Berfættur í fótspor Guðmundar góða

Þorsteinn Björnsson nýtútskrifaður íslenskufræðingur var bókavörður á Landsbókasafni í Vesturbæ undanfarin tvö sumur og komu þar ófáir að máli við hann í afgreiðslunni og spurðust fyrir um hitt og þetta, meðal annars bindi úr ritröðinni Skagfirskum fræðum. Þótti Þorsteini á stundum nóg um þennan áhuga Skagfirðinga á sjálfum sér, að bæði vera með bókaflokk um sjálfa sig og svo að leita eins ákaft í hann á söfnum.

Þorsteinn er búinn að éta þessa hneykslan ofan í sig: hann er heillaður af Skagafirðinum og eftir nokkurra mánaða dvöl á svæðinu segir hann heils bókaflokks bersýnilega þörf. Hið minnsta. Hann réð sig sumarlangt sem starfsmann á þjónustuborði við Háskólann á Hólum í Hjaltadal. „Andinn hressist hér á Hólum, það er bara þannig,“ segir Þorsteinn, sem hefur dvalið þar síðan í maí.

Á Hólum líður honum vel. „Háskólinn hér er að bæta þjónustuna yfir sumartímann, þannig að hingað þurfti sumarafleysingamann til að taka símann og sinna því sem til fellur. Ég mæti því galvaskur til vinnu klukkan átta á morgnana og frameftir degi,“ segir hann.

Sumarkvöld í Skagafirði. Þorsteinn tekur til baka allt sem hann hefur áður sagt um oflæti Skagfirðinga. Kirkja þessi er sú minnsta í sögu Hóla. Ljósmynd/Aðsend

„Þá getur hvort tveggja gerst, að ég svari spurningum sem varða skólastarfið beint, eða þá að fólk leiti til mín með eitthvert andans mál, jafnvel tengt staðnum frekar en skólanum,“ segir Þorsteinn, sem reynir þá að svara því eftir föngum. 

Snorrabúð stekkur

Og þegar andans mál eru annars vegar er á Hólum af nógu að taka. Staðurinn er þrunginn sögulegu mikilvægi, sem teygir sig allt aftur á 12. öld. Það birtist í daglegu lífi á staðnum, eins og Þorsteinn lýsir. „Ég hef reynt að fylgja fordæmum Guðmundar góða Arasonar biskups sem hér var. Sagt er að hann hafi haft til siðs að ganga berfættur upp í Gvendarskál á hverjum morgni til bæna og það hef ég reynt að gera líka, til að mæta frískur í vinnu,“ segir Þorsteinn.

Þau morgungönguáform hafa að vísu aldrei gengið eftir og hann hefur aldrei látið verða af þeim, en það breytir ekki hinu, að þetta er á dagskrá. Gvendarskál umrædd er sem sé sylla í Hólabyrðu, fjallinu sem gnæfir yfir Hólastað.

Það er einhvern veginn svona sem Þorsteinn birtist samstarfsmönnum sínum á Hólum hvern morgun, eftir að hann hefur ætlað sér að skunda upp í Gvendarskál en ekki gert það. Ljósmynd/Aðsend

Þetta eru sögulegar slóðir. Þorsteinn vill meina, eins og hann segir jafnframt vel rökstutt af fróðari mönnum, eins og í bók Torfa Hjaltalíns, að á Hólum hafi á sínum tíma staðið ein stærsta timburkirkja í Norður-Evrópu. 

„Þetta segi ég við ferðamenn sem eiga hérna leið um staðinn og þá sperrir fólk eyrun. Aðrir efagjarnir píra augun og trúa mér kannski ekki alveg en þetta er þó held ég dagsatt,“ segir Þorsteinn en lýsir því að þó öfugsnúið hljómi, sé dómkirkjan sem stendur á Hólum nú sú minnsta sem þar hefur staðið.

Er Snorrabúð þá ekki hálfgerður stekkur, spyr blaðamaður, og fær það svar að svo sé, hið minnsta í þessum tiltekna skilningi.

Vægast sagt skólalegar vistarverur. Þess er að geta að bjallan til vinstri er ekki Líkaböng, láti einhver sér detta það í hug. Ljósmynd/Aðsend

Grímur í Koti með spilkomu sína

Hólastaður er þó ekki að lifa neitt niðurlægingatímabil, segir Þorsteinn, þó kirkjan sé minni en áður. Honum sýnist sem svo að það sé öllu heldur að færast líf í staðinn, þó að ferðamannastraumurinn skili sér ekki af öllum þunga inn á þessar slóðir, enda ekki í alfaraleið.

„Þetta er þess vegna rólegur og friðsæll staður og hér er gott að vera,“ segir Þorsteinn sem sjálfur býr í „kamesinu“ sínu sem er í eigu háskólans. Ekki er ýkja mikið um að vera á vettvangi háskólans yfir sumarið en með haustinu hefst kennsla af fullum þunga, meðal annars í hestafræði, ferðamálafræði og fiskeldis- og fiskalíffræði.

„Þetta er í rauninni líka kjörinn staður fyrir barnafjölskyldur að búa og mér skilst að það sé hreyfing á þeim málum. Það er fólk að skoða að koma hingað og spár gefa til kynna að hér fari íbúatalan senn yfir 100 manns, sem hún hefur ekki gert síðan á 10. áratugnum,“ segir Þorsteinn, kátur með þróunina.

Hann er auðvitað ákveðinn ferðamaður sjálfur, Þorsteinn, þó íslenskur sé. „Þeir láta mig finna fyrir því Hólamenn að ég sé að sunnan. Þeir tala kjarngóða íslensku og mín reykvíska hljómar oft ekki vel í eyrum þeirra. Stundum láta þeir mann hafa svolítið fyrir hlutunum með torræðum orðasamböndum, sem mér líður eins og séu öll sérnorðlensk,“ segir Þorsteinn.

„Réttu mér fantinn, vinur, hvað, skilurðu ekki hvað ég segi!“

„Sjáðu, þetta er Grímur í Koti með spilkomu sína!“

Skólahúsið og klukkuturninn eru Þorsteini kær. Kirkjuturninn er sérstakur minnisvarði um Jón Arason, byggður um miðja síðustu öld. mbl.is/Skapti Hallgrímsson

Kirkjuklukkurnar taktur tilverunnar

Þorsteinn er þegar orðinn handgenginn þessu orðfæri eftir sumarlanga dvöl og því kemur vel til greina þegar hann fer sjálfur að eignast börn, að snúa aftur heim að Hólum, að keyra aftur heimeftir til að vera þá heimfrá, eins og þeir orða það, en í haust er hann á leiðinni aftur heim til Reykjavíkur. Hann fær ekki oft heimþrá á Hólum, þó að stundum sakni hann borgarglaumsins. Þegar örvænting grípur um sig á hann þess vitanlega alltaf kost að bregða sér af bæ og fara í kaupstaðinn, á Sauðárkrók.

„Ég kíki þá þangað og fæ mér pitsu og er það ágætis tilbreyting. Hins vegar leiðist mér sjaldnast hér á Hólum, því þó að ekki sé miklu félagslífi fyrir að fara, finnst mér ég alltaf vera hérna í samfélagi við söguna,“ segir Þorsteinn.

Hvað er átt við með því? „Maður sér svo vel hérna um dalinn þegar maður lítur í kringum sig. Þegar kirkjuklukkurnar óma hérna um Hjaltadalinn, sjálfur taktur tilverunnar, liggur við að maður sjái fyrir sér atburði liðinnar tíðar. Manni finnst maður sjá móta fyrir fyrirmennum fortíðar hraða sér í kirkju og ekki síður undirmálsfólki, holdsveiku fólki til dæmis, og maður finnur sterkt að hér er saga,“ segir Þorsteinn. 

Tónlist kirkjuklukknanna ber þannig með sér nið aldanna, þó tíð Líkabangar sé liðin, kirkjuklukkunnar frægu er slitnaði á 16. öld þegar lík Jóns Arasonar var flutt norður á Hóla. 

Asnalega forn í háttum

Niður aldanna, hann er Þorsteini að skapi, enda sjálfur „asnalega forn í háttum“ eins og hefur verið haft á orði um 23 ára gamlan manninn. „Þá er ekki amalegt að hafa eitt stykki torfhús hérna í bakgarðinum, sem lyftir staðnum mjög upp. Ég vildi helst lítið annað gera en að dvelja þar og kveða rímur,“ segir Þorsteinn.

Nýibær er frá 19. öld. Hann er nýr í þeim skilningi að hann er nýrri gamla Hólabænum, sem stóð mun neðar á túninu á sínum tíma. Ljósmynd/Aðsend

Það var ekki síst áhugi Þorsteins á einmitt rímnahefð Skagfirðinga sem vakti með honum þrá um að koma sér fyrir á Hólum en lokaritgerð hans í íslenskunáminu við háskólann fjallaði einmitt um rímnaskáldið Símon Dalaskáld, sjálfan Hómer Skagfirðinga, sem bjó í afdölum Skagafjarðar á 19. og 20. öld. 

„Ég hef ferðast nokkuð um Skagafjörðinn með þetta í huga og hef reynt að komast alla leið í Austurdalinn þar sem Símon dvaldi ungur, en þá var sem svipur Moniku heitinnar á Merkigili hafi vitjað mín og ráðlagt mér í skyndi að fara ekki lengra en að Bústöðum,“ segir Þorsteinn.

„Ég vildi helst lítið annað gera en að dvelja þar og kveða rímur,“ segir Þorsteinn um torfbæinn, sérfræðingur í rímum. Ljósmynd/Aðsend

Kveðin hinsta vísan

Harmur er kveðinn að Þorsteini að þurfa að yfirgefa þennan stað þegar haustar og þar með yfirgefa félagsskap manna liðinnar tíðar, þar sem hann var farinn að kunna mjög vel við sig.

Ekki er loku fyrir skotið að þegar að kveðjustund komi láti Þorsteinn hafa eftir sér eitthvað á þessa leið:

Farvel Hólar fyrr og síð.
Farvel sprund og halur.
Farvel Rafta-fögur hlíð.
Farvel Hjaltadalur.

Talandi um rímnahefð Skagfirðinga.

• Blogga um frétt