Hvaða hlutverki gegnir þjóðkirkjan?

Í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 urðu margir illa úti. Suðurnesin urðu sýnu verst úti, en fjöldi fólks missti vinnunna á svæðinu. Kirkjan í Keflavík aðstoðaði fólk í gegnum verstu tímana og kom á fót öflugum velferðarsjóði. „Hún greip fólkið sem var í mesta vandanum og þennan vetur fengu um hundrað skólabörn ókeypis máltíðir í skólanum alla daga vikunnar, í einhverja mánuði, sem kirkjan borgaði,“ segir Hjalti Hugason, prófessor í guðfræði við Háskóla Ísland.

Hjalti segir að þegar vel takist til geti kirkjan verið hluti af velferðarkerfinu. Í nútíma samfélagi eigum við oft erfitt með að skilgreina hvaða hlutverki kirkjan gegnir. Á hún að vera hluti af velferðarkerfinu? Á að leggja áherslu á kristni í skólum? Höfum við yfirhöfuð einhverja þörf fyrir að iðka trú? Eru Íslendingar trúuð þjóð spyrja eflaust margir sig.

Hjalti Hugason. mbl.is/Margrét Þóra Þórsdóttir

Við getum ekki þrætt fyrir það að kirkjan hefur verið hluti af menningarsögu Íslendinga lengi. Kristni hefur verið hluti af íslenskri menningu allt frá því að Þorgeir Ljósvetningagoði kom undan feldinum og sagði að Íslendingar skyldu verða kristin þjóð. Siðaskiptin urðu rétt rúmlega 500 árum seinna og þá skiptum við úr kaþólskri trú yfir í mótmælendatrú.

Kirkjan var fyrsti vísirinn að menntakerfinu sem og heilbrigðisþjónustu hér á landi. Hún hafði einnig það hlutverk að vera máttarstólpinn í félagslífi þjóðarinnar og voru kirkjurnar helstu samkomustaðir fólksins í landinu.

Tímarnir breytast og mennirnir með og núna hefur kirkjan ekki eins og stórt hlutverk í samfélaginu og hún gerði. Hjalti segir að kirkjan hafi komið inn í líf flestra með nokkuð fjölbreyttum hætti. Síðan hafi orðið nokkuð hröð breyting í þeim efnum og að hlutverk kirkjunnar sé örugglega breytilegt frá einum einstaklingi til annars. Hann segir að einstaklingshyggjan hafi gjörbreytt stöðu kirkjunnar.

Kirkjan hefur misst leiðsagnarhlutverk sitt

Á sjöunda áratugnum urðu miklar viðhorfsbreytingar í heiminum. Henry Alexander Henrysson,heimspekingur og aðjúnkt við sagnfræði- og heimspekideild Háskóla Íslands, segir að þá hafi vestræn samfélög farið að treysta í minna mæli á kirkjuna sem siðferðisáttavita.

„Við sjáum þetta á svo mörgum sviðum og það sem snýr að kirkjunni er að áður hafði hún, í svo mörgum löndum, leiðsagnarhlutverk, menn litu til kennisetninga kirkjunnar í siðferðismálum. Í kringum 1968 fer þetta allt saman á hreyfingu. Það myndast þetta viðhorf á Vesturlöndum að samfélagið skapi sín gildi. Við sjáum þetta á mörgum sviðum eins og í jafnréttismálum, viðhorfi okkar til dýra og varðandi kynhneigð. Nýju viðmiðin koma ekki frá kirkjunni og trúarleiðtogar eru ekki áberandi sem boðberar þeirra viðmiða sem verða að lokum ofan á,“ segir Henry.

Henry Alexander Henrysson. mbl.is/RAX

Stærstu breytinguna á síðustu 50 til 60 árum segir Henry vera að kirkjan sé fyrst og fremst einn þátttakenda í umræðunni en leiði hana ekki. Kirkjan taki þátt í samræðum um fjöldann allan af málefnum sem verði ekki til í neinu kirkjulegu samhengi, eins og jafnréttismál og umhverfismál. Á sama tíma og þessar viðhorfsbreytingar áttu sér stað efldust félags- og hugvísindi í háskólum um allan heim. Í kjölfarið varð til fagfólk sem sinnir félagsþjónustu og velferðarmálum og siðfræðiumræða varð veraldlegri. Verkefni sem áður tilheyrðu kirkjunni urðu því að sérfræðigreinum sem fagmenntað fólk sinnir.

Agnes M. Sigurðardóttir, biskup Íslands, segir að hlutverk kirkjunnar sé fyrst og fremst að boða trú. „Kirkjan og þjóðin hafa gengið saman um aldir og það hefur mikil áhrif á það hvernig við hugsum og hvernig samfélagið hefur mótast. Kirkjan hefur haft samfélagslega mótandi áhrif,“ segir Agnes. Hún segir að alls staðar í samfélaginu sé gert ráð fyrir kirkjunni. „Það ber kannski minna á því þar sem fjölmennið er og meira þar sem færri eru. Það er nú bara þannig að þó að umræðan í þjóðfélaginu sé ekki alltaf jákvæð gagnvart kirkjunni ber

hún þess merki að fólki er ekki sama um trú og kirkju,“ segir Agnes. Hún nefnir líka önnur hlutverk kirkjunnar, eins og menningarlegt hlutverk hennar og stöðu hennar í velferðarkerfinu. Á vegum kirkjunnar eru rekin öflug samfélagsverkefni, til dæmis Fjölskylduhjálp og Hjálparstarf kirkjunnar.

„Við rekum tónskóla fyrir þá sem ætla að læra að vinna að tónlistarmálum í kirkjunni og höfum söngmálastjóra sem aðstoðar þau sem eru að vinna að tónlistarmálum og aðallega söngmálum í kirkjunni. Það eru kirkjur, til dæmis eins og Langholtskirkja, þar sem margar, margar kynslóðir hafa fengið tónlistarlegt uppeldi. Börn sem hafa byrjað í krúttakór í leikskóla og halda síðan áfram í kórum eða fara síðan áfram í frekara tónlistarnám og hafa atvinnu af tónlist. Og allt þetta fólk sem nýtur tónlistar af því að það fékk þetta uppeldi.

Nánar er fjallað um hlutverk þjóðkirkjunnar í sunnudagsblaði Morgunblaðsins. Þetta er fyrsta grein af þremur um þjóðkirkjuna sem birtist í sunnudagsblaði Morgunblaðsins. Greinarnar eru meistaraverkefni í blaða- og fréttamennsku við Háskóla Íslands. 

Agnes M. Sigurðardóttir. Kristinn Magnússon