Ásta Garðarsdóttir

Ásta fæddist á Fáskrúðsfirði 6. mars 1931, í litla sjávarþorpinu á Austfjörðum sem taldi þá um sex hundruð manns. Hún náði því að lifa tvo mánuði umfram 90 árin. Foreldrar hennar, Guðbjörg Erlín og Garðar, voru rétt um tvítugt og ólofuð þegar hún fæddist en þau áttu eftir að ganga í hjónaband og eignast átta börn til viðbótar. Móðuramma og -afi Ástu tóku hana til sín sem kornabarn til að létta undir með unga fólkinu og ræddi Ásta oft þá gæfu að hafa verið sett undir þeirra verndarvæng. Afi hennar var búfræðingur og átti nokkrar kindur og eina kú en sótti jafnframt róðra til að draga björg í bú. Þegar komið var að því að Ásta, þá á fjórða ári, var sótt af foreldrunum, varð hún óhuggandi og grét stanslaust þar til pabbi hennar sá sig tilneyddan að fara með hana til baka. Tók amman á móti henni um leið og hún beindi þeim orðum til pabbans, að hún tæki Ástu til sín og þaðan skyldi hún ekki fara meðan þau hjónin væru á lífi. Við það stóð. Bjó Ásta við ást og öryggi með ömmu sinni og afa í litla húsinu þeirra, Skálholti, á Fáskrúðsfirði. Varð hún strax sem barn verkfús og hefur amma hennar vafalaust notið þess að kenna henni til verka, hvort sem var í matargerð, hreingerningum eða handavinnu. Um leið bjó hún hana undir aðrar áskoranir í lífinu eins og margar bernskusögur Ástu báru vitni um. Ein segir frá því er Ásta var að hakka kjöt í handsnúnu hakkavélinni í eldhúsinu en amma hennar var rúmföst vegna lasleika. Varð Ástu þá á að festa fingur í vélinni og æpir af sársauka til ömmu sinnar að hún hafi fest höndina í vélinni. Þá kallar amman með rósemi í röddinni: Ásta mín, snúðu sveifinni til baka, sem Ásta gerði og losaði höndina. Bar Ásta ör á fingri alla sína ævi eftir það ör sem hún strauk gjarnan með væntumþykju þegar hún rifjaði upp þessa minningu.

Ásta var 12 ára þegar hún missti ömmu sína og afa með aðeins fjögurra mánaða millibili og flutti hún þá til foreldra sinna og stóra systkinahópsins. Var missirinn sár og umskiptin skiljanlega erfið. Hún hafði lokið fullnaðarprófi um vorið og þar sem hún hafði verið námfús og átt auðvelt með lærdóm hvatti presturinn foreldrana til að senda hana til náms. En efnin leyfðu það ekki, hún varð að vinna fyrir sér og leggja til heimilisins. Fór hún í vist 13 ára og við tók mikil vinna við að skrúbba og skúra. Hún átti eftir að vinna við stórheimili sem voru eins og smáar framleiðslueiningar eins og þá tíðkaðist. Þar lærði hún og vann við matverkun, matargerð, bakstur auk hreingerninga sem voru oft ansi stórtækar. Ekki má gleyma prjónaskapnum en eitt af verkum hennar var t.d. að prjóna peysuvesti fyrir jafnaldra hennar og soninn á heimilinu sem stundaði nám við Menntaskólann á Akureyri. Ásta sagði sjálf að ekki hefði hún getað fengið betri húsmæðraskólamenntun en hún fékk á þessum heimilum; menntun sem segja má að hún hafi lokið með láði því myndarlegri húsmóður var varla hægt að hugsa sér. Allt lék í höndunum á Ástu og allt gerði hún vel. Ekki má gleyma handboltanum sem veitti Ástu mikla ánægju en hún lék með Leikni þar sem hún eignaðist góðar vinkonur og fékk tækifæri til að fara í keppnisferðir um landið. Var hún frá á fæti og með góðan stökkkraft. Hafði Ásta fram eftir öllu gaman af að fylgjast með ólíkum íþróttum í gegnum sjónvarpið.

En um hvað dreymdi ungu íslensku vinnustúlkuna á þessum fimmta tug 20. aldar? Jú, að eignast sitt eigið heimili eigin fjölskyldu. Enda fór það svo eftir að hún og Jakob Pálmi Hólm Hermannsson felldu hugi saman biðu þau ekki lengi með að stofna heimili á Norðfirði og eignast börnin. Rétt rúmlega þrítug flytja þau suður til Reykjavíkur þar sem Jakob réð sig til starfa hjá Einari J. Skúlasyni. Tjáði Ásta sig oft um hve erfitt hafi verið að kveðja Austfirðina og söknuðurinn eftir heimahögunum orðið það mikill að hún treysti sér ekki að heimsækja þá. Sagðist hún myndi fljúga austur yfir í sinni hinstu för sem ég er viss um að hún hefur gert. Fyrir sunnan beið hennar sú áskorun að byggja upp nýtt heimili og koma lífi fjölskyldunnar í fastar skorður en auk heimilisstarfanna tók Ásta að sér ýmis störf eins og t.d. hjá sælgætisgerðinni Völu, Matstofu Austurbæjar og sjúkraliðastörf á Borgarspítalanum. Ásta og Jakob unnu vel úr sínu, byggðu hús í Kópavogi og komu sér og börnunum vel fyrir.

Ég hitti Ástu fyrst þegar ég var 16 ára gömul en þá hafði fjölskyldan búið í áratug í Kópavoginum og Ásta unnið í húsgagnadeild JL hússins í 4 ár. Tveimur árum síðar hófu ég og einkasonur hennar búskap í kjallaranum. Þá gafst góður tími til að kynnast henni. Ég man hve gaman var að sjá hversu hratt og fumlaus hún gekk til allra verka. Á morgnana var byrjað á að kveikja á kaffikönnunni og Carmen-rúllunum, spegli komið fyrir á eldhúsborðinu, rúllunum komið í hárið í einni andrá, kaffinu og morgunnaslinu gerð skil áður en rúllurnar voru teknar og hárgreiðslan fullkomnuð. Síðan var komið að klæðnaði sem Ásta lagði áherslu á að væri í sétteringu. Hún var há og grönn, klæddist vel og hana prýddi dökka hárið og fallegu brúnu augun. Fannst mér hún oft stórglæsileg þegar hún var búin að undirbúa sig fyrir vinnudaginn. En með góða skipulaginu var Ásta líka að skapa sér gæðastund fyrir vinnu, þar sem hún gat sest niður um stund með handavinnuna sína en hún hafði ætíð unun af handavinnu sem hún sinnti allt þar til hún hafði misst sjón og styrk á hennar síðustu árum. Ég hafði ekki búið lengi undir hennar þaki þegar við tókum saman fyrstu hlátursköstin og áttu þau eftir að verða mörg eftir það. Það var gaman að ræða við Ástu um lífið og tilveruna. Hún hafði gott minni og góða frásagnargáfu sem tókst á flug þegar hún rifjaði upp gamlan tíma. Ásta var ekki upptekin af ytri upphefð. Meira um vert þótti henni að vera vel metin sem móðir og húsmóðir af börnum sínum. Syni mínum, Elvari Þór, reyndist hún einstaklega góð amma og vinur. Þær eru ótalmargar minningarnar af þeim tveimur saman sem eru mér dýrmætar. Eina þeirra, sveipaða kyrru og hamingjukennd, geymi ég kirfilega en hún tengist einni af mörgum sögustundum í sumarbústaðnum í Skorradal þar sem sonurinn hlustar af athygli á ömmuna lesa sögu fyrir svefninn. Ásta sýndi mér alltaf umhyggju. Lýsandi er þegar ég ákvað að temja mér makróbíótískt fæði til að styrkja heilsuna. Þá var þessi mikla matmóðir tilbúin að kollvarpa hinni hefðbundnu matargerð og þreifa sig áfram við að búa til bragðgóðan mat og bakkelsi án þeirra meðala sem hún kunni svo vel að nota. Meira var um vert að hún hjálpaði mér að gera þetta ferli skemmtilegra. Man ég eftir matarpælingu sem við áttum á leiðinni í bæinn frá Skorradal sem við náðum að ljúka með fullþróuðum rétti eftir að keyrt var inn Hvalfjörðinn. Gekk sá réttur að sjálfsögðu undir heitinu Hvalfjarðarrétturinn. Samverustundirnar á Boðagrandanum eru ferskar í minningunni: Ásta sitjandi í hægindastólnum og ég teygi úr mér í sófanum. Meðan við mölum dotta ég, mett af góðum trakteringum og góðri samveru. Vakna síðan endurnærð með teppi sem Ásta hafði sveipað mig eftir að höfginn tók yfir.

Ásta var tengdamóðir mín í næstum aldarfjórðung og amma sonar míns í yfir 35 ár. En að þeim hlutverkum slepptum sem gefin eru eða valin, þá áttum við Ásta það dýrmætasta sem hægt er að deila í þessu lífi kærleiksþráð sem aldrei brást.

Ég þakka forsjóninni fyrir Ástu og Ástu fyrir allt það sem hún var okkur Elvari Þór.