„Allt móður minni að kenna“

„Ég varð stúdent af félagsfræðibraut Menntaskólans á Akureyri og í einhverju bríaríi skrái ég mig í lögfræði,“ segir dr. Bjarni Már Magnússon, hafréttarsérfræðingur og fráfarandi lagaprófessor við Háskólann í Reykjavík, sem nú hverfur þaðan eftir tíu ár við skólann og tekur við prófessorsstöðu á Bifröst.

Minnstu munaði þó reyndar að allt annað háskólanám yrði fyrir valinu á sínum tíma. „Ég hafði lengi vel ætlað mér í guðfræði reyndar, þá hefði ég orðið séra Bjarni, mjög virðulegt,“ segir prófessorinn og hlær, en ekkert varð þó af því að hann rannsakaði þá vegi sem enda eru sagðir órannsakanlegir. Eins kveður hann sagnfræði og stjórnmálafræði hafa freistað.

„Svo slysast ég til að ná prófinu í almennri lögfræði í fyrstu atrennu, fékk 6,75 í gamla kerfinu þegar lögfræðinni lauk með kandídatsprófi, sem var það allra tæpasta sem dugði til að ná, svo ég slysaðist þarna inn,“ heldur Bjarni áfram. Hann lauk svo embættisprófi árið 2005 og tók eitt ár í skiptinámi á þeirri vegferð. Því fylgdi hvorki meira né minna en námsferð til Haag í Hollandi á stríðsglæparéttarhöld.

Í réttarsalnum með Milosevic

„Veturinn 2002 til 2003 var ég skiptinemi við lagadeild Kaupmannahafnarháskóla og nam meðal annars stríðsglæparétt ásamt mörgum eftirminnilegum karakterum, meðal annars stórvini mínum Andrea Buitoni, afkomanda síðasta keisarans í Afganistan og ættingja Buitoni-pastafjölskyldunnar, og Richard Martz sem gerði síðar garðinn frægan í jiddískum söngleikjum.

Bjarni ásamt eiginkonu sinni, Hildi Sigurðardóttur körfuknattleikskonu, tveimur börnum þeirra og tveimur börnum hans úr fyrra sambandi auk þess sem foreldrar Bjarna, Magnús Ólafsson læknir og Anna Þóra Baldursdóttir, fyrrverandi lektor við Háskólann á Akureyri, eru viðstödd en Bjarni kveður móður sína bera ábyrgð á akademískum ferli hans. Ljósmynd/Aðsend

Liður í því námskeiði var námsferð til Haag til að fylgjast með réttarhöldunum yfir Slobodan Milosevic [fyrrverandi forseta Serbíu og síðar Júgóslavíu]. Það var nokkur upplifun. Öryggisgæslan var nokkru meiri en við Héraðsdóm Norðurlands eystra og stærð Alþjóðlega stríðsglæpadómstólsins fyrir fyrrum Júgóslavíu sömuleiðis enda unnu þar í kringum 1.200 manns,“ segir Bjarni af réttarhöldunum.

Fylgdist hann með vitnaleiðslum þar sem fram komu lýsingar eftirlifenda á margvíslegum stríðsglæpum Serba að Milosevic viðstöddum í réttarsalnum. „Það voru ekki fallegar lýsingar svo vægt sé til orða tekið. Við Andrea og fleiri jöfnuðum okkur á þessu næstu daga á þrammi um Amsterdam,“ rifjar hann upp af réttarhöldunum sem stóðu í fjögur ár en var sjálfhætt þegar Milosevic lést af hjartaáfalli í fangaklefa sínum 11. mars 2006.

Fór að selja ofan af fólki

Eftir útskrift hóf Bjarni störf hjá embætti tollstjórans í Reykjavík þar sem hann varð verkefnastjóri nauðungarsölumála. „Þar fór ég að selja ofan af fólki,“ segir Bjarni, „og ég er ekki viss um að það sé mjög andlega hollt að vera bara í nauðungarsölum alla daga. Ég get að minnsta kosti hugsað mér mjög margt meira gefandi í lögfræðinni,“ segir Bjarni sem stoppaði ekki lengi hjá tollstjóra heldur skráði sig í nám í alþjóðasamskiptum í HÍ og starfaði hjá Persónuvernd samhliða því.

Ungur laganemi etur kappi í málflutningskeppni í Stokkhólmi fyrir réttum 20 árum, 2002. Ljósmynd/Aðsend

Hugur Bjarna stóð þó til frekara náms erlendis svo hann sækir um við Miami-háskóla og hlýtur Cobb Family-skólastyrkinn sem fjölskylda Charles E. Cobb, sendiherra Bandaríkjanna á Íslandi árin 1989 – 1992, veitir einum íslenskum umsækjanda árlega. „Svo ég flyt til Miami 2006, hafði aldrei komið þangað og vissi ekkert um borgina, verð eiginlega fyrir hálfgerðu menningarsjokki strax í byrjun,“ rifjar Bjarni upp. Hluti af áfalli þessu snerist um að meira en helmingur íbúa borgarinnar talar spænsku sem fyrsta mál en Bjarni náði sér fljótlega og kynntist góðu fólki, meðal annars brasilískum og mexíkóskum skólabræðrum sínum sem enn búa í Miami og Bjarni er enn í góðum tengslum við.

Ástæðan fyrir valinu á skóla var að þar kennir Bernard Oxman, einn helsti sérfræðingur Bandaríkjanna í hafrétti, en við þá fræðigrein hafði Bjarni tekið ástfóstri þegar á fyrsta ári í lagadeildinni við HÍ og skrifaði lokaritgerð sína á því sviði. Til gamans má segja frá því að Oxman kennir enn við skólann en hann varð níræður í fyrra.

Bjarni ásamt Bernard Oxman, einum fróðasta manni vestanhafs um hafrétt, en Oxman var helsta ástæða meistaranáms Bjarna við Miami-háskóla og kennir þar enn, níræður í fyrra. Ljósmynd/Aðsend

„Hann var viðstaddur fjölda stórviðburða á sviði þjóðaréttar á síðari hluta 20. aldar og gat sagt frá þessu öllu frá fyrstu hendi. Það er mjög gaman að hlusta á svona karla,“ segir Bjarni sem samtímis lauk tveimur meistaragráðum, í alþjóðasamskiptum frá HÍ, en hann lauk því námi fyrstur manna, og í hafrétti við Miami-skólann.

Akademískur ferill fyrir tilstilli mömmu

„Ég skrifaði lokaritgerðina mína um Smugudeiluna. Það var mjög fyndið að skrifa um hana í 30 stiga hita utandyra í stuttbuxum með pálmatré í kringum sig,“ játar Bjarni og hlær af innileika. Hann skilaði sér svo til Íslands sumarið 2007 en þá var þegar tekið að syrta í álinn í íslensku hagkerfi fyrir þau ósköp sem dundu yfir í framhaldinu.

„Ég fer að sækja um störf en það gengur ekkert, allir búnir að skella í lás í nýráðningum í bili svo ég slysast til að taka við kennslu í lögfræði við Háskólann á Akureyri, það var í gegnum mömmu,“ segir Bjarni og blaðamaður hváir. Kemur þá í ljós að móðir Bjarna, Anna Þóra Baldursdóttir, var lektor við skólann, brautarstjóri framhaldsdeildar og um tíma deildarformaður kennaradeildar.

Bjarni í viðtali um fræði sín á Smithsonian-safninu. Áletrunin á veggnum að baki honum, „Miles and Miles of Mud“, er vonandi ekki samantekt á lífi og störfum hafréttarfræðinga heimsins. Ljósmynd/Aðsend

„Þannig að þetta er allt móður minni að kenna að ég fór í akademíuna,“ segir Bjarni hispurslaust en getur þó ekki falið ísmeygilegan kímnitóninn. Í ljós kemur að kennsla og rannsóknir höfða vel til Bjarna og minnist hann þess sérstaklega hrunhaustið fræga þegar hann kom út úr tíma í réttarheimildafræði og fékk þá að heyra að ríkið hefði tekið Glitni yfir á meðan hann las yfir nemendum sínum.

Með herforingjastjórninni á klósettinu

Er þarna var komið sögu þótti Bjarna stemmningin hálfsúr á Íslandi eins og hann orðar það svo hann greip tækifærið og sótti um og fékk inngöngu í doktorsnám í hafrétti við Edinborgarháskóla. Rak þar á fjörur hans prófessor Alan Boyle sem einnig sinnti lögmennsku við alþjóðlega dómstóla.

Doktor í hafrétti frá Edinborgarháskóla við hljómmikinn undirleik. Óhætt er að segja að doktorsnám Bjarna hafi verið óvenjulegt þar sem það fór að miklu leyti fram í réttarsölum alþjóðlegra dómstóla þar sem ríki deildu um réttindi á hafinu. Ljósmynd/Aðsend

„Hann var þá lögmaður Bangladesh í máli gegn Mjanmar [áður Búrma] og ég er bara sjanghæjaður inn í lagateymi Bangladesh og fer að vinna fyrir bengalska ríkið í allsvakalegu lagateymi þar sem voru prófessorar í Cambridge og Edinborgarskóla og alveg risanöfn, þetta var mjög áhugaverð reynsla. Ég lenti til dæmis inni á karlaklósetti hjá Alþjóðlega hafréttardómstólnum með sjö úr herforingjastjórn Mjanmar sem var ákveðið bíó,“ segir Bjarni af námsárum sínum í Edinborg. 

Málið snerist um afmörkun hafsvæða Bangladesh og Mjanmar og var fyrsta mál sem fjallaði um landgrunnið úti fyrir 200 sjómílum fyrir alþjóðlegum dómstólum en um þetta fjallaði doktorsritgerð Bjarna einmitt. Hann kom að fleiri málum á vegum prófessors Boyles, starfaði til dæmis fyrir Japan í hvalveiðimáli Ástralíu og Nýja-Sjálands gegn Japan.

Ekki hangið inni á skrifstofu

„Ég var að afla gagna um hugtakið vísindahvalveiðar og hvernig bæri að skilja það og þurfti að grandskoða hvernig það hefði verið skilið frá örófi alda,“ segir Bjarni, „það var auðvitað ótrúleg reynsla að komast í svona störf sem einhver doktorsnemi í staðinn fyrir að hanga bara inni á skrifstofu.“

Að loknu ævintýralegu doktorsnámi í hafrétti í Edinborg, sem þó teygði anga sína víða um heim, tók Bjarni við stöðu við Háskólann í Reykjavík þar sem hann hefur starfað í sléttan áratug nú er leiðir skilur. Þar hóf hann kennslu í þjóðarétti, hafrétti og þjóðréttarlegum hliðum á norðurskautsmálum sem nú sitja í öndvegi gagnvart Íslendingum.

Bjarni og Hildur í hinni fögru Edinborg á námsárum hans þar. Ljósmynd/Aðsend

„Svo var ég reyndar gestafræðimaður við Háskólann í Duke í Norður-Karólínu, var þar á Fulbright-styrk. Stundaði þar rannsóknir á ofboðslega fínu bókasafni með skrifstofu og aðstoðarmann,“ segir Bjarni sem var í Bandaríkjunum á pólitískum umbrotatímum árið 2016, Donald Trump rak kosningabaráttu sína  af hörku og hlaut embættið í kosningum síðla árs. Bjarna þótti rétt að missa ekki af þessu.

Heilsað upp á frambjóðendur

„Ég og Sigurður Kári Tryggvason lögmaður, sem var í meistaranámi við Duke á þessum tíma, fórum auðvitað og mættum á svona Trump rally og það er líklega sá furðulegasti atburður sem ég hef orðið vitni að á ævinni,“ segir hann og hlær. „Við kíktum líka inn hjá Hillary Clinton og Bernie Sanders, tókum nokkra daga í þetta sem var ótrúleg reynsla,“ heldur hann áfram og talið berst frá Donald Trump að nýrri stöðu við Bifröst.

Með Sigurði Kára Tryggvasyni lögmanni í kosningaeftirlitsferð um Bandaríkin 2016. Heimsóttu þeir félagar kosningafundi nokkurra helstu frambjóðenda og höfðu gaman af. Ljósmynd/Aðsend

„Mig langaði að prófa eitthvað nýtt eftir tíu ár í starfi og þarna er margt athyglisvert í gangi,“ segir Bjarni og bætir því við að staðan bjóði upp á töluverðan sveigjanleika vegna ríkulegrar fjarkennslu. „Ég get unnið heima hjá mér, á skrifstofu skólans í Borgartúni og uppi á Bifröst og svo eru bara stórskemmtilegir stjórnendur við skólann og mikill kraftur í þeim. Þarna er sem sagt skapandi andrúmsloft og kraftur,“ segir Bjarni af nýjum vettvangi.

Honum er ætlað að koma inn í uppbyggingu rannsókna í lögfræði en við Háskólann í Reykjavík gegndi hann einmitt stöðu formanns rannsóknaráðs nýlega. Þá er Bjarni á leið í kennslu í loftslagsrétti. „Góður vinur minn, Guðmundur Alfreðsson, mikill reynslubolti í þjóðarétti, sagði mér einhvern tímann að besta leiðin til að læra eitthvað nýtt væri að kenna það,“ segir Bjarni sposkur og getur þess um leið að þjóðaréttur og hafréttur verði auðvitað áfram þungavigtarsvið í störfum hans.

Frúin þekkt körfuknattleikskempa

Leggur Bjarni ríkulega áherslu á þýðingu hafréttar og þekkingar á þeirri grein fyrir Ísland. „Hvort tveggja fyrir stjórnvöld og einkaaðila. Mér finnst oft vanta svolítið áherslur á þetta svið í lögfræðinni hérlendis, þar mætti margt gera betur, úthafsveiðar eru til dæmis svið sem nýtur takmarkaðrar athygli, þarna eru milljarðar undir svo ég nefni eitthvað og þetta er nokkuð sem mig langar að einbeita mér að á Bifröst, rannsóknir á íslenskum sjávarútvegi og tengingum hans við fræðin,“ segir prófessorinn.

Með Kristni Schram þjóðfræðidósent hátt uppi í fjöllum Alaska. Ljósmynd/Aðsend

Þar með líður að lokum fróðlegs spjalls um hið fræðilega lífshlaup Bjarna Más Magnússonar sem er mikill áhugamaður um körfubolta og reyndar liðtækur leikmaður þar enda kvæntur Hildi Sigurðardóttur, einni þekktustu körfuknattleikskonu landsins og nú grunnskólakennara. Bjarna hefur orðið fjögurra barna auðið, á tvö úr fyrra sambandi, níu og ellefu ára gömul, og tveggja og fimm ára gömul eru börn þeirra Hildar.

Læknaráðstefna og Iron Maiden

„Maður er alltaf á einhverjum mótum, áðan var ég til dæmis í bíó með liðsfélögum dóttur minnar,“ segir Bjarni sem auk þess er mikill áhugamaður um skáldskap. Undir lokin missir prófessorinn þó út úr sér – og vísar þar til nýlegs viðtals mbl.is við Gísla Gíslason lögmann um Iron Maiden-tónleikana í Reykjavík 5. júní 1992 – að hann hafi einmitt verið á téðum tónleikum, þá þrettán vetra.

Bjarni fórnaði því sem hefði getað orðið glæstur tónlistarferill fyrir doktorsgráðu í hafrétti og kennslustörf og getur því líklega talist hugsjónamaður. Þeir feðgar mættu þó á tvenna tónleika Iron Maiden á Íslandi. Ljósmynd/Aðsend

„Ég var búinn að vera að suða um þetta við foreldra mína, bjó þá á Akureyri, og þá reynist vera læknaráðstefna í Reykjavík á þessum tíma og pabbi tekur mig með suður,“ segir Bjarni sem er sonur Magnúsar Ólafssonar læknis, „og við gistum á Hótel Esju og borðuðum á Pizza Hut sem þá var þar og skelltum okkur svo á Iron Maiden,“ rifjar Bjarni upp. Hann hafi svo snúið taflinu við næst þegar bresku þungarokkararnir heimsóttu land og þjóð 7. júní 2005 og þá tekið föður sinn lækninn með á þá tónleika. „Honum fannst þetta bara fínt,“ segir prófessor Bjarni Már Magnússon af tónleikasókn þeirra feðga og lýkur hér frásögn þeirri.