Innlent | mbl | 1.12.2014 | 18:57 | Uppfært 5.12.2014 14:00

Stilling klukkunnar alltaf málamiðlun

Dr. Þorsteinn Sæmundsson, stjörnufræðingur hjá Raunvísindastofnun Háskóla Íslands. mbl.is/Golli

„Ég hef miklar efasemdir um neikvæð heilsufarsleg áhrif af fljótri klukku. Í því sambandi er athyglisvert að svefnhöfgi unglinga virðist engu minna vandamál í þeim löndum þar sem klukkunni er seinkað að vetri til,“ segir Þorsteinn Sæmundsson, stjörnufræðingur.

Hann segir það klukkuna fremur en dagsbirtuna sem ræður því hvenær unglingar fara að sofa á kvöldin. Sums staðar erlendis hafi það gefist vel að hefja skólahald seinna að morgni, og slíkt hafi t.a.m. tíðkast í Egilsstaðaskóla síðustu ár.

Mbl.is fjallaði í síðustu viku um fyrirlestur Bjargar Þorleifsdóttur, lektors við Læknadeild Háskóla Íslands, um klukkuþreytu á meðal Íslendinga. Þar sagði hún það mjög brýnt lýðheilsumál að seinka klukkunni um eina klukkustund. Íslendingar væru að skapa sér vanda með núverandi fyrirkomulagi sem hefur meðal annars slæmar afleiðinfar fyrir heilsu fólks.

„Ég hef litla trú á því að þetta sé heilsufræðilegt heimsvandamál,“ segir Þorsteinn í samtali við mbl.is. Hann segist jafnframt hafa þá athugasemd að Björg, ásamt mörgum öðrum, einblíni á eina afleiðingu þess að seinka klukkunni í stað þess að skoða málið frá öllum hliðum.

Hverri tilhögun fylgja kostir og ókostir

„Stilling klukkunnar verður alltaf málamiðlun því að sérhverri tilhögun fylgja bæði kostir og ókostir,“ segir Þorsteinn, en bendir á að þegar núgildandi lög um tímareikning voru sett árið 1968 hafi meginástæðan verið óánægja fólks með það sem kallað var hringlið með klukkuna.

Í pistli sínum um seinkun klukkunnar segir hann markmiðið með lagasetningunni það ár hafa fyrst og fremst verið það að koma á föstum tíma allt árið. „Skoðanakönnun leiddi í ljós að mun fleiri vildu hafa flýtta klukku („sumartíma“) en óbreytta („vetrartíma“). Varð því niðurstaðan sú að klukkur skyldu stilltar eftir miðtíma Greenwich.“

Raddir komið fram síðustu ár sem kalla á breytingu

Eftir breytinguna má segja að friður hafi ríkt um tímareikninginn í aldarfjórðung. Það er ekki fyrr en á síðustu árum að komið hafa fram raddir sem kalla á breytingu á ný. Má þar nefna þingsályktunartillögu árið 1994, frumvarp árið 1995 (endurflutt 1998 og 2000), og þingsályktunartillögur árin 2006, 2010, 2013 og nú síðast árið 2014.

„Spyrja má hvers vegna breytinga sé óskað eftir svo langa sátt um núgildandi fyrirkomulag. Þar kemur tvennt til greina. Í fyrsta lagi er vaxin upp ný kynslóð sem man ekki það fyrirkomulag sem áður gilti og þekkir ekki af eigin raun kosti þess eða ókosti. Í öðru lagi hafa skapast ný viðhorf vegna breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu, nýrrar tækni og nýrra sjónarmiða. Hvort tveggja þarf að hafa í huga áður en ákvörðun er tekin um lagasetningu sem óhjákvæmilega snertir hvern einasta Íslending að meira eða minna leyti.“

Bjartari morgnar dýrkeyptir

Þá bendir hann á að seinkun klukkunnar hefði þau áhrif að bjartara yrði á morgnanna og það sé tvímælalaust sterkasta röksemd þeirra sem vilja fara þessa leið.

„Á hinn bóginn eru bjartari morgnar keyptir því verði að fyrr dimmir síðdegis þegar umferð er meiri og börn á leið úr skóla. Menn getur greint á um það hvort þeir kjósi fremur bjartari morgna eða bjartara síðdegi. En umferðarþunginn bendir til þess að menn nýti almennt síðdegið fremur en morgnana til að sinna erindum sínum. Það virðist gilda að sumri ekki síður en vetri og stjórnast því ekki af birtunni einni saman. Óumdeilt er, að flestir kjósa flýtta klukku á sumrin, því að lengri tími gefst þá til útivistar.“

Falsvonir um batnandi líðan við að seinka klukkunni

Þorsteinn bendir jafnframt á að í þingsályktunartillögunni sé horft framhjá þeirri staðreynd að raflýsing hefur áhrif á líkamsklukkuna ekki síður en sólarljósið og raskar því hinni náttúrulegu sveiflu. „Í þjóðfélagi nútímans ræður sólarljósið ekki stillingu líkamsklukkunnar nema að takmörkuðu leyti. Því ætti ekki að vekja mönnum falsvonir um að líðan þeirra muni batna til muna við það að seinka klukkunni.“

Þá segist hann hræddur um að mörgum myndi bregða í brún þegar þeir yrðu varir við það að myrkrið skylli á klukkustund fyrr síðdegis, eins og myndi gerast ef klukkunni væri seinkað. „Dóttir mín bjó í Lundi í Svíþjóð í haust þegar klukkunni var breytt þar frá sumartíma yfir á vetrartíma. Hún orðaði það svo að breytingin síðdegis hefði verið afar óþægileg. Ég hef heyrt svipaða sögu frá fleirum, bæði austanhafs og vestanhafs,“ segir Þorsteinn.

Loks segir hann rétt að vekja athygli á því að mikill fjöldi fólks í heiminum býr við fljóta klukku allt árið. Þetta sjáist vel ef tímakort Almanaks Háskólans er skoðað.

Brýnt lýðheilsumál að seinka klukkunni