Fyrsti „tónleikasalurinn“ rifinn

Undanfarna daga hefur verið unnið að niðurrifi lágrar byggingar við Ánanaust í vesturbænum, gegnt JL-húsinu. Hún þurfti að víkja fyrir nýjum fjölbýlishúsum. Steindór Einarsson, sem kallaður var bílakóngur Íslands, reisti húsið sem verkstæði og bílageymslu. Síðar var verslunarrekstur í húsínu. m.a. verslanir Byko og Víðis.

En þetta hús á sess í sögunni. Þar voru nefnilega haldnir fyrstu stórtónleikarnir á Íslandi mánudaginn 18. desember 1939. Hljómsveit, kór og einsöngvarar fluttu kórverkið Sköpunina eftir austurríska tónskáldið Franz Joseph Haydn undir stjórn Páls Ísólfssonar. Hér verður þessi merki menningaratburður rifjaður upp.

Eins og nærri má geta var mikil eftirvænting í bænum á aðventunni 1939 enda fram undan „merkasti tónlistarviðburður á Íslandi“ eins og Morgunblaðið orðaði það í frásögn 12. desember.

Þetta væri í fyrsta sinn sem „oratoríum“ væri fært upp hér á landi í heild sinni. Í kórnum voru um 70 manns auk einsöngvara en 35 manns í hljómsveitinni. Ekkert hús í bænum rúmaði svona stóran hóp.

Páll Ísólfsson tónskáld átti hugmyndina að því að ráðast í að æfa og flytja þetta mikla verk.

mbl.is/Eggert Jóhannesson

Fréttamaður Morgunblaðsins brá sér á æfingu hjá Páli í sal útvarpsins. Þar stóð Páll fyrir framan hóp manna, nokkuð á annað hundrað, „og var sýnilega mjög æstur því svitinn rann í straumum eftir andliti hans“, lýsir blaðamaður. Hópurinn endurtók sama kaflann aftur og aftur og þá gekk betur, bætir hann við.

Þegar Páll gaf sér augnablikstíma til að þurrka af sér svitann notaði blaðamaður tækifærið til að forvitnast um þetta djarfa fyrirtæki hans.

„Hafið þjer heyrt um nýjasta konsertsalinn okkar, bifreiðaskála Steindórs við Seljaveg, í okkar hópi kallað „Forum Steindórs“,“ spyr Páll blaðamann. Páll segir að þeir hjá Tónlistarfélaginu hafi um nokkurn tíma vitað um þetta ágæta hús en ekki haft kjark til þess að fara fram á það við Steindór Einarsson að hann flytti um hávetur 40-50 bíla svo þeir gætu haldið þarna eina hljómleika. „En nú kvíðum við engu lengur, Steindór tók okkur opnum örmum og býður okkur húsið endurgjaldslaust fyrir hljómleikana, flytur sjálfur burtu alla bílana í 2-3 daga og skilar öllu pússuðu og fínu og upphituðu.“ Mikil vinna var við undirbúning tónleikanna, t.d. þurfti að safna saman meira en 2.000 stólum víða um bæinn.

Blaðamaður Morgunblaðsins var með fjörlega lýsingu í blaðinu daginn eftir tónleikana, jafnvel þótt þeim hafi ekki lokið fyrr en klukkan rúmlega ellefu um kvöldið. Engin mynd fylgdi af tónleikunum og ekki er að sjá að blöðin hafi birt myndir frá þeim.

„Þegar klukkan fór að ganga níu í gærkvöldi sást að umferðin á götunum beindist mjög vestur í bæinn, enda var komin blindös við skáladyrnar löngu áður en hljómleikarnir áttu að byrja. Svo mikil voru þrengslin, að sumum, sem lentu í mesta troðningnum, þótti nóg um, og vildu að þeir hefðu aldrei þar komið.“ En allt fór vel að lokum og reyndist bifreiðaskálinn hið myndarlegasta samkomuhús og mátulega stór fyrir áheyrendur, kór og hljómsveit.

Eftir hljómleikana var hóf haldið á Hótel Borg. Voru margar og fjörugar ræður haldnar og ferfalt húrra hrópað fyrir Páli og Steindóri, að sögn Morgunblaðsins. Margt fyrirmanna var á tónleikunum, m.a. ríkisstjórinn, ráðherrar, þingmenn, biskupar, prestar og skólastjórar.

Ó.Þ., sem titlaður var söngdómari Vísis, skrifaði um tónleikana í blaðið daginn eftir og sagði m.a. að þeir væru vafalaust þeir merkilegustu og glæsilegustu sem Tónlistarfélagið hefði haldið. Ó.Þ. bætir við að þetta hafi verið fjölmennasti en jafnframt prúðasti hópur Íslendinga sem hafi komið saman á innanhússskemmtun hérlendis.

E.Th. (Emil Thoroddsen) skrifar um tónleikana í Morgunblaðið og er jákvæður í dómum sínum um hljómsveit og söngvara. „Enda þótt fáar aðfinnslur hafi verið gerðar hjer, skal það tekið fram að útfærslan var engan veginn annmarkalaus, en gallarnir munu ekki taldir hjer, og það þegar af þeirri ástæðu, að hljómleikurinn stóð á talsvert hærra stigi, en við er að búast hjer og við eigum að venjast,“ sagði Emil meðal annars.

Greinin birtist fyrst í Morgunblaðinu 28. janúar.