Nöturleg lesning og kaldar staðreyndir

Hafi einhverjir borið þá von í brjósti að birta færi yfir Reykjavíkurborg hafa þeir orðið fyrir áfalli þegar ársreikningur borgarinnar 2015 var lagður fram fyrir nokkrum dögum. Borgarsjóður stefnir í greiðsluþrot verði ekki brugðist við. Þrátt fyrir meiri almenna hagsæld, auknar tekjur og hærri gjöld á borgarbúa og fyrirtæki er borgarsjóður ósjálfbær og skuldir halda áfram að aukast.

Það skiptir ekki aðeins Reykvíkinga máli hvernig til tekst við rekstur borgarinnar. Beint en óbeint eiga allir landsmenn mikið undir því að hagur borgarinnar sé góður. Ekki aðeins vegna þess að Reykjavík er höfuðborg sem öllum þykir vænt um, heldur einnig vegna þess að umsvif borgarinnar vega þungt í efnahag landsins alls.

Ársreikningur Reykjavíkurborgar 2015 er fremur nöturleg lesning. Halli á rekstri borgarsjóðs á liðnu ári var liðlega 12,8 milljarðar króna, eða rúmlega einn milljarður að meðaltali í hverjum mánuði. Borgarstjóri leitar skjóls og bendir á hækkun á gjaldfærslu lífeyrisskuldbindinga. Um leið vill hann beina athyglinni frá undirliggjandi og að því er virðist krónískum vanda í rekstri borgarsjóðs. Hægt og bítandi hefur meirihluti borgarstjórnar misst tökin á rekstri borgarinnar. Lausungin sem innleidd var árið 2010, þegar Dagur B. Eggertsson tók við stjórn borgarinnar í félagi við Jón Gnarr sem borgarstjóra, hefur náð að festa rætur í tíð núverandi meirihluta fjögurra flokka; Samfylkingar, Vinstri grænna, Bjartrar framtíðar og Pírata.

20 milljarða aukning

Á liðnu ári voru tekjur borgarsjóðs nær 20 milljörðum hærri að raunvirði en 2010. Þetta þýðir að borgin hafði 146 þúsund krónum meira í tekjur af hverjum borgarbúa árið 2015 en árið sem Jón Gnarr og Dagur B. Eggertsson náðu í sameiningu völdum í ráðhúsinu. Þetta jafngildir því að hver fjögurra manna fjölskylda hafi greitt til borgarsjóðs um 585 þúsund krónum meira að raunvirði. Þetta er svipuð fjárhæð og meðalmánaðarlaun.

Borgin hefur ekkert gefið eftir í að afla sér fjár. Útsvar er eins hátt og lög leyfa og mun hærra en í mörgum minni sveitarfélögum, sem njóta ekki þeirrar hagkvæmni stærðarinnar sem Reykjavík ætti að búa við væri rétt staðið að málum. Á síðasta ári voru útsvarstekjur borgarinnar 10,9 milljörðum króna hærri á föstu verðlagi en árið 2010.

En gríðarleg aukning tekna hefur ekki endurspeglast í bættri fjárhagsstöðu borgarsjóðs. Þvert á móti, enda hafa útgjöld vaxið mun hraðar, eða um 32,5 milljarða. Með öðrum orðum:

Rekstur borgarinnar kostaði hvern íbúa 249 þúsund krónum meira á síðasta ári en fimm árum áður. Þannig hafa fjölskyldur í Reykjavík þurft að axla þyngri byrðar – eina milljón króna – í formi hærri gjalda og aukinna skulda. Í litlu hafa borgarbúar fengið að njóta dýrari rekstrar. Þjónusta borgarinnar hefur versnað, skiptir engu hvort um er að ræða sorphirðu, þjónustu við aldraða, leikskóla, grunnskóla eða einfaldlega að halda borginni sæmilega þrifalegri.

Illa farið með

Degi B. Eggertssyni borgarstjóra og félögum hans í meirihluta borgarstjórnar hefur ekki tekist vel upp við að varðveita sameiginlegar eigur borgarbúa, ef litið er til ársreiknings borgarsjóðs. Eigið fé hefur rýrnað á föstu verðlagi um nær 21 milljarð og skuldir aukist um liðlega 24 milljarða frá 2010. Eiginfjárhlutfallið hefur þannig verið í frjálsu falli. Árið 2010 var það 63% en í lok liðins árs var það komið niður í 48%.

Flest bendir til að þessi þróun haldi áfram út kjörtímabilið . Á sama tíma og þjónustan versnar minnkar fjárhagslegt bolmagn borgarinnar til að sinna grunnhlutverki sínu.

Ekki eins skemmtilegt

Hafi borgarbúar vonast eftir því að opinberar álögur lækkuðu á komandi árum geta þeir gefið þær vonir upp á bátinn með núverandi meirihluta. Útsvar verður ekki lækkað, þjónustugjöld lækka ekki, jafnvel þótt dregið verði úr þjónustu. Þvert á móti er líklegt að borgin seilist enn dýpra í vasa borgarbúa í viðleitni sinni til að bjarga fjárhagnum og fjármagna gæluverkefni sem eiga hug borgarfulltrúa. (Og auðvitað mun borgarstjóri halda áfram að krefjast þess að fá aukinn hlut ríkistekna.) Þjónustan verður lélegri og borgin skítugri. Möguleikar borgarinnar til að ráðast í nauðsynlegar fjárfestingar í innviðum, og þá ekki síst til að koma gatnakerfinu í viðunandi horf, eru litlir á næstu árum. Hugmyndir um að styrkja og efla leik- og grunnskóla borgarinnar verða að óbreyttu ekki annað en hugmyndir á blaði. Eldri borgarar munu ekki njóta forgangs fremur en áður.

Þannig er komið fyrir stærsta sveitarfélagi landsins. Verst er að enginn vilji eða skilningur er á því meðal meirihluta borgarstjórnar að breytinga er þörf. Nauðsynlegt er að skera upp reksturinn, forgangsraða í útgjöldum og sinna grunnþörfum borgarbúa. En það er auðvitað ekki eins skemmtilegt og að lifa í sviðsljósi fjölmiðla með loftlykil á lofti, reiðhjólahjálm á höfði eða flytja skrifstofur á milli hverfa borgarinnar.

Á næsta ári verður ársreikningur borgarinnar 2016 birtur. Og enn á ný verður lesningin því miður nöturleg fyrir borgarbúa, jafnt og aðra.