri löndum,“ segir Fjóla Dögg.

„Mín samanburðarrannsókn tók til háskólanema á Íslandi annars vegar og Ástralíu hins vegar. Niðurstöður hennar leiddu í ljós að var mun meiri á Íslandi auk þess sem einstaklingar sem höfðu sterka hjátrú höfðu fleiri einkenni áráttu-og þráhyggjuröskunar,“ segir Fjóla Dögg.

Efnahagshrunið hér á landi árið 2008 kveikti hjá Fjólu áhuga á að kanna hvort breyting hefði orðið á hjátrú Íslendinga fyrir og eftir kreppu.

„Eftir hrun framkvæmdi ég samanburðarrannsókn sem leiddi í ljós að hjátrúarhegðun jókst eftir hrun á Íslandi. Ég lagði þá fyrir nákvæmlega sömu kvarða á milli ára og fann að áráttu- og þráhyggjuröskun þeirra sem hafa sterka hjátrú hafði aukist umtalsvert. Slík aukning er í samræmi við niðurstöður rannsókna sem voru framkvæmdar í Þýskalandi og Bandaríkjunum fyrir síðari heimstyrjöld,“segir Fjóla Dögg.

Hún segir skýringuna mögulega liggja í andlegri líðan fólks í erfiðum aðstæðum. „Það er líkt og Íslendingar sæki styrk í hjátrúna í erfiðum aðstæðum. Í einhverjum tilfellum getur hún líka vakið með fólki þá tilfinningu að þeir hafi stjórn á aðstæðum þegar sú er ekki raunin í veruleikanum,“ segir hún.

„Það reynir þá að finna aðferðir til að hafa áhrif á umhverfi sitt, jafnvel þótt þær aðferðir brjóti í bága við gagnrýna hugsun. Hjátrúin er þá ákveðið haldreipi.“ segir Fjóla Dögg og bætir við að í því samhengi sé áhugavert að líta til þess hversu sterk hjátrú var meðal Íslendinga á árunum fyrir hrun þegar aðstæður Íslendinga voru almennt betri og því ef til vill minni þörf á haldreipi hjátrúar.

Tölvusálfræðingur tekst á við félagsfælni

Fjóla hefur mörg járn í eldinum en doktorsverkefni hennar var þróun tölvumeðferðar þar sem boðið er upp á meðferð við félagsfælni. „Félagsfælnir einstaklingar eiga erfitt með að segja nei, taka alla aðra fram yfir sjálfa sig og eiga í miklum kvíða og jafnvel þunglyndi tengt því,“ segir Fjóla Dögg. Hún hefur nú sett á laggirnar fyrirtæki sem sinnir meðferð af þessu tagi í gegnum netið. „Við höfum fært okkur í nyt þekkingu á skilvirkustu leiðunum til að komast yfir félagskvíða og þróað meðferð sem gagnast getur fólki hvaðanæva að úr heiminum,“ segir Fjóla Dögg en með verkefninu er ákveðið bil brúað milli klínískrar sálfræði og gervigreindar að hennar sögn. „Meðferð við félagsfælni er nú hægt að sækja hjá tölvusálfræðingnum og erum við að vinna að meðferð við áráttu- og þráhyggjuröskun um þessar mundir, sem mun líklega koma út á næsta ári,“ segir hún.

Vefsíðu fyrirtækis Fjólu má finna hér.