Berghreinn Guðni Þorsteinsson

Sérhvert upphaf nýs árs mun héðan í frá, óhjákvæmilega, vekja upp sterka minningu um pabba og öll þau góðu gildi sem hann stóð fyrir. Hann andaðist að morgni nýársdags aðframkominn eftir áralanga sligandi samfylgd alzheimers sem miskunnarlaust yfirtók alla starfsemi hægum skrefum. Lífið skuldar engum svo sem neitt. Það eitt að fæðast er blessun. Engu að síður sækir á mann ónotaleg vanmáttarkennd við tilhugsunina um það hvernig maður eins og pabbi, sem dag hvern ræktaði heilsu sína af alúð, svona ótrúlega sanngjarn og gegnheill maður, skyldi á tiltölulega skömmum tíma tapa heilsunni, í hugarþoku. Í minningunni leiftra samt ótal myndir af einstaklega góðri manneskju sem alla tíð lagði sig fram af miklum heilindum um að reynast fjölskyldu sinni og öðrum samferðamönnum vel. Pabbi var svo margt. Hann var hreystimenni og okkur börnunum mikil fyrirmynd í lífsstíl og hollum lífsháttum. Aðspurður hvers vegna hann tæki ekki þátt í skemmtanalífinu af sama krafti og aðrir, svaraði hann einatt: Ég er áhugamaður um vellíðan. Hann hafði einfaldan smekk og var látlaus í orðum og æði. Á sama tíma var hann óttalegur dellukarl og bjó að ríkum sjóði áhugamála sem spönnuðu vítt svið, allt frá ljósmyndun yfir í kajakróður með tíðum skíðaferðum upp í Bláfjöll og hjólatúrum í nágrenni Reykjavíkur. Við þóttum sérlundaðir feðgarnir sem fórum allra okkar ferða á reiðhjólum fyrir nokkrum áratugum. Það einfaldlega tíðkaðist ekki og var nánast litið hornauga. Pabbi fór oftast sínar eigin leiðir og var lítið fyrir það að sýnast. Yfirborðsmennska, einkennisföt og glysgirni áttu ekki upp á pallborðið hjá honum. Rómantík, til að mynda, snerist í hans huga ekki um skraut og yfirborðskennt hjal heldur birtist hún í raunverulegri umhyggju þar sem hann af vandvirkni og alúð gætti að öryggi og vellíðan. Pabbi var nærgætinn en líka afar réttsýnn og átti erfitt með að umbera óheiðarleika í fari fólks. Hann stundaði af þeim sökum frekar einstaklingsíþróttir en hópíþróttir og hafði óbeit á stjórnmálum. Við bræðurnir gerðum okkar til að smita pabba af eigin áhuga á boltaíþróttum og drógum hann yfirleitt að skjánum þegar Holland spilaði fótbolta. Hann átti rætur að rekja þangað í móðurætt og dáðist að stíl liðsins en staðnæmdist jafnan við svindlið og leikaraskapinn sem í fótboltanum er landlægur. Pabbi dáðist samt alltaf að líkamlegu atgervi íþróttamanna, hvar sem það birtist, þó einkum fimleikafólks, dansara og bardagakappa og hafði sérstakan áhuga á liðleika og styrk. Áhuginn birtist einnig í dálæti hans á vestrum, karatemyndum og kvikmyndum þar sem hefðbundin karlmennska fær svigrúm til að njóta sín. Eftirlætisleikarar hans voru menn fárra orða, sem gengu hreint til verks, eins og Clint Eastwood, Paul Newman og Bruce Lee. Listrænar kvikmyndir höfðuðu síður til pabba nema kvikmyndatakan væri þeim mun eftirtektarverðari (þá fékk sín vel notið listrænt auga hans). Pabbi hafði einfaldar en skýrar lífsskoðanir. Matur var honum fyrst og fremst næring (mömmumatur var samt alltaf í uppáhaldi). Hann drakk vatnið volgt (helst við stofuhita) en kaffið heitt (helst úr heitum bolla) og unni þögninni umfram nokkra tónlist. Þó hreifst hann með þeim tónlistarmönnum sem tjáðu sig áreynslulaust og afslappað (upp í hugann koma Ivan Rebroff, Pavarotti og Harry Belafonte og ýmsir stimamjúkir karlakórar). Pabbi var glettinn og hafði sérstaka ánægju af orðaleikjum og útúrsnúningum og gat lengi hlegið að góðum brandara (Ekki er jakki frakki, nema síður sé!). Hann var jarðbundinn og fannst náttúrulífsmyndir mun áhugaverðari en fantasíur og kunni betur að meta raunsæismálverk en óhlutbundna list. Hann aðhylltist hvorki háleita heimspeki né sérstakar trúarskoðanir en var opinn fyrir skoðunum annarra. Sjálfur sagðist pabbi einfaldlega vera "skynsemistrúar". Hann naut sín alla tíð vel undir beru lofti, helst í náttúrunni, og þegar hann glímdi við tækni og hvers konar viðgerðir. Pabbi lifði lífi sínu af öryggi og varfærni, var forsjáll, fyrirhyggjusamur og lausnamiðaður. Hann gat verið hlédrægur, steig varlega til jarðar í allri ákvarðanatöku og var akkerið í samvinnu hans og mömmu (sem bjó í staðinn yfir meiri félagslegum drifkrafti). Saman bættu þau hvort annað upp svo eftir var tekið og báru virðingu fyrir þörfum hvors annars. Pabbi var alla tíð mikill dugnaðarforkur. Það var því þeim mun sársaukafyllra að horfa upp á hann, klettinn í fjölskyldunni, veikjast smátt og smátt og fylgjast með hvernig kvarnaðist upp úr sjálfsmyndinni þegar hann hætti að ráða við venjubundin verkefni. Við fórum, eftir því sem veikindin ágerðust, að hlífa honum við reddingum sem áður höfðu verið minniháttar svo að hann upplifði ekki hugarvíl af óvissu og ráðaleysi. Alzheimer er skelfilegur sjúkdómur og ræðst í áföngum að rótum persónuleikans. Boðleiðir heilans rofna, minningar hverfa og hömlur í samskiptum geta í sumum tilvikum bælst. Þannig geta stundum opinberast óvæntar og jafnvel óþægilegar hliðar á persónuleikanum. Þannig fór sem betur fer ekki fyrir pabba. Fyrir það erum við þakklát. Það losnaði reyndar aðeins um vissar hömlur, ábyrgðarkennd og aga, þannig að hann gerðist óvænt meiri barnagæla og almennt galsafyllri en við höfðum vanist en hann hélt blessunarlega áfram að vera gamli góði pabbi; vinnusamur, yfirvegaður, rólyndur og notalegur. Það var alltaf undarlega mikill friður yfir honum í hvert sinn sem ég heimsótti hann á Skógarbæ, þar sem hann dvaldi síðustu æviárin. Það var nánast eins og hann fyndi fyrir nýju jafnvægi, án orða. Þannig ferðaðist hann á endanum, yfirvegað og með djúpum markvissum andardrætti, yfir í nýjan heim á nýársdag.

Ég er þakklátur. Ég þakka fyrir að hafa átt góðan pabba. Ég þakka fyrir að hafa haft hann svona lengi með mér og er feginn því að hann þjáðist ekki mikið undir það síðasta. Ég er líka þakklátur fyrir tækifærin sem ég fæ á hverju nýju ári héðan í frá til að endurnýja stolt mitt yfir að fá að bera einstakt föðurnafn. Berghreinsson. Takk fyrir pabbi. Takk fyrir allt.

Sérhvert upphaf nýs árs mun héðan í frá, óhjákvæmilega, vekja upp sterka minningu um pabba og öll þau góðu gildi sem hann stóð fyrir. Hann andaðist að morgni nýársdags aðframkominn eftir áralanga sligandi samfylgd alzheimers sem miskunnarlaust yfirtók alla starfsemi hægum skrefum. Lífið skuldar engum svo sem neitt. Það eitt að fæðast er blessun. Engu að síður sækir á mann ónotaleg vanmáttarkennd við tilhugsunina um það hvernig maður eins og pabbi, sem dag hvern ræktaði heilsu sína af alúð, svona ótrúlega sanngjarn og gegnheill maður, skyldi á tiltölulega skömmum tíma tapa heilsunni, í hugarþoku. Í minningunni leiftra samt ótal myndir af einstaklega góðri manneskju sem alla tíð lagði sig fram af miklum heilindum um að reynast fjölskyldu sinni og öðrum samferðamönnum vel. Pabbi var svo margt. Hann var hreystimenni og okkur börnunum mikil fyrirmynd í lífsstíl og hollum lífsháttum. Aðspurður hvers vegna hann tæki ekki þátt í skemmtanalífinu af sama krafti og aðrir, svaraði hann einatt: Ég er áhugamaður um vellíðan. Hann hafði einfaldan smekk og var látlaus í orðum og æði. Á sama tíma var hann óttalegur dellukarl og bjó að ríkum sjóði áhugamála sem spönnuðu vítt svið, allt frá ljósmyndun yfir í kajakróður með tíðum skíðaferðum upp í Bláfjöll og hjólatúrum í nágrenni Reykjavíkur. Við þóttum sérlundaðir feðgarnir sem fórum allra okkar ferða á reiðhjólum fyrir nokkrum áratugum. Það einfaldlega tíðkaðist ekki og var nánast litið hornauga. Pabbi fór oftast sínar eigin leiðir og var lítið fyrir það að sýnast. Yfirborðsmennska, einkennisföt og glysgirni áttu ekki upp á pallborðið hjá honum. Rómantík, til að mynda, snerist í hans huga ekki um skraut og yfirborðskennt hjal heldur birtist hún í raunverulegri umhyggju þar sem hann af vandvirkni og alúð gætti að öryggi og vellíðan. Pabbi var nærgætinn en líka afar réttsýnn og átti erfitt með að umbera óheiðarleika í fari fólks. Hann stundaði af þeim sökum frekar einstaklingsíþróttir en hópíþróttir og hafði óbeit á stjórnmálum. Við bræðurnir gerðum okkar til að smita pabba af eigin áhuga á boltaíþróttum og drógum hann yfirleitt að skjánum þegar Holland spilaði fótbolta. Hann átti rætur að rekja þangað í móðurætt og dáðist að stíl liðsins en staðnæmdist jafnan við svindlið og leikaraskapinn sem í fótboltanum er landlægur. Pabbi dáðist samt alltaf að líkamlegu atgervi íþróttamanna, hvar sem það birtist, þó einkum fimleikafólks, dansara og bardagakappa og hafði sérstakan áhuga á liðleika og styrk. Áhuginn birtist einnig í dálæti hans á vestrum, karatemyndum og kvikmyndum þar sem hefðbundin karlmennska fær svigrúm til að njóta sín. Eftirlætisleikarar hans voru menn fárra orða, sem gengu hreint til verks, eins og Clint Eastwood, Paul Newman og Bruce Lee. Listrænar kvikmyndir höfðuðu síður til pabba nema kvikmyndatakan væri þeim mun eftirtektarverðari (þá fékk sín vel notið listrænt auga hans). Pabbi hafði einfaldar en skýrar lífsskoðanir. Matur var honum fyrst og fremst næring (mömmumatur var samt alltaf í uppáhaldi). Hann drakk vatnið volgt (helst við stofuhita) en kaffið heitt (helst úr heitum bolla) og unni þögninni umfram nokkra tónlist. Þó hreifst hann með þeim tónlistarmönnum sem tjáðu sig áreynslulaust og afslappað (upp í hugann koma Ivan Rebroff, Pavarotti og Harry Belafonte og ýmsir stimamjúkir karlakórar). Pabbi var glettinn og hafði sérstaka ánægju af orðaleikjum og útúrsnúningum og gat lengi hlegið að góðum brandara (Ekki er jakki frakki, nema síður sé!). Hann var jarðbundinn og fannst náttúrulífsmyndir mun áhugaverðari en fantasíur og kunni betur að meta raunsæismálverk en óhlutbundna list. Hann aðhylltist hvorki háleita heimspeki né sérstakar trúarskoðanir en var opinn fyrir skoðunum annarra. Sjálfur sagðist pabbi einfaldlega vera "skynsemistrúar". Hann naut sín alla tíð vel undir beru lofti, helst í náttúrunni, og þegar hann glímdi við tækni og hvers konar viðgerðir. Pabbi lifði lífi sínu af öryggi og varfærni, var forsjáll, fyrirhyggjusamur og lausnamiðaður. Hann gat verið hlédrægur, steig varlega til jarðar í allri ákvarðanatöku og var akkerið í samvinnu hans og mömmu (sem bjó í staðinn yfir meiri félagslegum drifkrafti). Saman bættu þau hvort annað upp svo eftir var tekið og báru virðingu fyrir þörfum hvors annars. Pabbi var alla tíð mikill dugnaðarforkur. Það var því þeim mun sársaukafyllra að horfa upp á hann, klettinn í fjölskyldunni, veikjast smátt og smátt og fylgjast með hvernig kvarnaðist upp úr sjálfsmyndinni þegar hann hætti að ráða við venjubundin verkefni. Við fórum, eftir því sem veikindin ágerðust, að hlífa honum við reddingum sem áður höfðu verið minniháttar svo að hann upplifði ekki hugarvíl af óvissu og ráðaleysi. Alzheimer er skelfilegur sjúkdómur og ræðst í áföngum að rótum persónuleikans. Boðleiðir heilans rofna, minningar hverfa og hömlur í samskiptum geta í sumum tilvikum bælst. Þannig geta stundum opinberast óvæntar og jafnvel óþægilegar hliðar á persónuleikanum. Þannig fór sem betur fer ekki fyrir pabba. Fyrir það erum við þakklát. Það losnaði reyndar aðeins um vissar hömlur, ábyrgðarkennd og aga, þannig að hann gerðist óvænt meiri barnagæla og almennt galsafyllri en við höfðum vanist en hann hélt blessunarlega áfram að vera gamli góði pabbi; vinnusamur, yfirvegaður, rólyndur og notalegur. Það var alltaf undarlega mikill friður yfir honum í hvert sinn sem ég heimsótti hann á Skógarbæ, þar sem hann dvaldi síðustu æviárin. Það var nánast eins og hann fyndi fyrir nýju jafnvægi, án orða. Þannig ferðaðist hann á endanum, yfirvegað og með djúpum markvissum andardrætti, yfir í nýjan heim á nýársdag.

Ég er þakklátur. Ég þakka fyrir að hafa átt góðan pabba. Ég þakka fyrir að hafa haft hann svona lengi með mér og er feginn því að hann þjáðist ekki mikið undir það síðasta. Ég er líka þakklátur fyrir tækifærin sem ég fæ á hverju nýju ári héðan í frá til að endurnýja stolt mitt yfir að fá að bera einstakt föðurnafn. Berghreinsson. Takk fyrir pabbi. Takk fyrir allt.

Pabbi var á margan hátt mjög óvenjulegur.
Sumir foreldrar vilja vera ekki of góðir vinir barna sinna: það dragi úr virðingu barnanna. Í mínu tilfelli virti pabbi þessa reglu ekki enda er að mínu mati virðing eitthvað sem er áunnið. Þar hafði pabbi að mínu mati ótvírætt forskot á yfirleitt alla aðra sem ég þekkti. Hann lifði lífinu eins og honum fannst það best, óaðfinnanlega heilbrigt líferni þar sem hann var sífellt upptekinn við að hjálpa öðrum eða gera við eitthvað.

Pabbi var ávallt mikið að heiman vegna vinnu en þegar hann hafði tíma til fór hann að leika sér við það sem honum fannst skemmtilegast, fara að hlaupa, hjóla eða á skíði. Í íþróttum og útivist naut hann sín best. Hann átti auðvelt með að fá okkur krakkana með sér. Í okkar æsku voru reykingar í tísku en fyrirmyndin sem ég sá í pabba hefði alltaf dugað gegn mögulegum þrýstingi jafnaldranna.

Fyrir hans tilstilli fór ég að fikta við skíðaiðkun og hjólreiðar sem síðar leiddi til þess að við fórum í ófáa hjólreiðatúra - ýmist einir sér eða í félagsskap annarra. Þegar ég var ekki til staðar kaus hann þó frekar að hjóla einn: hann hafði verið að hjóla með mér, hinir hjólreiðamennirnir voru aukaatriði í hans huga.

Við fórum jafnvel að taka þátt í hjólreiðakeppnum, mér var meiri alvara í huga en honum. Hann lýsti því alltaf yfir að hann væri bara að fylla upp í töluna: síðasti keppandinn væri þá sáttur við sinn hlut. Þó var það skilyrði á hans þátttöku að við mættum ekki yfirgefa svæðið fyrr en hann kæmi í mark. Í hlaupum var aðeins meiri alvara hjá honum. Hann reyndi að bæta eigin tíma og gantaðist stundum með að til þess notaði hann aðferðir sem hann kynntist úr hjólreiðunum, nota aðra keppendur sem skjól. Þetta hélst ennþá á því stigi að vera bara almenningsíþrótt og því laust við öfgar keppnisíþróttanna enda hafði hann takmarkaðan tíma til að æfa.

Hvað mína íþróttaiðkun varðaði reyndist hann eins og dyggasti stuðningsmaður. Hjólreiðar voru gjarnan uppáhaldsumræðuefni hans þegar við vorum að spjalla saman.
Þegar hann var lagður inn vegna veikindanna hafði hann áhyggjur af að við myndum gleyma sér. Ég lofaði honum að það myndi aldrei gerast og get eftir á verið sáttur við okkar hlut: varla kom dagur án heimsóknar frá okkur.

Í byrjun keypti ég spjaldtölvu til að hafa ofan fyrir honum. Hana fyllti ég af náttúrulífsmyndum og sérvöldum íþróttamyndum handa honum. Þannig virtist hann fá einhverja útrás fyrir þörfina fyrir íþróttirnar. Reyndar var hreyfiþörf hans til að byrja með svo mikil að upptökur af fimleikum hvöttu hann bara enn frekar til að hreyfa sig, en eftir því sem hreyfigetan minnkaði fóru þessi myndskeið að fullnægja betur íþróttaþörfinni.

Þar sem hann hafði alltaf haft mjög gaman af ljósmyndun fengu náttúruljósmyndir að fljóta með.
Það voru ógleymanlegir klukkutímarnir sem hann gleymdi sér við að horfa á þetta efni aftur og aftur. Best naut ég þess að fylgjast með innlifun hans. Þegar sem mest var farið að draga af honum hagræddi ég efninu þannig að hann sæi það í nógu litlum skömmtum til að þreytast ekki um of en fá samt að njóta þess til hins ýtrasta.
Vissulega tók þetta tíma en ég sá ekki eftir einni mínútu af honum. Ég vissi sem var að þetta voru forréttindi, ekki kemur öllum feðgum jafn vel saman og okkur pabba. Þrátt fyrir að allar venjulegar hömlur væru farnar var hann samt alltaf sama ljúfmennið. Þegar ég kvaddi hann gat ég aldrei varist að hlakka til næstu heimsóknar.
Betri föðurímynd er vandfundin. Mikið á ég eftir að sakna áranna með honum.