Sigrún Einarsdóttir var amma mín, nágranni og vinur í 44 ár. Eins og gefur
að skilja, þá þekki ég hana á seinni hluta ævi hennar og sá fyrri er fyrir
mér aðeins frásögn hennar. Ég var mjög mikið hjá henni sem barn, og sem
fullorðinn fékk ég hana sem nágranna með húsinu þegar ég keypti það af
henni. Hún var hæglát, tilgerðarlaus og með hrafnsvart þykkt hár, sem hélst
svart nær alla tíð, það var rétt svo að það gránaði aðeins eftir nírætt.
Hún elskaði liti og klæddist oft litríkum fötum, og valdi gjarnan litsterka
málningu ef eitthvað þurfti að mála. Hún treysti alltaf mikið á mig og ég
sá um allskonar mismikilvæga hluti fyrir hana, að fara í búðina, fara í
bankann, skutla henni til læknis, merkja takkana á myndbandstækinu, lesa
leiðbeiningar og þessháttar. Tvennt kunni hún alls ekki. Það að stæra sig
af einhverju eða tala illa um aðra. Hún var heldur ekki það sem kallað er
áhættusækin, hún sjálf fór með löndum og svaf ekki róleg ef hún vissi af
einhverjum í fjölskyldunni á ferð í vondu veðri. Hún kenndi mér þann góða
sið að láta vita af sér þegar maður er kominn á leiðarenda. Hún hafði ekki
bílpróf, og því þurfti hún einhvern til að fara í sendiferð. Á tímabili
átti hún samt bíl. Forláta Lödu Station með fimm gíra kassa. Það gæti verið
gott fyrir einhvern að fá hann lánaðan sagði hún. Hún talaði oft um æsku
sína í Loðmundarfirði og hversu allt var af skornum skammti, en hversu vel
mömmu hennar gekk að halda heimili og laga mat. Sláturbáturinn sem kom á
haustin og tók lömbin og aðrar afurðir búsins kom í sömu ferð með allar
vörur og hráefni sem duga þurfti fram til næsta hausts. Þessi hagsýni og
nýtni sem hún var alin upp við í æsku hefur sennilega litað allt hennar
líf, og um fáa veit ég sem gætu talist jafn nýtnir og sælir með alla sína
hluti alla tíð. Hún keypti sér ísskáp upp úr 1950 og var búin að smíða í
hann allar hillur og hólf a.m.k. einu sinni þegar ég náði að sannfæra hana
um að hann gæti verið hættulegur vegna rafmagnselda. Það var um 2010 og ég
held að það hafi verið vegna þess að skömmu áður fékk hún heyrnartæki, og
tjáði mér að nú væri hún farin að heyra í honum og klukkunni. Hún reyndi
samt sitt allra besta til að finna honum ný not. Ef einhver heldur að þetta
sé dæmi um nísku, get ég fullvissað alla um að ekkert er fjæ sanni, því
örlæti var annað sterkt persónueinkenni ömmu minnar. Þegar hún sendi mann í
búð til kaupa gjöf handa einhverjum leið manni stundum eins og í sendiför
fyrir auðkýfing, engu var til sparað þar. Hún var höfðingi heim að sækja og
bruggaði hið besta Brasilíukaffi sem gat rétt af alla vankanta
veraldarinnar á augabragði. Alltaf með hraðsuðukatli og kaffikönnu sem stóð
á eldavélarhellu. Hún þurfti að hella upp á, allt annað var fúsk. Með þessu
var yfirleitt borin fram hersing af kökum og ef það var ekki fjall af
upprúlluðum pönnukökum með sykri, eða rjóma, þá var það rúllukaka, lagkaka
eða dreifbýlingur. En það var alltaf jólakaka einhvers staðar í öllum
samsetningum. Jólakaka var hennar aðalsmerki og hún lét sér ekki nægja að
bjóða mér þær með kaffinu, heldur færði hún mér alltaf köku til að eiga.
Þegar ég fór til Reykjavíkur í skóla sendi hún þær gjarnan með flugi suður
og sagði mér að sækja þær á völlinn ef of langt hafði liðið frá því ég kom
heim til að fylla á birgðirnar. Kökunum var pakkað inn í endurnýtta
kornflexpakka að sjálfsögðu. Hún ásamt fleiri konum á Egilsstöðum
fjármagnaði stóran hluta byggingar húss björgunarsveitar og
slysavarnafélags með bakstri, og var húsið kallað Kökuhúsið í daglegu
tali. Amma var léleg í hnjánum og var það örugglega afleiðing mikillar
vinnu og þegar ég var lítill þá notaði hún óspart drauga sem stjórntæki til
að létta sér lífið. Það var draugur í kjallaranum, í fjárhúsunum, í
Eyvindarárgilinu og bara út um allt á stöðum þar sem ég átti ekki að vera,
og hún átti erfitt með að elta mig á. Í seinni tíð grunar mig að þetta
hafi komið í bakið á henni, því hún var nokkuð myrkfælin sjálf, og þegar
hún var ein heima fékk hún mig alltaf til að gista hjá sér. Hún gat samt
jafn vel spunnið upp hinar ótrúlegustu lygasögur og ævintýri fyrir svefninn
í þessum gistiferðum, svo við bæði gætum hrotið í kór. Þegar árin færðust
yfir og við nágrannar, náði hún stundum líka að hrella mig illilega. Þá var
hún orðin slæm til gangs og fór afar hægt og algerlega hljóðlaust yfir. Þá
gat hún skotið upp kollinum allt í einu, hvar og hvenær sem var án þess að
gera boð á undan sér. Yfirleitt var samt erindið að bjóða mér í kaffi. Amma
fór í skóla í Stakkahlíð, en þar var kennsla hluta vetrar. Þar lærði hún að
lesa, skrifa og reikna en ég held að hún hafi verið nokkuð glúrin þrátt
fyrir afar litla hefðbundna menntun. Hún var send í vist á Seyðisfjörð um
fermingu, ein systkina sinna, næstyngst. Ég spurði hana af hverju það hefði
verið, og hún svaraði því til að það hefði bara ekki verið nóg til fyrir
þau öll. Það hefði verið haldinn fjölskyldufundur og eitt þeirra hefði
þurft að fara. Hún hefði verið send því hún hafi átt auðveldast með að
takast á við það. Strákarnir hefðu verið eldri og getað hjálpað til við
bústörfin, svo þeir hafi ekki komið til greina. Þegar hún var að kveðja
mig á tröppunum á heimili sínu til áratuga til að dvelja varanlega á
hjúkrunarheimili, spurði ég hana hvort hún væri leið. Nei, mér hefur
alltaf liðið vel þar sem ég er. Amma var svo á Seyðisfirði í vist á ýmsum
stöðum, og fór bara heim á sumrin, þar til að hún flutti á Hvanneyri. Þar
fékk hún vinnu sem þjónustustúlka, en það voru bara strákar í skólanum. Þar
hitti hún afa. Amma var matselja eða ráðskona hjá Landgræðslunni
Gunnarsholti, og afi ráðsmaður þegar Hekla gaus 1947. Þá stóð hún allt í
einu frammi fyrir því að hafa alla sveitina í mat og vist þar til gosi
lauk. Hún talaði um að þá hefði hún haft í nógu að snúast. Þegar vistinni í
Gunnarsholti lauk fluttu þau í Eiða og bjuggu þar, þar til að þau fluttu í
Miðhús. Þessi saga er pínu einfölduð því Bæir á Snæfjallaströnd og
Reykjavík eru líka þarna á milli í litlu hlutverki, sem og Klyppstaður. Á
Eiðum eignaðist hún marga góða vini, nemendur jafnt sem starfsfólk. Þessi
partur ævi hennar er mér minnst kunnur, en mig grunar að þarna hafi hún
notið sín best. Hún var einn sá mesti dýravinur og náttúruunnandi sem ég
hef kynnst. Þær voru ófáar flugurnar sem voru veiddar með bómull og sleppt
út, og ég held að ég viti ekki um neitt dæmi þess að hún hafi gert flugu
mein, og ef svo var þá hefur það verið alveg óvart. Meðan búskapur var
stundaður á Miðhúsum var endalaus smíði og aðstöðusköpun fyrir kindur og
lömb svo allir mættu hafa það sem allra, allra best. Mér er til efs að hún
hafi sofið dúr á sauðburði. Sama var með hænurnar, endurnar, hestana,
hrafnana, mýsnar, kettina og hundana, já bara allt sem lifði, tré, blóm og
runna. Hún var alltaf að hlúa að þeim sem minnst máttu sín, veikasta
hlekknum, hvort sem það var tré, planta eða dýr, og það var alltaf einver
sem var það. Þeir verða að fá séns sagði hún. Amma mín var skapandi
einstaklingur alla sína tíð. Hún var stöðugt að sauma, prjóna eða smíða.
Það var samt ekki nokkur von til þess að það sem hún var að gera hefði
einhverja fyrirmynd, allt var einhvern veginn frá grunni gert. Sniðin
hönnuð og klippt út úr gömlum kornflexpökkum, og best var ef gripinn var
hægt að smíða úr afsagi af einhverju, en nytjahlutur skyldi það vera.
Aldrei sá ég hana fylla út krosssaumsmynd eða slíkt fyrirframhannað föndur.
Hún elskaði efnið. Sumt var samt einfaldlega of fallegt til að nota það, og
það setti hún inn í skáp. Hún prjónaði og saumaði föt á börnin sín og
barnabörn en sennilega var hún alfarið farin að snúa sér að smíðum þegar
barnabarnabörn komu til sögunnar. Ég held líka að hún hafi aldrei keypt
jólakort eða merkimiða fyrir fjölskylduna. Það var allt framleitt,
pressaðar fallegar jurtir og lauf sem hún tíndi á sumrin, límd á pappír með
vatnsþynntu trélími. Hún elskaði börnin sín og þeirra fjölskyldur og var
alltaf til taks fyrir alla ef á þurfti að halda. Fyrir henni var hið eina
sanna listaverk mynd eftir barn. Hún var alsæl með safnið sitt, og tók glöð
við öllum verkum, hversu tilraunakennd og frumleg sem þau voru. Dýrgripir
algerir. Mig grunar að amma hafi verið nokkuð höll undir vinstri væng
pólitíkurinnar, því eftir að Ólafur Ragnar var kjörinn forseti hengdi hún
hann upp á vegg í ramma. Hún setti líka fjarstýringuna fyrir augun svo hún
sæi ekki á tækið ef forsvarsmenn Sjálfstæðisflokksins voru í sjónvarpinu,
en að öðru leyti tók hún engan þátt í pólitísku vafstri og ræddi það
aldrei. Amma lifði lang lengst af sínum systkinum og varð 96 ára. Einu
sinni spurði ég hana af hverju hún yrði svona miklu eldri og þá svaraði hún
umhugsunarlaust ég reykti aldrei. Hvort sem það var rétt eða ekki, þá var
það rétt að hún reykti hvorki né drakk. Hún fór samt einu sinni í ríkið með
Heiðu systur sinni og keypti púrtvín. Sú púrtvínsflaska er til ennþá,
örugglega 20 árum síðar. Heiða frænka kom á hverju ári og heimsótti ömmu.
Þær voru miklar vinkonur og hún var sami höfðinginn og amma, og það var
alltaf tilhlökkunarefni að hitta hana. Því miður á ég ekki miklar minningar
af öðrum systkinum hennar, en ég veit að amma er loksins komin til þeirra,
og ég veit að hún saknaði þeirra og foreldra sinna. Hún fór yngst að
heiman, rétt um fermingu, og er langsíðust heim aftur. Hún var samt að fara
að hitta þau. Hún sagði mér það.
Takk fyrir allt, elsku amma mín, ég fæ hjá þér jólaköku þegar ég kem.