Eru gleymd orð framtíð íslenskunnar?

Það hve mörg gleymd orð eru til í ís­lensku er vitn­is­b­urður um að tungu­málið sé lif­andi að sögn Jó­hann­es­ar B. Sig­tryggs­son­ar rann­sókn­ar­dós­ents við Árna­stofn­un.

Slík orð geta sömu­leiðis verið sókn­ar­færi fyr­ir áhuga­fólk um blæ­brigðaríkt mál.

Jó­hann­es gerði gleymd orð að umræðuefni í pistli á vef Árna­stofn­un­ar á dög­un­um og fjallað var um málið í Morg­un­blaðinu síðasta laug­ar­dag.

Þar kom fram að meiri­hluti ís­lenskra orða er í raun gleymd­ur. Í Rit­málssafni orðabók­ar Há­skól­ans má finna um 700 þúsund orð en í hefðbundn­um orðabók­um eru þau 60-80 þúsund.

Frétt af mbl.is

Meiri­hluti ís­lenskra orða er gleymd­ur

Sum aðeins einu sinni komið fyr­ir

Sum orðanna í Rit­málssafn­inu hafa vissu­lega aðeins komið einu sinni fyr­ir á riti og oft er um að ræða svo­kallaðar dæg­ur­sam­setn­ing­ar, það eru orð sem eru búin til á staðnum.

Önnur hafa þó verið meira notuð eins og orðið bramlsmaður sem Jó­hann­es held­ur upp á:

„Eitt af þess­um orðum er bramlsmaður sem lýs­ir um­fangs­mikl­um manni sem hef­ur mik­il áhrif. Brýt­ur og braml­ar. Ég held að það sé það orð sem lýs­ir best Don­ald Trump. Mér dett­ur ekki í hug neitt orð sem lýs­ir hon­um jafn vel. Brýt­ur og braml­ar allt sem að hann kem­ur ná­lægt.“

Ef fólk er þreytt á orðinu fals­frétt er um að gera að nota upp­lost í staðinn. AFP

Krydd­ar málið

Mikið er hægt að fá út úr því að skoða göm­ul og gleymd orð en Jó­hann­es seg­ir þau ein­mitt geta kryddað upp á málið. 

„Þetta eru skemmti­leg til­brigði [...] fyr­ir þá sem vilja hafa blæ­brigðaríkt mál eða krydda mál sitt,“ seg­ir Jó­hann­es. 

Fyr­ir þá sem til­heyra þeim hópi eru hér nokk­ur dæmi um gleymd orð sem Jó­hann­es talaði um í pistli sín­um:

ald­ar­mál (hk.) ‘óbreyt­an­leg ákvörðun’

ann­kvista (so.) ‘fram­fleyta, fram­fær­a’

bági (kk.) ‘and­stæðing­ur’

bramlsmaður ‘skrumari, grobbhan­i’

dagþing­an (kvk.) ‘samn­ingaviðræður, fund­ur; samn­ing­ur’

hermd (kvk.) ‘gremja, heiftrækn­i’

hleyt­ismaður (kk.) ‘staðgeng­ill’

illtyngd (kvk.) ‘baktal, ill­mælg­i’ 

vá­bæli (hk.) ‘ófyr­ir­séð ólukka’

Allt bend­ir til þess að Kamala Harris verði bági Don­alds Trumps í banda­rísku for­seta­kosn­ing­un­um. Sum­ir segja Trump bramls­mann. AFP

Töku­orð gleym­ast líka

Þá tók Jó­hann­es sér­stak­lega fyr­ir göm­ul og gleymd töku­orð en þau hafa alltaf til­heyrt ís­lensku. Hér eru nokk­ur þeirra:

pikt­ur (kk.) ‘mál­ari’

stív­arður (kk.) ‘m.a. ráðsmaður’ (e. stew­ard)

tor­tís (kk.) ‘kynd­ill’ (e. torch)

Blá­klædd­ur pikt­ur mál­ar blokk. mbl.is/​Ern­ir Eyj­ólfs­son

Orðin sett í sam­hengi

Fyr­ir þá sem eru spennt­ir að til­einka sér þenn­an orðaforða tók Jó­hann­es dæmi um hvernig nota megi nokk­ur orðanna í setn­ingu sem er eft­ir­far­andi:

„Bramlsmaður­inn Trump sagði að þetta væri upp­lost og ymt­ur. Hann stankaði ekki völd til hleyt­is­manna vegna vá­bæl­is. Illtyngd og um­gröft­ur ká­vísra bága hefði eng­in áhrif á það. Sig­ur­vegn­ing sann­leik­ans myndi sigra lygð þeirra.“

Á nú­tíma­máli þar sem öll orð eru í manna minn­um myndi setn­ing­in vera svona:

„Skrumar­inn Trump sagði að þetta væri fals­frétt og orðróm­ur/​kvitt­ur. Hann léti ógjarna af hendi völd sín til staðgengla vegna ófyr­ir­séðrar ólukku. Baktal og ásókn and­stæðinga hefði eng­in áhrif á það. Sann­leik­ur­inn yf­ir­stigi lygi þeirra.“

Að lok­um er rétt að geta þess að Jó­hann­es hvet­ur áhuga­fólk um ís­lenska tungu til að heim­sækja orðsifja­bók Árna­stofn­un­ar sem gerð var aðgengi­leg á ver­ald­ar­vefn­um í fyrra.

• 1 blogg um frétt­ina

Bloggað um frétt­ina

• Ómar Ragn­ars­son: Frjálst að valsa með mál­venj­ur að vild? Er í lagi …