Sýknuð um mansal gagnvart stjúpbörnum

Landsréttur hefur sýknað konu af ákæru um mansal og brot í nánu sambandi gagnvart fjórum stjúpbörnum sínum, en áður hafði hún verið dæmd í fjögurra ára fangelsi vegna málsins í Héraðsdómi Reykjaness. Einn þriggja dómara fyrir Landsrétti skilaði hins vegar sératkvæði og vildi staðfesta sakfellingardóminn úr héraði.

Frétt af mbl.is

Fjögur ár fyrir mansal á stjúpbörnum sínum

Reifað er í dóminum að konan hafi upphaflega komið til Íslands árið 2000 sem ferðamaður, en verið búsett hér mestan part síðan. Konan og faðir barnanna kynntust á samfélagsmiðlum og hittust í fyrsta skiptið í desember 2016. Þau gengu svo í hjónaband árið 2017. Fyrst flutti faðirinn með börnunum í hús sem konan átti í ótilgreindu landi, að hvatningu konunnar. Síðar hvatti konan föðurinn til að flytjast til Íslands með börnin svo þau myndu búa saman sem ein fjölskylda.

Sá alfarið um dvalarleyfi og annað skipulag

Sá kon­an al­farið um dval­ar­leyfi hér á landi fyr­ir föður­inn og börn­in en stuttu síðar hófu börn­in störf í fyr­ir­tæki sem kon­an stýrði, en var í eigu fyrrverandi eiginmanns hennar. Snýst málið um þá vinnu, en í ákæru málsins voru eldri börnin sögð hafa verið látin vinna í allt að þrettán klukkustundir á dag, sex til sjö daga vikunnar. Þá hafi konan haldið eftir launum barnanna og nýtt þau í eigin þágu.

Frétt af mbl.is

Nýtti sér freklega aðstöðu gegn stjúpbörnum

Málið kom fyrst til kasta velferðarsviðs árið 2020 þegar faðirinn og elsta barnið tilkynntu það, en áður höfðu barnaverndaryfirvöld hafið könnun á málinu.

Ekki er deilt um hvort börnin hafi unnið í fyrirtækinu, en hins vegar er deilt um hversu mikið þau unnu og á hvaða forsendum þau hafi unnið hjá fyrirtækinu og hvernig ákvörðun var tekin um ráðstöfun tekna þeirra.

Greiddu lán vegna Íslandsfarar með vinnu sinni

Í dómi Landsréttar er rakið að konan hafi á sínum tíma tekið lán til að fjármagna flutning eiginmanns síns og barnanna erlendis frá og að fyrrverandi eiginmaðurinn, sem jafnframt var eigandi fyrirtækisins, hafi aðstoðað við að endurgreiða það lán, en horft hafi verið til vinnustunda barnanna varðandi það. Þá sagði konan að skráðar vinnustundir á börnin væru of margar.

Sagði konan jafnframt að þegar börnin hafi fengið útborguð laun hafi fjölskyldan farið í banka til að senda launin erlendis til frænda þeirra sem hafði umsjón með smíði fasteignar fjölskyldunnar úti. Ýmist hafi verið tekið af launum konunnar sjálfrar eða barnanna. Þá hafnaði konan því að hún hafi bannað börnunum að nota debetkort og sagði þau hafa haft nægan frítíma utan skóla og vinnu. Jafnframt hafi þau aldrei kvartað við hana undan vinnu. Hún hafnaði jafnframt að hafa hótað þeim að senda þau aftur til baka eða að endurnýja ekki dvalarleyfi þeirra.

Börnin báru hins vegar vitni og sögðust hafa unnið mikið hjá fyrirtækinu. Meðal annars hafi elsti bróðirinn mætt til vinnu fyrir skóla með föður sínum og þrjá tíma eftir skóla. Á laugardögum hafi hann jafnframt mætt klukkan fjögur til vinnu. Tvær yngri systurnar hafi hins vegar mætt til vinnu klukkan sex um morgun um helgar, en þau hafi einnig unnið meira á sumrin.

Ekki ásetningur til nauðungarvinnu fyrir Íslandsför

Í niðurstöðu meirihluta Landsréttar, sem skrifaður er Landsréttardómurunum Hervöru Þorvaldsdóttur og Þorgeiri Inga Njálssyni, er vísað til laga um mansal og að í athugasemdum með lögunum sé vísað til Palermó-samningsins um alþjóðlega glæpastarfsemi. Er í athugasemdunum tekið fram að í skilgreiningu á mansalshugtakinu felist þrír meginþættir. „a) verknaður, þ.e. að útvega, flytja, afhenda, hýsa eða taka við einstaklingum, b) aðferð, þ.e. með því hóta valdbeitingu, beita valdi eða annars konar nauðung, brottnámi, svikum, blekkingum o.fl., og c) tilgangur, þ.e. að misnotkunin sé til hvers konar hagnýtingar (e. exploitation). Til að um mansal geti verið að ræða verða allir þessir þrír þættir að vera til staðar, en þegar um er að ræða börn skiptir ekki  máli hvaða aðferð er beitt við mansali.“

Er niðurstaða meirihlutans að ósannað sé að konan hafi flutt börnin til landsins í þeim tilgangi að misnota þau til nauðungarvinnu. Það hafi einfaldlega verið sameiginlega ákvörðun hennar og föður barnanna að flytja til Íslands í þeirri von að hér biði þeirra betra líf og að ekkert saknæmt búi þar að baki. Er framburður föður barnanna í héraði og fyrir Landsrétti sagður renna stoðum undir þetta. Þar með hafi ekki verið ásetningur um brot á bak við flutningana.

Mikið þurfi að koma til þannig að nauðungarvinnuhugtaki sé beitt

Landsréttur vísar einnig til þess að hugtakið nauðungarvinna sé hvergi skilgreint í íslenskri löggjöf og ekkert sérstaklega vikið að inntaki þess í athugasemdum sem fylgi þeim lagafrumvörpum sem reyndi á í málinu. Þá hafi ekki reynt á ákvæðið í úrlausn dómstóla áður. Þó er bent á að nauðungarvinna sé bönnuð í stjórnarskrá þar sem tekið er fram að ákvæðið hafi tvíþættan tilgang. „það er annars vegar bann við nauðungarvinnu sem viðurlagategund og hins vegar bann við að manni verði gert að sæta  henni til að vinna af sér skuldir.“

Þá segir að nauðungarvinna vísi til þess að starfsmaður sé beittur líkamlegum eða andlegum þrýstingi og nokkuð mikið þurfi að koma til þess að því sé beitt og ekki sé nóg að um neikvæð áhrif á viðkomandi sé að ræða, „heldur verður þrýstingurinn að vera svo mikill að óraunhæft sé fyrir starfsmanninn að aðhafast í samræmi við eigin vilja.“

Aðbúnaður barnanna með ágætum

Tekið er fram að aðbúnaður barnanna á heimili þeirra hafi verið með ágætum. Þá hafi börnin allan tímann búið einnig með föður sínum og að ætla verði að þau hafi getað haft af honum stuðning þegar hagsmunir þeirra voru annars vegar. Er röksemdum föðurins um að hann hafi haft litlu ráðið um málefni barnanna því hafnað.

Konan hafði áður hlotið fjögurra ára dóm í Héraðsdómi Reykjaness, en Landsréttur sneri þeim dómi við. mbl.is/Ófeigur

Vinnutíma ofskráðir

Útilokar dómurinn ekki að vinnustundir barnanna hafi í einhverjum tilfellum náð því hámarki sem á við um börn, sérstaklega varðandi elsta drenginn. Hins vegar hafi þar verið um stutt tímabil að ræða. Þá sé varhugavert að ganga út frá vinnutímaskráningu og er meðal annars vísað til þess að samkvæmt launaseðli hafi börnin verið með skráðan mikinn fjölda vinnutíma á sama tíma og þau voru í fríi erlendis sumarið 2019. Þá bendi fleira til slíkrar ofskráningar.

Varðandi að fjármunirnir hafi verið sendir út til byggingar húsnæðis í eigu fjölskyldu konunnar er vísað til þess að þar hafi konan og eiginmaður hennar tekið sameiginlega ákvörðun um að húsið skyldi byggja og hvernig fjármagna skyldi það. Þá hafi verið gengið út frá því að þau ættu bæði að vera eigendur hússins. Sýknar Landsréttur því konuna af ákæru um mansal sem og ákæru um peningaþvætti með því að hafa nýtt fjármunina í eigin þágu.

Sem fyrr segir vildi Landsréttardómarinn Símon Sigvaldason sakfella í málinu, en hann skilaði sératkvæði í málinu. Hann horfir til ákvæðanna um að útvega, flytja, afhenda, hýsa eða taka við einstaklingum í tengslum við mansal. Vísar hann meðal annars til dómafordæma við Mannréttindadómstól Evrópu í frönsku máli og í dóm Hæstaréttar Noregs varðandi nauðungarvinnuhugtakið.

Börn í framandi landi sem urðu að treysta á konuna

Segist Símon sammála um að ekki verði ráðið að konan hafi fyrir komu barnanna til landsins verið búin að ákveða að fá þau til vinnu hjá fyrirtækinu. Hann segir þau hafi hins vegar verið börn í framandi landi þar sem þau urðu að treysta konunni um flest sem laut að daglegum nauðsynjum. Þau kunnu ekki íslensku og voru háð konunni um flest. Konan hafi á móti búið hér frá árinu 2000 og verið flestum hnútum kunn. Þar sem launin hafi að stærstum hluta verið send út hafi börnin notið einskis launa sinna hér á landi.

Segir hann rétt að börnin hafi ekki unnið alveg jafn mikið og ákært er fyrir, en samt sem áður talsvert mikla vinnu og yfir tveggja ára tímabil. Þá hafi börnin öll borið um beinar og óbeinar þvinganir af hálfu konunnar, m.a. að ef þau myndu ekki vinna yrði ekki matur á borðum fjölskyldunnar og hótað að senda þau aftur út.

Í þrýstingi frá konunni felist nauðungarvinna

Vegna þessa telur Símon nægjanlega fram komið að börnin hafi ekki notið afraksturs launa sinna og þó þau hafi gengið sjálfviljug til vinnu í upphafi hafi þau verið undir þrýstingi frá konunni um að halda áfram vinnu til að skapa frekari launatekjur til að kosta áframhaldandi byggingu fasteignarinnar. Í þessu hafi falist nauðungarvinna. Þannig hafi hún gerst sek um mansal til nauðungarvinnu og eigi að sakfella. Jafnframt eigi að sakfella í tengslum við peningaþvættið. Út frá þessu vildi hann dæma konuna í tveggja og hálfs árs fangelsi og að dómur héraðsdóms um 22 milljóna bætur væri staðfestur.

• Blogga um frétt