Innlent | mbl | 21.1.2015 | 20:56 | Uppfært 21:41

Kynþokkafulla skáldið Davíð

Davíð Stefánsson

Skáldið Davíð Stefánsson frá Fagraskógi við Eyjafjörð fæddist 21. janúar 1895 og í dag eru því liðin 120 ár frá fæðingu hans. Frá því fyrsta ljóðabók hans, Svartar fjaðrir, kom út árið 1919 var hann eitt af ástsælustu skáldum þjóðarinnar, ljóð hans urðu almenningseign og við þau samin fjölmörg lög.

Davíð tók snemma ákvörðun um að gerast skáld og nítján ára, árið 1914, sendi hann húsfreyjunni á Hraunum, Ólöfu Einarsdóttur, eftirfarandi skilaboð því til staðfestingar: „Ég ætla að verða skáld.“ Eftir Davíð birtust nokkur ljóð í tímaritinu Eimreiðinni árið 1916 og urðu sum þeirra brátt á allra vörum.

Vorið 1919 lauk Davíð stúdentsprófi frá Menntaskólanum í Reykjavík og komst sjálfur svo að orði: „Vorið 1919 tók ég stúdentspróf. Að því loknu fór ég einn upp í Öskjuhlíð og velti mér þar í moldinni, líkt og hestur, sem losaður hefur verið við reiðinginn.“

Höfðaði til ungra kvenna

Haustið 1919 komu Svartar fjaðrir út og hlaut lofsamlega dóma og Davíð vinsældir. Í grein eftir Guðmund Andra Thorsson, rithöfund, sem birtist í Lesbók Morgunblaðsins 17. apríl 2004 segir eftirfarandi um Svartar fjaðrir:

„Svartar fjaðrir eftir Davíð sló í gegn þegar hún kom út árið 1919. Hún þótti ekki síst höfða til ungra og eignalítilla kvenna og var kölluð vinnukonubók í niðrunarskyni, enda þótti menntamönnum þá engir lesendur fráleitari en vinnukonur. Sagt hefur verið að Davíð hafi gefið þessum ungu konum ljóð sem túlkuðu drauma þeirra og þrár - kannski það - ég er samt ekki alveg viss: hann höfðaði til þeirra kynferðislega, skapaði handa þeim kynferðislegar fantasíur að skemmta sér við.

Í ljóðum hans í þessari bók er kynferðislegur kraftur, jafnvel ofsi, sem enginn hefur í raun komist í hálfkvisti við - Davíð er með öðrum orðum umfram allt sexí skáld og eftir öðru að Íslendingar vissu ekki almennilega hvað þeir áttu að gera við slíkan mann eftir að hann náði hylli þjóðarinnar: reynt var að finna honum verkefni í þjóðhagslegum tækifæriskveðskap uns svo var farin að dofna tíran á skáldgáfunni að hann fórnaði höndum og æpti upp: Brenni þið vitar!“

Má í þessu sambandi láta fylgja ljóðið Biðlarnir úr Svörtum fjöðrum:

Biðlarnir

Ungfrúin greiddi sér ekki þann dag
og aldrei í spegilinn leit,
sem fyrsti biðillinn barði að dyrum
og bað hana um ástarheit.
Einn ...
Ögn betra en ekki neinn.

Ungfrúin greiddi hár sitt til hálfs
og hornaugu speglinum gaf,
brosti og söng í hálfum hljóðum
og hitnaði löngun af.
Einn ... tveir ...
Og mikið vill meir.

Ungfrúin greiðir sér oft á dag
og ilmvatn í hár sér ber,
horfir í spegilinn hlæjandi,
hoppar og telur á fingrum sér: -
Einn ... tveir ... þrír ...
og bráðum bætist við nýr.

Lesinn af ungum sem gömlum

Níu ljóðabækur Daviðs til viðbótar Svörtum fjöðrum komu út, sú síðasta 1966 að honum látnum en Davíð lést á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri 1. mars 1964, 69 ára að aldri. Einnig liggja eftir hann leikrit og söguleg skáldsaga um Sölva Helgason.

Davíð bjó lengst af við Eyjafjörð og á Akureyri og starfaði meðal annars lengi sem amtbókavörður á Akureyri. Á sextugsafmæli skáldsins samþykkti bæjarstjórn Akureyrar að gera Davíð að heiðursborgara. Í tillögu bæjarstjórnar sagði eftirfarandi: „Hann er tvímælalaust vinsælasta núlifandi skáld þjóðarinnar og ekkert íslenskt skáld mun nokkru sinni hafa haft jafn marga aðdáendur og lesendur að verkum sínum meðal samtíðarmanna sinna og hann. Skáldrit hans hafa verið jafndáð og lesin af ungum sem gömlum, körlum sem konum af öllum stéttum.“

Enn eru íslenskar hljómsveitir að semja lög við ljóð og kvæði Davíðs og hér að neðan má heyra Konuna með sjalið, sem birtist í Kvæðum árið 1922, í flutningi Ylju

Vanmetinn síðustu áratugi

Rithöfundurinn Súsanna Svavarsdóttir ritaði um ljóðlist Davíðs Stefánssonar í Lesbók Morgunblaðsins 21. janúar 1995, í tilefni af aldarafmæli hans:

„Ljóðlist Davíðs Stefánssonar hefur verið ótrúlega vanmetin síðustu áratugi og hann sjaldnast talinn til meiri háttar skálda þessarar aldar. Sjálfsagt eru margar ástæður fyrir því; sú þó helst að hann orti á hefðbundinn hátt, með stuðla, höfuðstafi og rím á sínum stað og ljóð hans voru talin aðgengileg, jafnvel auðskiljanleg, sem var heldur ósmart eftir að atómskáldskapurinn tók að marka sér sess.

Og oftar en ekki er hægt að lesa ljóð Davíðs eins og litlar sögur um menn og málefni, sjónarhorn hans er mjög persónulegt og því kannski fremur auðvelt að láta hjá líða að skoða þá yfirgripsmiklu veröld sem felst í djúpi hans ritaða orðs.

Það er alveg hægt að lesa ljóð Davíðs eins og andlit á manneskju sem maður hittir einu sinni og dæmir út frá því sem maður sér, ákveður að hún sé óáhugaverð. En missir þá af því að finna út hversu djörfu og ríki lífi hún hefur lifað og hvað hún hefur frá mörgu að segja.“

Helstu dýrgripir þjóðarinnar

Sama dag sagði svo í ritstjórnargrein Morgunblaðsins, en ritstjórar voru þá Matthías Johannessen og Styrmir Gunnarsson:

„Þess er að vænta að hundrað ára afmæli hins ástsæla skálds verði til þess að minna rækilega á fegurstu og beztu verk hans því þau eru meðal helztu dýrgripa sem okkur hafa verið gefnir. Það eru ekki einstaklingar eða ákvörðun þeirra sem hafa síðasta orðið, heldur tíminn sem kemur okkur alltaf í opna skjöldu og fer sínu fram hvað sem hver segir. Nú er skáldið unga frá Fagraskógi enn í fylgd með honum, því tíminn tengir sig við þá sem skilja eftir sig mikilvæg verðmæti, hvað sem öllum átökum, já, hvað sem allri samtíð líður.“

Lesbók Morgunblaðsins 21. janúar 1995, sem helguð var Davíð Stefánssyni.

Hér að neðan eru fáein ljóð eftir Davíð Stefánsson:

Klausturvín

Í víni geymast vorsins eldar
vetrarlangt í eikartunnu,
og þeir taka á köldum kvöldum
klausturhroll úr munk og nunnu.
Vínið hvíta, vínið rauða
vekur ástir, söng og kvæði.
Ábótinn og abbadísin
eru þyrst og drekka bæði
klausturvínið. Klausturvínið
kneyfað er af fullum skálum.
Vínið brennir forna fjötra,
fyllir klefann ástamálum.
Óðum nálgast óskastundin.
Eldingar um hjörtun fara.
Vætti aldrei vínið rauða
varir þínar, sancta Clara?
--
Ástin þráir vor og veigar,
virðir lítils klaustureiðinn.
Nóttin geymir nautn í skauti.
Náttúran er alltaf heiðin.

Kvenlýsing

Þinn líkami er fagur
sem laufguð björk.
En sálin er ægileg
eyðimörk.

Rottur

Milli þils og moldarveggja
man ég eftir þeim,
ljótu rottunum
með löngu skottunum
og stóru tönnunum
sem storka mönnunum,
sem ýla og tísta
og tönnum gnísta
og naga og naga
nætur og daga.

Fjöldi manna
felur sig á bak við tjöldin.
Þeir narta í orðstír nágrannanna,
niðra þeim sem hafa völdin,
eiga holu í hlýjum bæjum,
hlera og standa á gægjum,
grafa undan stoðum sterkum,
stoltir af sínum myrkraverkum.
Allar nætur, alla daga
er eðli þeirra og saga
að líkjast rottunum
með löngu skottunum
og naga og naga.