Erfðatæknin og vísindin

Gunnar Ágúst Gunnarsson ritar harðorða grein í Morgunblaðið 9. mars sl. þar sem hann vænir 37 vísindamenn við helstu fræðastofnanir þjóðarinnar um að ganga erinda sérhagsmuna. Það er þó erfitt að átta sig á því í hverju þessir sérhagsmunir eru fólgnir. Tilefnið er athugasemdir hópsins við þingsályktunartillögu um útiræktun á erfðabreyttum lífverum sem nú liggur fyrir Alþingi. Við vísum ásökunum Gunnars alfarið á bug. Þær eiga ekki við nein rök að styðjast og eru nánast ærumeiðandi. Við lítum á það sem mikilvægt hlutverk fræðasamfélagsins að halda á lofti vísindalegum rökum í hverju máli svo að stjórnvöld og almenningur í þessu landi geti tekið upplýstar ákvarðanir.

Því miður er greinargerðin með þingsályktunartillögunni að verulegu leyti byggð á misskilningi, vanþekkingu og fordómum og því teljum við það skyldu okkar að bregðast við. Er það bæði í anda þess sem hvatt er til í rannsóknarskýrslu Alþingis, sem gefin var út í kjölfar hrunsins, og laga um opinbera háskóla. Í 3. grein þeirra segir að háskólar skuli miðla fræðslu til almennings og veita þjóðfélaginu þjónustu í krafti þekkingar sinnar. Lög ætti aldrei að innleiða nema á grundvelli allrar þeirrar þekkingar sem til er á hverjum tíma. Greinargerðin endurspeglar ekki slíka þekkingarþrá. Hins vegar er ekki loku fyrir það skotið að sumir sem stunda lífræna ræktun sjái sér hag í að þingsályktunartillagan nái fram að ganga enda er notkun erfðabreyttra lífvera og efna sem eru leidd af erfðabreyttum lífverum bönnuð í lífrænni ræktun, skv. reglugerð nr. 74/2002 um lífræna framleiðslu landbúnaðarafurða og merkingar.

Gunnar Ágúst gleymir að geta þess að hann er framkvæmdastjóri Vottunarstofunnar Túns. Hann er sérlegur talsmaður þess að auka lífrænan búskap og hann hefur lífsviðurværi sitt af því að votta lífræna framleiðsluhætti.

Erfðatækni gerir okkur kleift að flytja erfðaefni milli óskyldra lífvera en um hana hafa staðið miklar deilur. Því hefur verið haldið fram að slíkt gerist ekki í náttúrunni og beiting hennar sé því „andstæð ætlan guðs“, eins og Karl Bretaprins komst eitt sinn að orði. Erfðabreyttar lífverur af öllu tagi séu þess vegna hættulegar bæði umhverfinu og öðrum lífverum. Gunnar vísar til nokkurra vísindagreina því til stuðnings að útiræktun erfðabreyttra lífvera sé hættuleg. Flestar þeirra hafa verið harðlega gagnrýndar (sjá t.d. http://academicsreview.org/). Aftur á móti hundsar hann mikinn fjölda greina sem hafa ekki fundið nein neikvæð áhrif. Slík vinnubrögð eiga meira skylt við áróður en fræðimennsku.

Það er samdóma álit þeirra vísindamanna sem gerst þekkja að áhætta af ræktun og nýtingu erfðabreyttra lífvera sé hverfandi. Í þessu sambandi er rétt að benda á ályktanir í nýlegri skýrslu á vegum Evrópusambandsins þar sem sjónum var beint að niðurstöðum rannsókna á öryggi erfðabreyttra plantna fyrir umhverfi, menn og skepnur (http://ec.europa.eu/research/biosociety/pdf/a_decade_of_eu-funded_gmo_research.pdf). Frá árinu 1982 hefur sambandið lagt í þessar rannsóknir rúmar 300 milljónir evra, eða um 48 milljarða króna, og niðurstaðan er klár og kvitt: „Líftæknin sem slík, og þá einkum erfðabreyttar plöntur, hefur ekki meiri hættu í för með sér en t.d. hefðbundnar kynbótaaðferðir.“

Mestur styr á liðnum árum hefur staðið um beitingu líftækni í landbúnaði. Hefur henni verið stillt upp sem andstæðu búskaparhátta er byggjast á að draga úr öllum aðföngum eins og kostur er. Þessar tvær leiðir útiloka ekki hvor aðra – þvert á móti. Á næstu árum þarf að framleiða enn meiri mat án þess að ganga á gæði jarðarinnar frekar en orðið er. Til þess þarf að beita öllum tiltækum ráðum sem byggjast á vísindalegum grunni. Í stað þess að einblína á tæknina eða aðferðafræðina er langtum mikilvægara að leggja mat á hvort úrræðin séu gagnreynd (e. evidence based) og leiði til þess árangurs sem að er stefnt. Með sama hætti er nauðsynlegt að vega og meta hugsanlega áhættu af nýrri tækni í samhengi við hugsanlegan kostnað sem hlytist af því að nýta hana ekki í stað þess að vísa sífellt í grunnfærnislegar útgáfur af varúðarreglunni margumtöluðu.Við gerum okkur engar vonir um að hinir eitilhörðu andstæðingar erfðatækninnar láti sannfærast af þessum skrifum okkar. Hins vegar treystum við því að þingmenn og almennir lesendur séu reiðubúnir að hlusta á rök frá hlutlausum sérfræðingum frá helstu fræðastofnunum þjóðarinnar á þessu sviði.