„Ég hef verið til sjós í um 50 ár og kynnst ýmsu á þeim tíma, en þetta er það versta sem ég hef lent í,“ seg­ir Sig­urður Hólm Guðmunds­son, íbúi í ör­yggis­íbúðum Eir­ar. Hann lagði 18 millj­ón­ir í íbúðina á sín­um tíma, en hann lít­ur á þær sem tapaðar.

Hjúkr­un­ar­heim­ilið Eir er í greiðslu­stöðvun sem renn­ur út 6. des­em­ber nk. Síðustu mánuði hafa stjórn­end­ur Eir­ar unnið að því að koma á nauðasamn­ingi og hef­ur íbú­um ör­yggis­íbúðanna verið kynnt frum­varp að nauðasamn­ingi sem ger­ir ráð fyr­ir því að íbú­ar fái í hend­ur skulda­bréf til 30 ára með 3,5% vöxt­um. Skulda­bréf­in verða tryggð með veði í ör­yggis­íbúðum skuld­ar­ans og verða þau með síðasta veðrétti.

Sig­urður seg­ir ekki hægt að bera þetta skulda­bréf sam­an við þær 18 millj­ón­ir sem hann greiddi fyr­ir íbúðina á sín­um tíma. Þegar hann er spurður hvort hann treysti ekki þess­um papp­ír­um seg­ir hann að hann hafi ekki haft ástæðu til að treysta stjórn­end­um Eir­ar fram að þessu.

Sig­urður Hólm er 81 árs gam­all og eig­in­kona hans, Sól­veig María Björns­dótt­ir, er 91 árs göm­ul. Þau seldu íbúð sína í Breiðholti árið 2007 og keyptu ör­yggis­íbúð hjá Eir fyr­ir 18 millj­ón­ir.

Sig­urður sagði að hann hefði við und­ir­rit­un samn­ings spurt Sig­urð Helga Guðmunds­son, þáver­andi fram­kvæmda­stjóra Eir­ar, hvort ekki þyrfti að þing­lýsa samn­ingn­um. „Ekki hafa áhyggj­ur af því. Ég sé um það,“ svaraði Sig­urður Helgi, að því er Sig­urður Hólm seg­ir. Hann seg­ist hafa treyst því að rétt væri staðið að mál­um af hálfu Eir­ar.

Fengu um­deilt leyfi til að veðsetja Eir

Sig­urður Hólm seg­ist aldrei hafa gefið stjórn­end­um Eir­ar heim­ild til að veðsetja íbúðina sem hann býr í fyr­ir skuld­bind­ing­um Eir­ar. Það hafi hins veg­ar verið gert því árið 2010 óskaði stjórn Eir­ar eft­ir heim­ild til að verðsetja Hlíðar­hús 7 og Fróðengi 1-11 fyr­ir sam­tals 2.650 millj­ón­ir króna. Sýslumaður­inn á Sauðár­króki gaf heim­ild fyr­ir veðsetn­ing­unni. Í fram­hald­inu var öðrum lán­um þing­lýst á fast­eign­ir Eir­ar án þess að sýslumaður­inn fengi um­sókn­ir til veðsetn­ing­ar eða veitti heim­ild til þess.

Þess­ar veðsetn­ing­ar eru um­deild­ar, en um þær er fjallað sér­stak­lega í skýrslu sem Deloitte gerði um Eir og dag­sett er 3. júlí í sum­ar. Í skýrsl­unni seg­ir að stjórn sjóðs eða sjálf­seign­ar­stofn­un sé ekki heim­ilt að veðsetja eign­ir nema með skýrri heim­ild sýslu­manns. Deloitte seg­ir að þetta ákvæði laga sýni bet­ur en margt annað að varðveisla fjár­muna sé ekki einka­mál stjórn­ar.

Stjórn Eir­ar sendi „ör­stutt bréf“, eins og seg­ir í skýrslu Deloitte, til sýslu­manns­ins á Sauðár­króki þar sem óskað er eft­ir veðsetn­ingu. Í fram­haldi óskaði sýslumaður eft­ir um­sögn Rík­is­end­ur­skoðunar. Sýslumaður tel­ur að um­sögn Rík­is­end­ur­skoðunar feli í sér að stofn­un­in kanni hvort stjórn­in hafi sent ár­lega reikn­inga, reikn­ings­skil séu í lagi og starfað sé eft­ir staðfestri skipu­lags­skrá. Sýslumaður tel­ur að Rík­is­end­ur­skoðun meti hins veg­ar ekki fjár­hags­stöðu eða rekstr­ar­for­send­ur veðsettra eigna.

Rík­is­end­ur­skoðun gerði í um­sögn sinni ekki at­huga­semd­ir við beiðnina þar sem fjár­fest­ing­arn­ar voru í þágu starf­semi Eir­ar eins og henni er lýst í skipu­lags­skrá.

Deloitte bend­ir á að Rík­is­end­ur­skoðun byggi mat sitt á því hvort heim­ilt sé að veðsetja eign­irn­ar á því að forms­atriði séu upp­fyllt, en ekki á eig­in­legri könn­un á fjár­hags­stöðu Eir­ar.

Eigið féð hafði lækkað þegar fram­kvæmd­ir hóf­ust

Deloitte tel­ur hins veg­ar í skýrslu sinni að margt hafi verið að í rekstri Eir­ar á þess­um tíma. Bent er á að skuld­ir Eir­ar höfðu auk­ist mikið og voru komn­ar upp í 6 millj­arða árið 2009. „Eigið fé sjóðsins [Hús­rekstr­ar­sjóðs] hafði lækkað mikið eða úr 1.200 millj­ón­um frá ár­inu 2007 og var 521 millj­ón í árs­lok 2009. Fram­kvæmd­ir við Fróðengi 1-11 hóf­ust í árs­byrj­un 2008 og átti að fjár­magna þær að mestu með lán­tök­um, verðtryggðum lán­um til 40 ára, en ekki með eig­in fé stofn­un­ar­inn­ar. Á þess­um tíma var efna­hags­ástandið mjög slæmt í kjöl­far falls ís­lensku bank­anna. Þá má því ljóst vera að mik­il áhætta fylgdi þess­ari fjár­fest­ingu.“

Sig­urður seg­ir að íbú­ar á Eir hafi farið í dóms­mál út af þess­ari veðsetn­ingu, en ljóst sé að niðurstaða í því máli verði ekki feng­in fyr­ir 6. des­em­ber þegar greiðslu­stöðvun­ar­tíma­bilið er á enda.

Hörð gagn­rýni Deloitte

Í skýrslu Deloitte er að finna harða gagn­rýni á þá sem stýrðu Eir fram til 2012. Bent er á að hjúkr­un­ar­heim­ilið og hús­rekstr­ar­sjóður­inn voru rek­in á einni kenni­tölu. Aldrei var gert neitt áhættumat vegna hús­rekstr­ar­sjóðsins. Eng­ar umræður voru bókaðar um greiðslu- eða rekstr­ar­hæfi sjóðsins frá því stjórn Eir­ar samþykkti fram­kvæmd­ir við Fróðar­engi 1-11 í byrj­un árs 2007 fram að stjórn­ar­fundi þann 10. mars 2011.

Deloitte gagn­rýn­ir stjórn­un­ar­hætti hjá Eir. Það sé ekki eðli­legt að sami ein­stak­ling­ur­inn sé stjórn­ar­formaður Eir­ar og sinni verk­efn­um fram­kvæmda­stjóra Eir­ar. Óheppi­legt sé að sami aðili sé formaður full­trúaráðs og formaður stjórn­ar. Þetta geri það að verk­um að hann sé í þeirri stöðu að hafa eft­ir­lit með rekstri sem hann er sjálf­ur í fyr­ir­svari fyr­ir sem ábyrgðaraðili.

Ófar­ir Eir­ar má rekja til þess að ákveðið er að halda áfram með bygg­ingu ör­yggis­íbúða að Fróðengi 1-11 eft­ir hrun bank­anna haustið 2008. Flest fyr­ir­tæki og op­in­ber­ir aðilar ákváðu á þeim tíma að stöðva fram­kvæmd­ir, m.a. vegna þess að erfitt var að fá lán og mik­il óvissa var framund­an. Það kom líka á dag­inn að erfiðlega gekk að selja ör­yggis­íbúðirn­ar. Þegar ákvörðun um fram­kvæmd­ir var tek­in voru um 400 ein­stak­ling­ar á biðlista, en marg­ir kipptu hins veg­ar að sér hönd­um eft­ir hrun, m.a. vegna þess að fólki gekk illa að selja eign­ir sín­ar, sem var for­senda þess að fólk gæti fjár­festi í ör­yggis­íbúð hjá Eir.

Vissu að borg­in ætlaði að fresta fram­kvæmd­um

Stjórn­end­ur Eir­ar hafa bent á að ein ástæða þess að eft­ir­spurn eft­ir íbúðunum var minni en reiknað var með er að Reykja­vík­ur­borg stóð ekki við fyr­ir­heit um bygg­ingu þjón­ustu- og menn­ing­ar­stöðvar við Eir. Í skýrslu Deloitte er bent á að í des­em­ber 2008 sagði Hanna Birna Kristjáns­dótt­ir, þáver­andi borg­ar­stjóri, í umræðum um fjár­hags­áætl­un borg­ar­inn­ar að borg­in ætlaði að fresta fram­kvæmd­um eins og kost­ur væri. Deloitte tel­ur að stjórn­end­um Eir­ar hefði mátt vera full­ljóst að borg­in ætlaði ekki að fara af stað með þessa fram­kvæmd, m.a. vegna þess að Vil­hjálm­ur Þ. Vil­hjálms­son, stjórn­ar­formaður Eir­ar, var á þess­um tíma einnig for­seti borg­ar­stjórn­ar.

„Mér finnst þetta mál grafal­var­legt og mun verra en ég hafði reiknað með,“ seg­ir Sig­urður Hólm, en hann hef­ur reynt að graf­ast fyr­ir um skýr­ing­ar á því hvers vegna 18 millj­ón­irn­ar sem hann lagði fram vorið 2007 eru að breyt­ast í skulda­bréf til 30 ára.

Í samn­ingn­um sem Sig­urður skrifaði und­ir á sín­um tíma seg­ir að ef samn­ingn­um sé sagt upp eða íbúi falli frá sé fram­lagið greitt út inn­an sex mánaða. Eft­ir að Eir fór í greiðslu­stöðvun er þetta ekki leng­ur í boði.

Neitaði að borga fast­eigna­gjöld og viðhald

Ár er liðið síðan upp­lýst var um erfiða fjár­hags­stöðu Eir­ar. Sig­urður seg­ir að frá þeim tíma hafi nokkr­ar íbúðir losnað, m.a. vegna and­láts íbúa. Hann seg­ir að stjórn­end­ur Eir­ar hafi leigt þess­ar íbúðir, en erf­ingj­ar eða þeir sem bjuggu í þeim fái ekki neitt. Eir taki leigu­tekj­urn­ar til sín. „Þetta sýn­ir vel að Eir lít­ur á þess­ar íbúðir sem sína eign,“ seg­ir Sig­urður.

Frá því að Sig­urður flutti í ör­yggis­íbúðina hef­ur hann greitt Eir um 23 þúsund krón­ur á mánuði í þjón­ustu­gjald. Íbúar á Eir greiða einnig 17-23 þúsund krón­ur í viðhald og síðan greiða þeir fast­eigna­gjöld af íbúðunum. Eft­ir að Eir fór í greiðslu­stöðvun hætti Sig­urður hins veg­ar að greiða fast­eigna­gjöld og gjald fyr­ir viðhald. Hann greiðir hins veg­ar áfram þjón­ustu­gjaldið. Sig­urður seg­ist ekki sjá að Eir geti gert kröfu um að hann greiði þessi gjöld eft­ir það sem á und­an sé gengið. Hann seg­ist í fyrstu hafa fengið greiðslu­kröfu frá Eir, en hann hafi þá ít­rekað við stjórn Eir­ar að hann myndi ekki borga. Eft­ir það hafi Eir ekki reynt að inn­heimta þessi gjöld.

Sig­urður Hólm seg­ist hafa litið á íbúðina sem eign sína fyrst hon­um hafi verið gert að borga viðhald og fast­eigna­gjöld af henni. Hon­um hafi einnig verið gert að greiða af fast­eignaláni sem hvíli á íbúðinni. Eir virðist hins veg­ar ekki horfa á þetta sömu aug­um.

Elli­ár­in ekki áhyggju­laus

Í samn­ingn­um sem Sig­urður skrifaði und­ir vorið 2007 er talað um „bú­setu­rétt“ og „bú­setu­rétt­ar­hafa“. Lög um hús­næðis­sam­vinnu­fé­lög frá ár­inu 1998 skil­greina ná­kvæm­lega hvaða rétt­indi og skyld­ur fylgja bú­setu­rétti. Í samn­ingn­um er hins veg­ar hvergi vísað til lag­anna og er raun­ar vand­séð að samn­ing­ur­inn upp­fylli ákvæði lag­anna enda er Eir alls ekki hús­næðis­sam­vinnu­fé­lag.

Sig­urður seg­ist hafa viljað að sak­sókn­ari rann­sakaði mál­efni Eir­ar. Íbúar hafi ekki bol­magn til að standa að slíkri rann­sókn. Rann­sókn Deloitte nái of skammt enda hafi stjórn Eir­ar tekið fram að fyr­ir­tækið mætti ekki verja meira en 50 klukku­stund­um í út­tekt sína.

„Ég sé eft­ir því að hafa keypt þessa ör­yggis­íbúð. Það er sagt að maður eigi að njóta elli­ár­anna áhyggju­laus, en því er ekki að heilsa í mínu til­viki,“ seg­ir Sig­urður.

Hann seg­ir að þetta mál hafi tekið á íbúa og einnig starfs­fólk. Hann tek­ur fram að á Eir starfi ein­stak­lega gott starfs­fólk sem leggi sig fram í störf­um sín­um.