Vissi samstundis þetta væri sagan

Hvenær kynntust þið fyrst bókinni?

Ásthildur: „Ég las bókina árið 2008, tveimur árum eftir að hún kom út og man að ég hugsaði strax: Vá, þetta er eitthvað sem þarf að pæla í hérna heima og þá á ég við mál útlendinga sem flytjast hingað til lands en umræða um það var rétt að hefjast þá og efni myndarinnar hefur eins sterka tilvísun til raunveruleikans í dag. Mér hafa alltaf þótt málefni útlendinga mjög spennandi, velt því fyrir mér af hverju þeir vilja koma hingað og hvernig samskipti Íslendingar eiga við þá. Svo ég lokaði bókinni eftir lesturinn og má segja að ég hafi hringt nær um leið í Auði og beðið hana um að fá að kaupa kvikmyndaréttinn. Ég hafði verið að leita að sögu til að færa yfir í bíómynd og sá samstundis að þetta væri sagan.“

Elma Lísa: „Ég hef alltaf verið voðalega hrifin af öllum bókunum hennar Auðar. Ég þekki Auði og hef unnið með henni áður; kom Fólkinu í kjallaranum á koppinn í Borgarleikhúsinu, en ég viðurkenni að þegar ég las þessa bók, Tryggðarpant, fór persónan sem ég leik, Gísella, alveg svakalega í taugarnar á mér. Ég tek það fram að hún er reyndar alveg extra pirrandi í bókinni og við reyndum að vinna með það að finna mennskuna í henni og það var áskorun.“

Elma ásamt meðleikunum sínum; Raffaellu Brizuela Sigurðardóttur og Enid Mbabazi. Aðsent/Julie Rowland

Ásthildur: „Ég er sammála Elmu Lísu, það var ein mesta áskorunin. Meira að segja þegar ég fór að leita mér að framleiðanda hitti ég mann sem hafði lesið bókina og hann sagði það hreint út að þessi manneskja væri svo ósympatísk að hann langaði ekki til að gera mynd um hana! En málið er hins vegar að það þarf að lesa Gísellu með ákveðnum gleraugum. Svo eru persónur Auðar þannig að þær eru ekki allar þar sem þær eru séðar, hún gefur lesandanum tækifæri til að fylla upp í, sem er svo gott.“

Elma Lísa: „Við vorum meðvitaðar um þetta í vinnunni og ég var mjög sátt við niðurstöðuna þegar ég var búin að finna leirinn í henni og rétta tóninn.“

Þekktust þið fyrir?

Elma Lísa: „Við svona vissum hvor af annarri. Ég þekki dóttur Ásthildar, Önnu Svövu Knútsdóttur leikkonu.“

Ásthildur: „En ekki þannig að við þekktumst neitt sérstaklega. Ég vissi hins vegar um leið og ég var búin að hringja í Auði að næsta símtal yrði til Elmu Lísu; vissi strax að ég vildi fá hana í hlutverkið. Mér fannst að hún hefði næmni og viðkvæmnina til að túlka flókinn karakter Gísellu. Við fórum og fengum okkur rauðvínsglas, töluðum um söguna og fundum að við vorum með sameiginlegan skilning á persónunni og hvernig hún væri í raun og veru. Svo vorum við saman að vinna þetta næstu þrjú árin, áður en við byrjuðum á eiginlegum tökum.“

Elma Lísa: „Á þeim tíma kynntumst við mjög vel og urðum góðar vinkonur. Í mínum huga mjög magnaður tími en það var mjög mikið sem þurfti að vinna til að finna betur út úr útfærslunni á til dæmis Gísellu, svo sem forsögu hennar sem er mjög óviss í bókinni. Þar að auki gerist bókin í óræðu landi, og það gengur auðvitað ekki í kvikmynd svo við unnum í því að staðsetja umhverfið.“

Auður amma myndarinnar

 Ásthildur: „Myndin fjallar um konu sem er af ríkri fjölskyldu en lendir í fjárhagsvandræðum. Hún starfar sem blaðamaður, er að skrifa grein um húsnæðismál útlendinga og hún sér sér þarna leik á borði; ákveður að slá tvær flugur í einu höggi og leysa fjárhagsvandræði sín með því að leigja út hluta af húsi sínu til erlendra kvenna en fær um leið viðfangsefni greinaskrifanna heim til sín. Ef þú setur þetta í stærra samhengi þá er þetta svolítið eins og Íslendingar hafa gert; við höfum flutt inn útlendinga þegar okkur vantar vinnuafl.“

Elma Lísa: „Gísella er góð manneskja í grunninn en áttar sig ekki á eigin fordómum fyrr en hún mætir þeim og sagan fjallar um leið um það hvernig hún verður fangi í eigin húsi og síns fyrri lífsstíls. Þetta er saga um samskipti fólks og valdabaráttu þessara kvenna. Gísellu gengur gott til og vill kynnast þessum erlendu konum enda sjálf einmana og einangruð í lífinu, en þegar henni finnst sér ógnað birtist ákveðin grimmd.“

Elma Lísa og Ásthildur á tökustað og ráðfæra sig við Claire Hörpu Kristinsdóttur sem fer með hlutverk Lunu Aðsent/Lilja Jónsdóttir

Ásthildur: „Það framkallar ákveðna grimmd í fólki þegar því finnst það vera að missa valdið. Konurnar sem hún leigir eru um leið svolítið á sama báti. Þegar Gísella sýnir þeim grimmdina þá gera þær það á móti.“

Elma Lísa: „Sem er kannski bara mannlegt, ef einhver er vondur við þig ertu vondur á móti. Gísella tekur á þessu með því að búa til fleiri og fleiri húsreglur og missir smám saman tökin og án þess að segja of mikið verður hún eins konar fangi í eigin húsi.“

Ásthildur: „Að mörgu leyti hefði þessi mynd getað verið um samskipti hvaða fólks sem er, ekki bara samskipti útlendinga og Íslendinga. En mér fannst svolítið gott hvernig Svíarnir lýstu myndinni. Þeir sögðu að í henni sæist meðal annars hversu stutt er á milli kærleiks og grimmdar.“

Það vekur athygli að mótleikkonur þínar Elma Lísa, Enid Mbabazi og Raffaella Brizuela Sigurðardóttir eru ekki atvinnuleikkonur – fannst ykkur það áhætta?

Ásthildur: „Fyrst ætluðum við að fá með okkur reyndar leikkonur til að leika erlendu konurnar og við prófuðum það. Það voru æðislega fínar leikkonur og það var ekki vandamálið. Það sem vantaði var þetta smálega sem gerði þetta ekta; svo sem hreim sem er alltaf svolítið erfitt að fara að búa til. En auðvitað man ég að fólk spurði okkur hvort við ætluðum að taka þá áhættu, en efast ekki um að það hafi verið rétt ákvörðun.“

Elma: „Það gerir söguna í heild mjög sannfærandi að hafa þær með okkur. Þar að auki var ofboðslega gefandi fyrir okkur og myndina að fara í gegnum það ferli að hitta erlendar konur sem eru búsettar hér. Það komu stundir þar sem ég táraðist þegar þær fóru, það var oft átakanlegt að heyra um aðstæður þeirra og fatta hvað Íslendingar hafa það gott.“

Nú var ykkar samstarf svolítið stærra og meira en samband bara leikara og leikstjóra er oft. Hverju breytti það?

Ásthildur: „Það breytir öllu að hafa leikarann með sér í að þróa handritið og persónuna. Í slíkri vinnu fyllist sagan af alls konar smáatriðum sem gefa persónunni fyllri mynd og að því sem hún er. Til dæmis stækkuðum við persónu Elmu Lísu talsvert með því að bæta barni við í söguna sem hún hafði átt og misst.

Elma Lísa: „Það fyllti mjög út í bakland hennar og gerði hana samúðarfyllri. Sjálf tengdi ég sterkt við það að bæta því við í söguna því ég eignaðist sjálf barn seint, stelpu sem er fimm ára í dag og mér fannst það, eins og öllum örugglega, breyta mér mjög mikið og dýpka mig á allan hátt. Annar mikilvægur þáttur í bíómyndinni þessu tengdur sem við bættum við er einnig samband Gísellu og lítillar dóttur annarrar konunnar og hvernig það snertir við Gísellu.“

Góð vinátta myndaðist með Ásthildi Kjartansdóttur og Elmu Lísu Gunnarsdóttur. Kristinn Magnússon

Ásthildur: „Þar sem persónur Auðar Jónsdóttur eru svo marglaga og óræðar er það virkilega áskorun að skila því á skjáinn. Þar að auki er bókin Tryggðarpantur skrifuð sem táknsaga, allegoría og þegar höfundur hefur slíkt að leiðarljósi er ekki jafnauðvelt að fylla persónurnar smáatriðum því sagan verður alltaf að hafa þessa táknræna merkingu. Ég er mjög þakklát Auði fyrir það sem hún sagði við mig: „Gerðu bara hvað sem þú vilt við þessa sögu. Ég er amma myndarinnar.““

Elma Lísa: „Auður er svo ótrúlega klár í að leyfa manni að fylla upp í hluti, er ekki búin að negla allt niður. Hún var gjöful á það að gefa okkur frjálsar hendur í þessari þróun.“

Viðtalið má lesa í fullri lengd í Sunnudagsblaði Morgunblaðsins.