Bragðbætt gufa tælir unga fólkið

Íslendingar nota rafrettur meira en þegnar annarra Norðurlandaþjóða. Hlutfall Íslendinga 18 ára og eldri sem nota rafrettur daglega er 4,8%. Notkunin er enn meiri í aldurshópnum 18-24 ára en 5,5% þeirra nota rafrettur daglega. Þetta kemur fram í skýrslu Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar um áhrif bragðefna á notkun á reyklausu tóbaki og rafrettum. Skýrslan er hluti af Norræna tóbaksverkefninu (Nordic Tobacco Project).

Neytendastofa hefur eftirlit

Lög um rafrettur og áfyllingar fyrir rafrettur taka gildi 1. mars næstkomandi. Neytendastofa fer með markaðseftirlit með rafrettum og áfyllingum fyrir þær. Þeir sem ætla að flytja inn og selja rafrettur og áfyllingar með nikótíni hér á landi eftir að lögin taka gildi þurfa að tilkynna vörurnar til Neytendastofu. Ekki má flytja inn eða selja vöru sem ekki hefur verið tilkynnt um.

Neytendastofu höfðu borist 68 tilkynningar um nikótínvökva af mismunandi gerðum og tilkynningar um níu tæki með fylgihlutum á þriðjudaginn var. Tilkynningarnar komu frá ellefu aðilum, það er frá framleiðendum eða innflytjendum.

„Ekki hafa verið veitt leyfi vegna þeirra enn sem komið er, en Neytendastofu er falið að hafa eftirlit með lögunum, þ.á m. sölustöðum, frá og með 1. mars 2019 og markaðssetningu á tilkynntum vörum sem uppfylla gildandi reglur heimil frá sama tíma. Listi um þær vörur sem uppfylla skilyrði til markaðssetningar hér á landi verður birtur á vefsíðu Neytendastofu fyrir þann tíma,“ sagði í skriflegu svari Neytendastofu til Morgunblaðsins.

Böndin berast að bragðefnum

Bragðefni sem bætt er í vökva rafrettna eru talin hvetja til þess að ungt fólk fari að nota rafrettur (veipa), að sögn Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar. Rafrettuvökva er hægt að fá með og án nikótíns og hann er framleiddur í um 7.000 mismunandi bragðtegundum. Til dæmis er hægt að fá mentólbragð, ýmiss konar ávaxtabragð, sætubragð, súkkulaðibragð og bragð sem líkist gosdrykkjum eða áfengistegundum. Bragðefnin virðast höfða til unga fólksins og þeirra sem ekki hafa áður reykt tóbak. Svo virðist sem unga fólkið telji að rafrettugufa t.d. með ávaxtabragði sé ekki jafn skaðleg og rafrettugufa með tóbaksbragði. Því er talið að reglur um bragðefni í rafrettum og rafrettuvökva geti haft mikil áhrif á notkun ungs fólks á þessum vörum.

Nadja Frederiksen, aðalráðgjafi hjá Norrænu velferðarmiðstöðinni, sagði í frétt um skýrsluna að greinar um málið sem unnið var út frá væru byggðar á bandarískum gögnum. Ástæða væri til að ætla að svipað ætti við um unga Norðurlandabúa.

„Á Norðurlöndum sjáum við yfirleitt meiri notkun ungs fólks á reyklausu tóbaki (munntóbaki) og rafrettum en það sem gildir um meðaltal allra aldurshópa,“ sagði Nadja.

Dagleg notkun á rafrettum hjá fólki yngra en 35 ára er meiri en daglegar reykingar sama aldushóps. Myndin er úr safni. mbl.is/Kristinn Magnússon

Daglegar tóbaksreykingar eru með minnsta móti í Noregi og Svíþjóð en þar er munntóbak mikið notað, einkum af körlum. Munntóbak og rafrettur leiða til aukinnar nikótínneyslu á Norðurlöndum og þessar vörur eru sérstaklega vinsælar á meðal ungs fólks. Þess vegna er talin þörf á að kortleggja betur notkun á þessum varningi, ekki síst með áherslu á notkun bragðefna. Í skýrslunni er m.a. lagt til að Norðurlöndin afli kerfisbundið gagna um notkun á reyklausu tóbaki og rafrettum líkt og um tóbaksreykingar, til að fylgjast með breytingum á neysluvenjum á þessu sviði. Einnig til að fylgjast með því hve stór hluti neytenda kýs bragðbættar vörur. Sérstaklega verði kannað hvaða þátt bragðefnin eiga í því að ungt fólk á Norðurlöndum fer að nota reyklaust tóbak og rafrettur.

Borin verði saman áhrif löggjafar um rafrettur í hverju og einu landi á Norðurlöndum. Þannig mætti athuga hvaða áhrif bann Finna á að selja bragðbættar rafrettur og rafrettuvökva hefur haft á notkun ungs fólks á þessum vörum.

Ungt fólk veipar mest

„Ungt fólk notar rafrettur mun meira en eldra fólk. Hér eru skörp skil hvað varðar veipið á milli fólks sem er yngra eða eldra en 44 ára,“ sagði Viðar Jensson, verkefnisstjóri tóbaksvarna hjá embætti landlæknis. Hann sagði að aukning í notkun á rafrettum hjá fullorðnum væri hætt að mælast, að minnsta kosti í bili.

Viðar sagði að evrópsku tóbaksvarnarlögin (TPD) hefðu verið uppfærð árið 2014. Samkvæmt þeim verður bannað að bragðbæta tóbak sem er selt innan ESB frá 20. maí 2020. Tóbak eigi að bragðast og líta út eins og tóbak en ekki að vera í dulargervi einhvers annars. Einnig segir þar að ungt fólk sé ginnkeypt fyrir því að prófa bragðefni og sum þeirra hafi ýtt undir tóbaksnotkun ungs fólks. „Á þessum forsendum bönnuðu Finnar rafrettuvökva með sælgætis- og ávaxtabragði,“ sagði Viðar. „Þeir vísa í fylgigögn með evrópsku tóbaksvarnarlögunum og banna þetta á þeim forsendum.“ Honum þótti það áhugavert að Finnar kysu að fara þessa leið. En hvernig rímar aukin rafrettunotkun við minnkandi reykingar hér á landi?

„Það hefur dregið úr reykingum hér í marga áratugi. Rafrettunotkun fullorðinna mældist mjög lítil fyrir árið 2015,“ sagði Viðar. Hann benti á að samkvæmt Talnabrunni embættis landlæknis frá júní 2018 hefði dagleg notkun á rafrettum aukist talsvert mikið á milli áranna 2015 og 2018. Árið 2018 var dagleg notkun á rafrettum hjá fólki yngra en 35 ára orðin meiri en daglegar reykingar í þeim aldurshópi. Á sama tíma dró úr daglegum reykingum í nánast öllum aldurshópum.

„Ungmennin eru í svo miklum mæli að prófa að veipa að það er áhyggjuefni, að mínu mati. En það er nauðsynlegt að skipta umræðunni um rafrettur í tvennt. Annars vegar um fullorðið fólk sem er að hætta að nota tóbak og velur að veipa í staðinn. Hins vegar um ungt fólk sem er að byrja að veipa, oft án þess að hafa reykt áður,“ sagði Viðar. Hann sagðist horfa til gildistöku laganna um rafrettur 1. mars.

„Í lögunum er bannað að nota rafrettur í grunn- og framhaldsskólum og einnig þar sem fram fer skipuleg starfsemi með börnum og ungmennum. Við teljum mikilvægt að þessum lögum verði framfylgt,“ sagði Viðar. Hann sagði að spurnir hefðu borist af tilvikum úr framhaldsskólum þar sem fólk var að veipa.

• Blogga um frétt