Hafnarborg með hönnunarsögu

Eftir Önnu Sigríði Einarsdóttur

annaei@mbl.is

Voldugar litríkar 19. aldar byggingar, skreyttar lágmyndum, í bland við hreinlínu arkitektúr 20. aldar – gler, járn, ögrandi formmyndun og svo að sjálfsögðu finnska viðinn. Þessi undarlega stílblanda kann að hljóma sem hrópandi ósamræmi en virkar engu að síður og, ásamt gróskumiklum görðum, stöðuvötnum og sérlega vingjarnlegum íbúum, á sinn þátt í sjarmanum sem Helsinki býr yfir.

Og það er verður að segjast að það er notalegt að rölta eftir Esplanadi – lystigarði með skýrum 19. aldar vísunum í formi laufskála og glerhýsa á sólríkum sumardegi. Fram undan blasir syðri höfnin við og beggja vegna eru þétt setin kaffihús og veitingastaðir sem flæða út á gangstéttirnar, ásamt hönnunar- og lúxusverslunum sem koma auðveldlega við létta pyngju. Artek, Iittala, Arabia og Marimekko, þessir þekktu fulltrúar finnskrar hönnunarsögu eru vel sýnilegir við göngugötuna. Stutt ferð um hönnunarhverfið svo nefnda fullvissar ferðalanginn hins vegar fljótt um að þeir eru langt frá því að vera þeir einu.

Borg postulanna

Það er auðvelt að flakka um miðborg Helsinki á tveim jafnfljótum. Innan miðjunnar rúmast líka vel flestir ferðamannastaðir þessarar borgar með sína tæplega 570.000 íbúa. Fyrirframgefnar hugmyndir mínar voru á þann veg að Helsinki hlyti að líkjast hinum norrænu höfuðborgunum, sem hún og gerir – en aðeins upp að vissu marki. Rússneska fortíðin er nefnilega mjög ráðandi í miðborginni og skyldi engan undra. Helsinki, eða Helsingfors eins og hún heitir á sænsku, taldist varla nema smábær er Rússar náðu Finnlandi af Svíum árið 1809, fluttu höfuðstað landsins frá Turku til Helsinki og byggðu þar upp borg í anda Sankti Pétursborgar. Borg sem varð að efnahagslegum og menningarlegum kjarna Finnlands.

Byggingarnar við Senaatintori-torgið sem þýski arkitektinn Carl Ludwig Engel á heiðurinn af – dómkirkjan, háskólinn og ríkisráðshöllin sem nú hýsir forsetaskrifstofuna eru líklega þekktustu dæmin um Sankti Pétursborgarstílinn. Rússnesku áhrifin finnast þó víðar, t.d. í rússnesku rétttrúnaðarkirkjunni Uspenski, ráðhúsinu, forsetahöllinni og fleiri byggingum við Pohjoisesplanadi göngugötuna.

Hafið bláa hafið

Markaðstorgið við syðri höfnina dregur að ferðamenn jafnt sem heimamenn og hlaðin borð af glænýju grænmeti og litríkum ávöxtum freista bragðlaukanna. Finnsku skarti, trémunum og leðri í bland við hefðbundinn túristavarning er svo stillt fram á öðrum básum, enda fjöldi ferðalanga sem á leið um svæðið. Frá syðri höfninni má líka taka ferjur til nærliggjandi eyja, t.d. Korkesaari sem hýsir einn af elstu dýragörðum í heimi og sömuleiðis Suomelinna, eyjaklasa sem hýsir samnefnt sævirki sem Svíar hófu að reisa 1748 og er í dag á heimsminjaskrá Sameinuðu þjóðanna.

Virkið hefur í gegnum tíðina þjónað vörnum Svía, svo Rússa og loks Finna sjálfra. Burtséð frá allri hernaðarsögu er þessi 400 manna byggð einkar hugguleg heim að sækja. Gamli sænski og rússneski stíllinn er svo gott sem allsráðandi og vel þess virði að taka með sér nesti og slá lautarferð saman við heimsóknina.

Síbelíusarminnismerkið í Síbelíusargarðinum, óperuhúsið og tónleika- og ráðstefnuhúsið Finlandia Talo, sem sjálfur Alvar Aalto á heiðurinn af, eru einnig vinsælir viðkomustaðir ferðamanna. Ekki skyldi heldur gleyma Ólympíuleikvanginum, einfaldri fúnkisbyggingu sem reist var fyrir Ólympíuleikana 1952 og lýst hefur verið sem einum af fegurri ólympíuleikvöngum.

Hönnun og meiri hönnun...

Það er allt að því illmögulegt að fjalla um Helsinki án þess að talið berist aftur og aftur að hönnun og arkitektúr. Það er eins og borgin og byggingarnar innan endimarka hennar krefjist þess einfaldlega.

Kiasma samtímalistasafnið er gott dæmi um þá frjóu hugsun sem einkennir finnskan arkitektúr, ekki síður en Temppeliaukio eða klettakirkjan sem að hluta til er höggvin inn í klett. Áðurnefnd Finlandia Talo bygging er þá með þekktari byggingum Alvars Aaltos og Aalto-húsið í Munkkiniemi-hverfinu, sem arkitektinn reisti sem heimili fyrir sig og fjölskyldu sína, er vel þess virði að leggja á sig örlítið ferðalag. Aalto bjó í húsinu í eina fjóra áratugi og er það einstakt minjasafn um hönnun hans og eiginkvenna hans, þeirra Aino og Elissu.

Í hönnunarhverfinu svonefnda í miðbænum er svo að finna hönnunarsafnið Designmuseo, sem að mínu mati olli nokkrum vonbrigðum – önnur eins hönnunarþjóð og Finnar gæti örugglega gert betur. Hönnunarmiðstöðin Design Forum þar sem finna má verk yngri hönnuða reyndist hins vegar skemmtilegur bræðslupottur og ljóst að þó að Alvar og Aino Alto og Maija Isola kunni að vera nöfnin á vörum ferðamanna eru yngri hönnuðir engu að síður uppfullir af frjóum hugmyndum.

Antik-, hönnunar-, fataverslanir, gallerí og sýningarsalir í hönnunarhverfinu bera þessari sömu sköpunargleði einnig skýr merki, fanga augað og freista buddu á meðan minnst er með söknuði þess tíma er evran var bara 83 krónur.