Ávinna sér réttindi þrátt fyrir flutninga

Rúmlega 11 þúsund erlendir ríkisborgarar sem hafa átt lögheimili hér á landi ávinna sér áfram lífeyrisréttindi úr íslenska almannatryggingakerfinu þrátt fyrir að hafa yfirgefið landið.

Er það vegna þess að hver sá, sem skráður er með lögheimili hér á landi í Þjóðskrá, safnar sér réttindum almannatryggingalaga þann tíma, nema fram komi upplýsingar sem sýna fram á annað.

Vegna samstarfs milli EES-landa er ólíklegt að stór hluti þessa hóps geti nýtt sér áunnin réttindi. Glufa sem myndast hefur í kerfinu opnar þó á þann möguleika fyrir nokkur hundruð manns, án þess að stofnanir hér á landi geti komið í veg fyrir misnotkun

Frétt af mbl.is

Íbúafjöldi Íslands ofmetinn um 14.000 manns

Byggt á lögheimilisskráningu

Hagstofa Íslands birti nýverið greinargerð þar sem fram kemur að líklegast hafi um 15.245 manns verið skráðir með lögheimili hér á landi í upphafi árs þrátt fyrir að vera búsettir í öðru landi, en þar af voru rúmlega 4 þúsund íslenskir ríkisborgarar.

Á meðan lögheimilisskráningin er röng heldur allt þetta fólk áfram að ávinna sér lífeyrisréttindi hér á landi, þar sem skráningar í Þjóðskrá um lögheimili eru helstu upplýsingar og heimildir sem Tryggingastofnun Íslands (TR) notar til að ákvarða hvort einstaklingar teljist tryggðir hér á landi eða ekki, að því er fram kemur í svari Þóris Ólasonar, yfirlögfræðings hjá TR, við fyrirspurn mbl.is þess efnis.

Mikilvægt að auka eftirlit 

því af þessum 15.254 einstaklingum eru að minnsta kosti 555 með ríkisfang utan EES-svæðisins.

Í samtali við mbl.is segir Þórir ekki gefið að hægt sé að afla upplýsinga um réttindi fólks í þeim löndum.

Þannig geta þeir sem svo er ástatt um sótt lífeyrisréttindi sem þeir áunnu sér með lögheimilisskráningunni án þess þó að hafa hér búsetu.

Gæti hlotist mikill kostnaður af þessu? Ef margir einstaklingar falla þarna á milli og sækja síðan sín réttindi eftir einhver ár?

„Já klárlega, ef við fengjum til dæmis aldrei upplýsingar um þessa 14 þúsund einstaklinga þá eru þeir að safna sér réttindum þennan tíma. Þetta geta í sjálfu sér verið töluverðar fjárhæðir, en það hefur ekki verið greint sérstaklega,“ svarar Þórir.

Til að koma í veg fyrir þetta segir Þórir mikilvægt að auka eftirlit með lögheimilisskráningu fólks hjá Þjóðskrá.

„Það er náttúrulega ákveðin hætta þarna, sérstaklega þegar við erum komin út fyrir samningslöndin.“

Ólíklegt að margir nýti sér glufuna 

Þess ber að geta að ólíklegt verður að teljast að mikill fjöldi útlendinga muni nýta sér umrædda glufu í kerfinu og áhyggjur Hagstofu eða TR ekki stórvægilegar.

Ný greinargerð Hagstofu, þar sem greint var frá endurbættri aðferð við útreikning á mannfjölda, sem hingað til hefur eingöngu byggst á skráningu lögheimilis í þjóðskrá, vakti athygli blaðamanns sem þótti tilefni til að kanna hvaða afleiðingar misskráning á fjölda íbúa hefði

Skráin byggir á tilkynningum 

Endurbætt aðferð við útreikning á mannfjölda byggist á breiðum grunni opinberra skráa, svo sem skattagögnum og nemendagögnum auk þjóðskrár, að því er fram kemur í greinargerðinni.

Til nánari útskýringar á aðferð Hagstofunnar segir Þorsteinn Þorsteinsson ritstjóri Hagstofunnar að við útreikninginn sé unnið út frá skrá Þjóðskrár um fjölda íbúa á landinu. Fjöldinn sé skoðaður til hliðsjónar við opinber gögn, svo sem frá Skattinum og þannig megi sjá hvort menn séu sannarlega búsettir á landinu eða ekki.

Þjóðskrá byggir skrá sína aftur á móti á tilkynningum um búsetu einstaklinga og byggjast réttindi fólks samkvæmt lögum á þeirri skráningu. 

Í svarinu er þó jafnframt tekið fram að TR geti fengið upplýsingar um búsetu með öðrum hætti og þá fyrst og fremst frá systurstofnunum sínum í samningslöndum, einkum á EES-svæðinu, þar sem þetta sama fólk gæti jafnframt verið að draga á samskonar réttindi.

„Ef upplýsingar frá þeim stofnunum skarast á við upplýsingar um búsetu frá Þjóðskrá þá geta einstaklingar talist tryggðir í öðru samningslandi og tryggingarvernd hér á landi þannig miðuð við það,“ segir í svarinu og þar með stór hluti þessara erlendu ríkisborgara sem ekki fengju greidd áunnin réttindi hér á landi.