Ekki upplýst hverjir fengu tugi milljarða

Eng­ar upp­lýs­ing­ar fást upp­gefn­ar um hverj­ir fá meiri­hluta þeirr­ar end­ur­greiðslu sem ríkið veit­ir vegna rann­sókna og þró­un­ar ár hvert. Á síðustu sex árum hef­ur aðeins verið upp­lýst um þá sem þáðu end­ur­greiðslu­styrki upp á 17,2 millj­arða af þeim 37,4 millj­örðum sem veitt­ir hafa verið.

Skatt­ur­inn upp­lýs­ir aðeins um hæstu end­ur­greiðslurn­ar ár hvert, en fyr­ir­tæki geta verið með end­ur­greiðslur upp að tæp­lega 77 millj­ón­um án þess að neitt komi fram um hvert sá rík­is­styrk­ur fer.

Aðrir styrk­ir birt­ir op­in­ber­lega

Þrátt fyr­ir þá leynd sem er yfir þess­um greiðslum hef­ur ríkið áður greint frá ýms­um styrkj­um sem veitt­ir eru og má þar meðal ann­ars nefna end­ur­greiðslu vegna fram­leiðslu kvik­mynda­efn­is, en þar eru all­ir styrk­ir sér­stak­lega til­greind­ir. Þá ákvað fjár­málaráðherra einnig að upp­lýsa um alla fyr­ir­tækja­styrki vegna kór­ónu­veirufar­ald­urs­ins. Upp­lýs­ing­ar um styrki til einka­rek­inna fjöl­miðla eru einnig gerðir op­in­ber­ir ár hvert, auk þess sem hægt er að nálg­ast skatta­upp­lýs­ing­ar ein­stak­linga hjá Skatt­in­um á ákveðnum tíma árs.

End­ur­greiðslur vegna rann­sókn­ar og þró­un­ar var komið á eft­ir fjár­mála­hrunið til að ýta und­ir ný­sköp­un og byggja und­ir nýja stoð í at­vinnu­líf­inu. Til að byrja með var stuðning­ur­inn á ári hverju 1-2 millj­arðar, en tók svo að aukast og var hann 2,8 millj­arðar árið 2017.

Stig­vax­andi út­gjöld, en litl­ar upp­lýs­ing­ar um styrkþega

Lög um end­ur­greiðsluna voru út­víkkuð árið 2020, en þá gátu lít­il og meðal­stór fyr­ir­tæki fengið allt að 35% af kostnaði við rann­sókn­ir og þróun í skattafrá­drátt, en stór fyr­ir­tæki 25%. Var há­mark þess kostnaðar sem hægt var að miða við hækkað í 1,1 millj­arð á fyr­ir­tæki, eða styrk upp á 275 millj­ón­ir fyr­ir stór fyr­ir­tæki og 385 millj­ón­ir fyr­ir lít­il og meðal­stór fyr­ir­tæki. Gilda lög­in nú til árs­ins 2025.

Hafa styrk­greiðslurn­ar á þess­um tíma auk­ist mikið og voru orðnar 5,2 millj­arðar árið 2020 og 12 millj­arðar árið 2022. Frá ár­inu 2017 hef­ur á bil­inu 18,5% upp í 60,8% af heild­ar­styrkj­um hvers árs verið birt á vefsíðu Skatts­ins, en 39,2% og upp í 81,5% ekki komið fram þar sem upp­hæðirn­ar þóttu of lág­ar. Þegar horft er á heild­ar­út­greiðslur yfir tíma­bilið hafa upp­lýs­ing­ar um styrkþega 17,2 millj­arða, eða 46,1% greiðsln­anna, komið fram. Hins veg­ar hef­ur ekk­ert komið fram um styrkþega 20,1 millj­arðs, eða 53,9% upp­hæðar­inn­ar.

Rétt er að taka fram að styrk­irn­ir virðast síst á niður­leið, en fyr­ir árið 2023 hef­ur verið upp­lýst um styrkþega upp á 9,6 millj­arða. Ekki hafa þó feng­ist upp­lýs­ing­ar um hver heild­ar­upp­hæð end­ur­greiðslu það árið var.

Þeim sem fá end­ur­greiðslu hef­ur einnig fjölgað mikið síðustu ár, en fjöldi þeirra nærri tvö­faldaðist frá 2017 til 2022.

Skatt­ur­inn með efa­semd­ir um fyr­ir­komu­lagið

Í um­sögn sinni við laga­frum­varp um end­ur­greiðslu­styrk­ina árið 2021, sem ekki var samþykkt, varaði Skatt­ur­inn op­in­ber­lega við ýmsu í sam­bandi við fyr­ir­komu­lag og eft­ir­lit með styrkj­un­um. Þannig benti Skatt­ur­inn á að auk­in aðsókn í styrk­ina kunni að stafa af því að fyr­ir­tæki sem ekki eigi til­kall til stuðnings séu að sækja um þá.

Einnig hef­ur Skatt­ur­inn sagt að ekki sé vanþörf á eft­ir­liti með þess­um end­ur­greiðslum og viður­lög­um við mis­beit­ingu, en slíkt er ekki að finna í lög­um í dag. Sagði Skatt­ur­inn að ef gera ætti end­ur­greiðsluna að var­an­legu úrræði þyrfti að styrkja reglu­verk end­ur­greiðslunn­ar og ein­falda og að passa að auk­ins gagn­sæ­is væri gætt.

Í sömu um­sögn benti Skatt­ur­inn jafn­framt á að sér­stak­lega æski­legt væri að sam­hliða því að festa styrk­ina í sessi væri mik­il­vægt að kveðið væri skýrt á um það hvort aðkeypt­ur kostnaður frá tengd­um aðila gæti fallið und­ir styrk­hæf­an kostnað eður ei. Skatt­ur­inn seg­ir einnig að sjaldn­ast sé byggt á mati og skoðun fagaðila við um­sókn á end­ur­greiðslu og að mis­notk­un geti leitt til veru­legra út­gjalda af hálfu hins op­in­bera og raskað sam­keppni á markaði.

Það er því ljóst að Skatt­ur­inn hef­ur um nokk­urt skeið talið lög­gjöf­ina í kring­um end­ur­greiðslurn­ar veika og að lík­ur væri á mis­ferli sam­hliða því sem eft­ir­lit væri mjög veikt.

At­huga­semd­ir frá OECD

Vinna við að fara yfir fram­kvæmd og eft­ir­lit þessa stuðnings er í vinnslu og var OECD meðal ann­ars fengið til að meta áhrif stuðnings­ins og ár­ang­ur. Var í þeirri skoðun gerð al­var­leg at­huga­semd við eft­ir­lit með styrkj­un­um og skort á gögn­um. Í ný­legri fjár­mála­áætl­un rík­is­ins fyr­ir árin 2024-2028 var reglu­verkið í kring­um fram­kvæmd styrkj­anna jafn­framt kallað óljóst og tekið fram að stuðning­ur­inn sé um­fangs­mik­ill.

Í fjár­mála­áætl­un­inni 2024-2028, sem kynnt var fyrr á þessu ári, er jafn­framt vísað til þess að und­an­far­in ár hafi ein­ung­is á bil­inu 6-7% stuðnings­ins gengið upp í tekju­skatt, en rest­in verið í formi beins stuðnings úr rík­is­sjóði. Því er ekki bara um eft­ir­gjöf skatt­greiðsla að ræða, held­ur beina styrki sem greidd­ir eru út vegna kostnaðar fyr­ir­tækj­anna.

15 mánaða af­greiðsla úr­sk­urðar­nefnd­ar

Í ljósi alls þessa óskaði blaðamaður eft­ir svör­um í nóv­em­ber 2022 frá Skatt­in­um og bað m.a. um sund­urliðun á þeim fyr­ir­tækj­um sem höfðu fengið styrki. Var þeim hluta fyr­ir­spurn­ar­inn­ar hafnað. Var þá leitað til úr­sk­urðanefnd­ar upp­lýs­inga­mála í janú­ar í fyrra. Skatt­ur­inn svaraði 1. fe­brú­ar, en úr­sk­urður nefnd­ar­inn­ar féll svo ekki fyrr en 471 degi síðar, eða í síðustu viku. Tók það því nefnd­ina rúm­lega 15 mánuði að fara yfir beiðina og voru um 18 mánuðir síðan fyr­ir­spurn­in var þá fyrst send á Skatt­inn.

Í kæru til úr­sk­urðar­nefnd­ar­inn­ar var vísað til meðal­hófs varðandi birt­ingu op­in­berra upp­lýs­inga um op­in­ber­ar end­ur­greiðslur og styrki. Jafn­framt er vísað til þess hversu mikið end­ur­greiðslan hef­ur auk­ist á und­an­förn­um árum, áhyggja Skatts­ins af skorti á eft­ir­liti og að óprúttn­ir aðilar væru að nýta sér styrk­ina án ástæðu. Einnig væri óljóst hvað gæti flokk­ast sem þróun og væri þar með styrk­hæft. Var þar rakið að fyr­ir­tæki gætu náð for­skoti á sam­keppn­isaðila sína ef þau nýttu sér styrk­ina án þess að það væri al­mennt tengt við rann­sókn­ir og þróun.

Einnig eru dæmi um að fyr­ir­tæki hafi skipt rann­sókn­ar- og þró­un­ar­kostnaði niður á tvö fyr­ir­tæki og þannig fengið tvö­falda há­marks­upp­hæð. Meðan ekki er hægt að sjá heild­arlista yfir styrkþega er hins veg­ar ekki hægt að meta hvort önn­ur fyr­ir­tæki fari yfir há­markið með því að skipta rekstr­in­um í tvö eða fleiri fyr­ir­tæki.

Dæmi um þetta er CCP sem hef­ur und­an­far­in ár verið við há­markið fyr­ir bæði CCP plat­form ehf. og CCP ehf. og þar með fengið lang hæstu styrk­ina ár hvert.

Frétt af mbl.is

Fær hálf­an millj­arð í skattafrá­drátt

Segj­ast ekki mega af­henda gögn­in

Í um­sögn sinni til kær­u­nefnd­ar­inn­ar sagðist Skatt­ur­inn ekki hafa heim­ild til að birta upp­lýs­ing­ar um styrki til ein­stakra fyr­ir­tækja um­fram það sem þegar væri birt á vefsíðu Skatts­ins og í miðlægri vef­gátt Eft­ir­lits­stofn­un­ar EFTA. Er þar miðað við lög um EES, en í kafla um skil­yrði rík­isaðstoðar er sér­stak­lega tekið fram að upp­lýs­ing­ar „um hverja út­hlut­un stakr­ar aðstoðar sem fer yfir 500.000 evr­ur.“

Þá vísaði Skatt­ur­inn í lög um tekju­skatt og þagn­ar­skyldu­ákvæði sem nái til upp­lýs­inga um tekj­ur og efna­hag skattaðila.

Eins og fyrr hef­ur komið fram eru und­anþágur frá þessu, meðal ann­ars þegar Skatt­ur­inn birt­ir álagn­ing­ar- og skatt­skrár á ákveðnum tíma árs og eru þær þá til sýn­is fyr­ir al­menn­ing. Vísað er til þess að hægt sé að nálg­ast upp­lýs­ing­ar um end­ur­greiðslu vegna þró­un­ar­kostnaðar í álagn­ing­ar­skrá, en það er þó háð því að sá sem leit­ar viti hvaða fyr­ir­tækj­um hann á að leita að.

Í niður­stöðu úr­sk­urðar­nefnd­ar­inn­ar er vísað í lög um tekju­skatt og að þagn­ar­skylda hvíli yfir Skatt­in­um. Þá er vísað í úr­sk­urðarfram­kvæmd og að þetta ákvæði hafi sér­staka þagn­ar­skyldu og gangi af þeirri ástæðu al­mennt fram­ar rétti til aðgangs að gögn­um sam­kvæmt ákvæðum upp­lýs­ingalaga.

Því tel­ur nefnd­in að þagn­ar­skyld­an varðandi end­ur­greiðslun­ar og þar með styrk­greiðslur rík­is­ins sé sér­greind þar sem hún taki til upp­lýs­inga um tekj­ur og efna­hag skattaðila. Því sé Skatt­in­um heim­ilt að synja beiðninni án þess að mat fari fram um það hvort hags­mun­ir al­menn­ings af upp­lýs­ing­un­um vegi þyngra en hags­mun­ir af því að þær fari leynt.

• Blogga um frétt