Berghreinn Guðni Þorsteinsson

Sérhvert upphaf nýs árs mun héðan í frá, óhjákvæmilega, vekja upp sterka minningu um pabba og öll þau góðu gildi sem hann stóð fyrir. Hann andaðist að morgni nýársdags aðframkominn eftir áralanga sligandi samfylgd alzheimers sem miskunnarlaust yfirtók alla starfsemi hægum skrefum. Lífið skuldar engum svo sem neitt. Það eitt að fæðast er blessun. Engu að síður sækir á mann ónotaleg vanmáttarkennd við tilhugsunina um það hvernig maður eins og pabbi, sem dag hvern ræktaði heilsu sína af alúð, svona ótrúlega sanngjarn og gegnheill maður, skyldi á tiltölulega skömmum tíma tapa heilsunni, í hugarþoku. Í minningunni leiftra samt ótal myndir af einstaklega góðri manneskju sem alla tíð lagði sig fram af miklum heilindum um að reynast fjölskyldu sinni og öðrum samferðamönnum vel. Pabbi var svo margt. Hann var hreystimenni og okkur börnunum mikil fyrirmynd í lífsstíl og hollum lífsháttum. Aðspurður hvers vegna hann tæki ekki þátt í skemmtanalífinu af sama krafti og aðrir, svaraði hann einatt: Ég er áhugamaður um vellíðan. Hann hafði einfaldan smekk og var látlaus í orðum og æði. Á sama tíma var hann óttalegur dellukarl og bjó að ríkum sjóði áhugamála sem spönnuðu vítt svið, allt frá ljósmyndun yfir í kajakróður með tíðum skíðaferðum upp í Bláfjöll og hjólatúrum í nágrenni Reykjavíkur. Við þóttum sérlundaðir feðgarnir sem fórum allra okkar ferða á reiðhjólum fyrir nokkrum áratugum. Það einfaldlega tíðkaðist ekki og var nánast litið hornauga. Pabbi fór oftast sínar eigin leiðir og var lítið fyrir það að sýnast. Yfirborðsmennska, einkennisföt og glysgirni áttu ekki upp á pallborðið hjá honum. Rómantík, til að mynda, snerist í hans huga ekki um skraut og yfirborðskennt hjal heldur birtist hún í raunverulegri umhyggju þar sem hann af vandvirkni og alúð gætti að öryggi og vellíðan. Pabbi var nærgætinn en líka afar réttsýnn og átti erfitt með að umbera óheiðarleika í fari fólks. Hann stundaði af þeim sökum frekar einstaklingsíþróttir en hópíþróttir og hafði óbeit á stjórnmálum. Við bræðurnir gerðum okkar til að smita pabba af eigin áhuga á boltaíþróttum og drógum hann yfirleitt að skjánum þegar Holland spilaði fótbolta. Hann átti rætur að rekja þangað í móðurætt og dáðist að stíl liðsins en staðnæmdist jafnan við svindlið og leikaraskapinn sem í fótboltanum er landlægur. Pabbi dáðist samt alltaf að líkamlegu atgervi íþróttamanna, hvar sem það birtist, þó einkum fimleikafólks, dansara og bardagakappa og hafði sérstakan áhuga á liðleika og styrk. Áhuginn birtist einnig í dálæti hans á vestrum, karatemyndum og kvikmyndum þar sem hefðbundin karlmennska fær svigrúm til að njóta sín. Eftirlætisleikarar hans voru menn fárra orða, sem gengu hreint til verks, eins og Clint Eastwood, Paul Newman og Bruce Lee. Listrænar kvikmyndir höfðuðu síður til pabba nema kvikmyndatakan væri þeim mun eftirtektarverðari (þá fékk sín vel notið listrænt auga hans). Pabbi hafði einfaldar en skýrar lífsskoðanir. Matur var honum fyrst og fremst næring (mömmumatur var samt alltaf í uppáhaldi). Hann drakk vatnið volgt (helst við stofuhita) en kaffið heitt (helst úr heitum bolla) og unni þögninni umfram nokkra tónlist. Þó hreifst hann með þeim tónlistarmönnum sem tjáðu sig áreynslulaust og afslappað (upp í hugann koma Ivan Rebroff, Pavarotti og Harry Belafonte og ýmsir stimamjúkir karlakórar). Pabbi var glettinn og hafði sérstaka ánægju af orðaleikjum og útúrsnúningum og gat lengi hlegið að góðum brandara (Ekki er jakki frakki, nema síður sé!). Hann var jarðbundinn og fannst náttúrulífsmyndir mun áhugaverðari en fantasíur og kunni betur að meta raunsæismálverk en óhlutbundna list. Hann aðhylltist hvorki háleita heimspeki né sérstakar trúarskoðanir en var opinn fyrir skoðunum annarra. Sjálfur sagðist pabbi einfaldlega vera "skynsemistrúar". Hann naut sín alla tíð vel undir beru lofti, helst í náttúrunni, og þegar hann glímdi við tækni og hvers konar viðgerðir. Pabbi lifði lífi sínu af öryggi og varfærni, var forsjáll, fyrirhyggjusamur og lausnamiðaður. Hann gat verið hlédrægur, steig varlega til jarðar í allri ákvarðanatöku og var akkerið í samvinnu hans og mömmu (sem bjó í staðinn yfir meiri félagslegum drifkrafti). Saman bættu þau hvort annað upp svo eftir var tekið og báru virðingu fyrir þörfum hvors annars. Pabbi var alla tíð mikill dugnaðarforkur. Það var því þeim mun sársaukafyllra að horfa upp á hann, klettinn í fjölskyldunni, veikjast smátt og smátt og fylgjast með hvernig kvarnaðist upp úr sjálfsmyndinni þegar hann hætti að ráða við venjubundin verkefni. Við fórum, eftir því sem veikindin ágerðust, að hlífa honum við reddingum sem áður höfðu verið minniháttar svo að hann upplifði ekki hugarvíl af óvissu og ráðaleysi. Alzheimer er skelfilegur sjúkdómur og ræðst í áföngum að rótum persónuleikans. Boðleiðir heilans rofna, minningar hverfa og hömlur í samskiptum geta í sumum tilvikum bælst. Þannig geta stundum opinberast óvæntar og jafnvel óþægilegar hliðar á persónuleikanum. Þannig fór sem betur fer ekki fyrir pabba. Fyrir það erum við þakklát. Það losnaði reyndar aðeins um vissar hömlur, ábyrgðarkennd og aga, þannig að hann gerðist óvænt meiri barnagæla og almennt galsafyllri en við höfðum vanist en hann hélt blessunarlega áfram að vera gamli góði pabbi; vinnusamur, yfirvegaður, rólyndur og notalegur. Það var alltaf undarlega mikill friður yfir honum í hvert sinn sem ég heimsótti hann á Skógarbæ, þar sem hann dvaldi síðustu æviárin. Það var nánast eins og hann fyndi fyrir nýju jafnvægi, án orða. Þannig ferðaðist hann á endanum, yfirvegað og með djúpum markvissum andardrætti, yfir í nýjan heim á nýársdag.

Ég er þakklátur. Ég þakka fyrir að hafa átt góðan pabba. Ég þakka fyrir að hafa haft hann svona lengi með mér og er feginn því að hann þjáðist ekki mikið undir það síðasta. Ég er líka þakklátur fyrir tækifærin sem ég fæ á hverju nýju ári héðan í frá til að endurnýja stolt mitt yfir að fá að bera einstakt föðurnafn. Berghreinsson. Takk fyrir pabbi. Takk fyrir allt.

Sérhvert upphaf nýs árs mun héðan í frá, óhjákvæmilega, vekja upp sterka minningu um pabba og öll þau góðu gildi sem hann stóð fyrir. Hann andaðist að morgni nýársdags aðframkominn eftir áralanga sligandi samfylgd alzheimers sem miskunnarlaust yfirtók alla starfsemi hægum skrefum. Lífið skuldar engum svo sem neitt. Það eitt að fæðast er blessun. Engu að síður sækir á mann ónotaleg vanmáttarkennd við tilhugsunina um það hvernig maður eins og pabbi, sem dag hvern ræktaði heilsu sína af alúð, svona ótrúlega sanngjarn og gegnheill maður, skyldi á tiltölulega skömmum tíma tapa heilsunni, í hugarþoku. Í minningunni leiftra samt ótal myndir af einstaklega góðri manneskju sem alla tíð lagði sig fram af miklum heilindum um að reynast fjölskyldu sinni og öðrum samferðamönnum vel. Pabbi var svo margt. Hann var hreystimenni og okkur börnunum mikil fyrirmynd í lífsstíl og hollum lífsháttum. Aðspurður hvers vegna hann tæki ekki þátt í skemmtanalífinu af sama krafti og aðrir, svaraði hann einatt: Ég er áhugamaður um vellíðan. Hann hafði einfaldan smekk og var látlaus í orðum og æði. Á sama tíma var hann óttalegur dellukarl og bjó að ríkum sjóði áhugamála sem spönnuðu vítt svið, allt frá ljósmyndun yfir í kajakróður með tíðum skíðaferðum upp í Bláfjöll og hjólatúrum í nágrenni Reykjavíkur. Við þóttum sérlundaðir feðgarnir sem fórum allra okkar ferða á reiðhjólum fyrir nokkrum áratugum. Það einfaldlega tíðkaðist ekki og var nánast litið hornauga. Pabbi fór oftast sínar eigin leiðir og var lítið fyrir það að sýnast. Yfirborðsmennska, einkennisföt og glysgirni áttu ekki upp á pallborðið hjá honum. Rómantík, til að mynda, snerist í hans huga ekki um skraut og yfirborðskennt hjal heldur birtist hún í raunverulegri umhyggju þar sem hann af vandvirkni og alúð gætti að öryggi og vellíðan. Pabbi var nærgætinn en líka afar réttsýnn og átti erfitt með að umbera óheiðarleika í fari fólks. Hann stundaði af þeim sökum frekar einstaklingsíþróttir en hópíþróttir og hafði óbeit á stjórnmálum. Við bræðurnir gerðum okkar til að smita pabba af eigin áhuga á boltaíþróttum og drógum hann yfirleitt að skjánum þegar Holland spilaði fótbolta. Hann átti rætur að rekja þangað í móðurætt og dáðist að stíl liðsins en staðnæmdist jafnan við svindlið og leikaraskapinn sem í fótboltanum er landlægur. Pabbi dáðist samt alltaf að líkamlegu atgervi íþróttamanna, hvar sem það birtist, þó einkum fimleikafólks, dansara og bardagakappa og hafði sérstakan áhuga á liðleika og styrk. Áhuginn birtist einnig í dálæti hans á vestrum, karatemyndum og kvikmyndum þar sem hefðbundin karlmennska fær svigrúm til að njóta sín. Eftirlætisleikarar hans voru menn fárra orða, sem gengu hreint til verks, eins og Clint Eastwood, Paul Newman og Bruce Lee. Listrænar kvikmyndir höfðuðu síður til pabba nema kvikmyndatakan væri þeim mun eftirtektarverðari (þá fékk sín vel notið listrænt auga hans). Pabbi hafði einfaldar en skýrar lífsskoðanir. Matur var honum fyrst og fremst næring (mömmumatur var samt alltaf í uppáhaldi). Hann drakk vatnið volgt (helst við stofuhita) en kaffið heitt (helst úr heitum bolla) og unni þögninni umfram nokkra tónlist. Þó hreifst hann með þeim tónlistarmönnum sem tjáðu sig áreynslulaust og afslappað (upp í hugann koma Ivan Rebroff, Pavarotti og Harry Belafonte og ýmsir stimamjúkir karlakórar). Pabbi var glettinn og hafði sérstaka ánægju af orðaleikjum og útúrsnúningum og gat lengi hlegið að góðum brandara (Ekki er jakki frakki, nema síður sé!). Hann var jarðbundinn og fannst náttúrulífsmyndir mun áhugaverðari en fantasíur og kunni betur að meta raunsæismálverk en óhlutbundna list. Hann aðhylltist hvorki háleita heimspeki né sérstakar trúarskoðanir en var opinn fyrir skoðunum annarra. Sjálfur sagðist pabbi einfaldlega vera "skynsemistrúar". Hann naut sín alla tíð vel undir beru lofti, helst í náttúrunni, og þegar hann glímdi við tækni og hvers konar viðgerðir. Pabbi lifði lífi sínu af öryggi og varfærni, var forsjáll, fyrirhyggjusamur og lausnamiðaður. Hann gat verið hlédrægur, steig varlega til jarðar í allri ákvarðanatöku og var akkerið í samvinnu hans og mömmu (sem bjó í staðinn yfir meiri félagslegum drifkrafti). Saman bættu þau hvort annað upp svo eftir var tekið og báru virðingu fyrir þörfum hvors annars. Pabbi var alla tíð mikill dugnaðarforkur. Það var því þeim mun sársaukafyllra að horfa upp á hann, klettinn í fjölskyldunni, veikjast smátt og smátt og fylgjast með hvernig kvarnaðist upp úr sjálfsmyndinni þegar hann hætti að ráða við venjubundin verkefni. Við fórum, eftir því sem veikindin ágerðust, að hlífa honum við reddingum sem áður höfðu verið minniháttar svo að hann upplifði ekki hugarvíl af óvissu og ráðaleysi. Alzheimer er skelfilegur sjúkdómur og ræðst í áföngum að rótum persónuleikans. Boðleiðir heilans rofna, minningar hverfa og hömlur í samskiptum geta í sumum tilvikum bælst. Þannig geta stundum opinberast óvæntar og jafnvel óþægilegar hliðar á persónuleikanum. Þannig fór sem betur fer ekki fyrir pabba. Fyrir það erum við þakklát. Það losnaði reyndar aðeins um vissar hömlur, ábyrgðarkennd og aga, þannig að hann gerðist óvænt meiri barnagæla og almennt galsafyllri en við höfðum vanist en hann hélt blessunarlega áfram að vera gamli góði pabbi; vinnusamur, yfirvegaður, rólyndur og notalegur. Það var alltaf undarlega mikill friður yfir honum í hvert sinn sem ég heimsótti hann á Skógarbæ, þar sem hann dvaldi síðustu æviárin. Það var nánast eins og hann fyndi fyrir nýju jafnvægi, án orða. Þannig ferðaðist hann á endanum, yfirvegað og með djúpum markvissum andardrætti, yfir í nýjan heim á nýársdag.

Ég er þakklátur. Ég þakka fyrir að hafa átt góðan pabba. Ég þakka fyrir að hafa haft hann svona lengi með mér og er feginn því að hann þjáðist ekki mikið undir það síðasta. Ég er líka þakklátur fyrir tækifærin sem ég fæ á hverju nýju ári héðan í frá til að endurnýja stolt mitt yfir að fá að bera einstakt föðurnafn. Berghreinsson. Takk fyrir pabbi. Takk fyrir allt.