Eftir Helga Bjarnason
helgi@mbl.is
Fjallaverkefnið á hug minn allan þessa stundina,“ segir Rósa Björk Halldórsdóttir, framkvæmdastjóri Ríkis Vatnajökuls sem er ferðaþjónustu-, matvæla- og menningarklasi Suðausturlands. Hún vinnur ásamt samstarfsfólki að þróun fjallaseturs og fjalla- og náttúruskóla. Þessar stofnanir verða liður í því að gera fjalllendi Suðausturlands að einu af þekktasta og eftirsóknarverðasta fjallasvæði Norður-Evrópu.
Einstök samstaða hefur náðst um Ríki Vatnajökuls sem auk ferðaþjónustuaðlia vinnur með matvælaframleiðendum og margskonar menningarstarfsemi á svæðinu enda oft erfitt að skilgreina hvað er ferðaþjónusta. 76 fyrirtæki og stofnanir í Sveitarfélaginu Hornafirði eiga aðild að klasanum sem starfað hefur í tvö ár, þar á meðal öll helstu ferðaþjónustufyrirtækin.
Rósa Björk vinnur að því að markaðssetja svæðið, aðstoða við vöruþróun og að verkefnum sem styrkja grunngerð samfélagsins. „Ferðaþjónustan er helsti vaxtarbroddurinn í atvinnulífinu og það eru bundnar miklar vonir við hana. Mörg afleidd störf fylgja ferðaþjónustunni og allt atvinnulífið gæti blómstrað,“ segir Rósa Björk. Sérstök áhersla er lögð á að stytta lágannatíma í ferðaþjónustunni og lengja viðverutíma ferðafólks. Það er meðal annars gert með því að auka framboð afþreyingar, ekki síst utan hefðbundins háannatíma. Að sögn Rósu hefur aldrei verið meira að gera en í vetur.
Þjóðgarðurinn lyftistöng
Miklar vonir voru bundnar við að Vatnajökulsþjóðgarður myndi hafa aðdráttarafl, eftir að hann var stofnaður, enda er Vatnajökull stærsti jökull utan heimskautasvæða og þjóðgarðurinn sá stærsti í Evrópu. Þetta svæði er í forgrunni hjá fólkinu sem er að undirbúa fjallasetur og fjalla- og náttúruskóla, undir Vatnajökli.Verkefnið er þróað í samvinnu hagsmunaaðila við menntastofnanir eins og Framhaldsskólann og Háskólasetrið á Höfn. Rósa segir að hugmyndin að setrinu hafi komið frá Íslenskum fjallaleiðsögumönnum og þeir leiki lykilhlutverk við uppbyggingu námsins. Þá sé samvinna við eina fjallaleiðsögumanninn sem búsettur er á svæðinu, Einar Rúnar hjá Öræfaferðum.
Rósa vonast til að hægt verði að bjóða upp á nám í fjalla-, göngu- og jöklaleiðsögn á framhaldsskólastigi. Hún er svo bjartsýn að hún telur unnt að hefja námið á komandi hausti. Síðan verði hægt að byggja frekar ofan á það og bjóða alþjóðlegt nám á þessu sviði.
Hún segir að farsælast sé að byrja á heimafólki. „Það er mikilvægt að virkja unga fólkið og benda því á atvinnutækifæri á þessu sviði. Þetta verkefni snýr þannig ekki eingöngu að ferðaþjónustunni, þetta er almennt byggðamál,“ segir Rósa. Hún sér fyrir sér að byggðakjarni rísi í kringum slíka menntastofnun og það muni styrkja byggðarlagið í heild.
Vannýttir möguleikar
Nú þegar er ýmis fjalla- og jöklaferðamennska stunduð út frá byggðunum undir Vatnajökli. Unnið er að kortlagningu vinsælla svæða. Rósa segir mikilvægt að skrá svæði með mismunandi möguleika til fjallamennsku og jöklaferða með tillit til þolmarka og möguleika til uppbyggingar á aðstöðu þar sem við á. Hún segir að enn séu fjölmargir vannýttir möguleikar á svæðinu.Vildi komast út undir bert loft
ÍTÖLSKUKUNNÁTTA og útivistaráhugi leiddi Rósu Björk Halldórsdóttur út í leiðsögustörf og loks í markaðssetningu á Suðausturlandi.Rósa Björk er Reykvíkingur og rak snyrtistofu á höfuðborgarsvæðinu í átján ár. „Ég varð að hætta með stofuna vegna ofnæmis. Fór þá í leiðsögunám vegna þess að ég vildi komast út undir bert loft. Ég hef alltaf verið útivistarmanneskja, stundað hestamennsku og göngur, siglingar og prófað ýmislegt,“ segir Rósa. Hún var við listnám á Ítalíu um tíma og lærði ítölsku. Það lá því beint við að hefja nýjan starfsferil með því að vera leiðsögumaður fyrir ítalska ferðamenn í fjallaferðum.
„Ég hef alltaf haft áhuga á þessu svæði. Þetta er uppáhaldsstaðurinn minn og ég vann að því að lengja viðdvöl hópanna minna hér. Ég var hvött til að sækja um þetta starf hjá Ríki Vatnajökuls og var ráðin,“ segir Rósa Björk. Hún tók til starfa haustið 2007 og flutti austur á Hornafjörð með hundana sína og hesta.
Rósa hafði engin önnur tengsl við svæðið og viðurkennir að það hafi verið mikil ákvörðun að flytja á annað landsvæði, í burtu frá vinum og fjölskyldu. „Ég hef alltaf viljað vera úti í náttúrunni og var til dæmis einn af frumbyggjunum á Vatnsenda við Elliðavatn, og hef aldrei verið hrædd við að prófa eitthvað nýtt. Svo létti það ákvörðun mína að dóttir mín var að flytja til Svíþjóðar með unnusta sínum sem fór út í framhaldsnám. Ég sé ekki eftir þessu. Það eru alger forréttindi að fá að búa hér,“ segir Rósa Björk.
Fyrirmynd að sjálfbærri ferðaþjónustu
Eftir Helga Bjarnasonhelgi@mbl.is
STARFSMENN Háskólasetursins á Hornafirði leita leiða til að draga úr árekstrum milli náttúruverndar og nýtingar í Vatnajökulsþjóðgarði þannig að unnt sé að vernda náttúruna en leyfa sjálfbæra nýtingu þar sem hún er möguleg. Hugmyndin er að Vatnajökulsþjóðgarður verði fyrirmynd að sjálfbærri ferðaþjónustu á Íslandi.
Meginhlutverk Fræðaseturs Háskóla Íslands á Hornafirði er að stunda rannsóknir. Því er jafnframt ætlað að vinna námið með heimamönnum og því tekur Háskólasetrið meðal annars þátt í þróun sjálfbærrar ferðaþjónustu með ýmsum samtökum og einstökum fyrirtækjum.
Þorvarður Árnason, doktor í umhverfisfræði og forstöðumaður Háskólasetursins, segir að umfangsmestu rannsóknirnar tengist stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs. Starfsmenn þess eru ráðgjafar við gerð verndaráætlunar fyrir suður- og vestursvæði þjóðgarðsins. „Verið er að leita leiða til að meta verndargildi mismunandi svæða þannig að unnt sé að vernda náttúruna en leyfa jafnframt sjálfbæra nýtingu þar sem hún er möguleg,“ segir Þorvarður. Hann nefnir sjálfbæra sauðfjárrækt, veiðar og hóflega nýtingu í þágu ferðaþjónustu.
Tvíþættur tilgangur
Vatnajökulsþjóðgarður hefur þann tvíþætta tilgang að vernda náttúruna og efla byggðirnar í kring. Þorvarður segir að þetta geti stangast á. Áður en mat sé lagt á hagsmunina þurfi að kortleggja bæði verndar- og nýtingargildi einstakra svæða. Hann segir að íbúar í nágrenni þjóðgarðsins muni vinna að ýmsum verkefnum í þágu hans. Garðurinn hafi þannig bein áhrif á lífsafkomu þeirra íbúa sem næst honum búa. „Grunnhugsunin er sú að í stað þess að óbrúanleg gjá sé á milli verndar og nýtingar séu hagsmunir öflugs þjóðgarðs og blómlegrar byggðar tengdir saman,“ segir Þorvarður.Háskólasetrið sjálft er að hluta til dæmi um afleidda starfsemi þjóðgarðsins. Þar eru nú sex fastir starfsmenn, þar af þrír ferðamálafræðingar, og tíu framhaldsnemar tengjast verkefnum setursins.
Þarf að dreifast rétt
Reiknað hefur verið með að þjóðgarðurinn laði að fleiri ferðamenn á næstu árum. Vatnajökulsþjóðgarður er stærsti þjóðgarður í Evrópu og þar er mikil og sérstæð náttúrufegurð. Fjölgun ferðafólks mun efla byggð í kringum þjóðgarðinn ef vel tekst til. „Þetta hefur þegar haft jákvæð áhrif hér á Suðausturlandi. Fólk hefur verið bjartsýnt og djarfhuga, ráðist í nýsköpun og uppbyggingu í ferðaþjónustu,“ segir Þorvarður. Háskólasetrið hefur komið að þróun nokkurra slíkra verkefna, meðal annars fjallaferðamennsku og fuglaferðaþjónustu.„Að mínu mati er ekki nóg að fjölga ferðamönnum, það þarf að hafa yfirsýn yfir það hvernig þeir dreifast um svæðið og tryggja að nóg sé til af vörum og þjónustu fyrir þá að kaupa. Það þarf til dæmis að hugsa til þess að of mikil fjölgun ferðafólks getur leitt til þess að íbúar grannbyggða fái leið á ferðaþjónustu,“ segir Þorvarður.
Aldrei hafa verið gerðar rannsóknir á efnahagslegum og samfélagslegum áhrifum stofnunar þjóðgarðs hér á landi. Rannsóknir Háskólasetursins eru liður í slíkri langtímavöktun. Háskólasetrið á Hornafirði er þátttakandi í rannsóknarverkefni sem verið er að undirbúa fyrir allan þjóðgarðinn og miðar að því að Vatnajökulsþjóðgarður verði fyrirmynd í sjálfbærri ferðaþjónustu á Íslandi. „Það þarf að rannsaka þjóðgarðinn heildstætt. Við þurfum að rannsaka hvað einstök svæði þola mikla umferð, athuga áhrif þjóðgarðsins á rekstur fyrirtækja, hvetja til umhverfisvænnar nýsköpunar og kanna viðhorf ferðafólks,“ segir Þorvarður.
Til baka
Leita í greinasafni
Prenta grein
