Pistlar:

Nýlega horfði ég á upptöku af erindi rithöfundarins Elisabeth Gilbert þar sem rauði þráðurinn er sá að sumir hafa sterka köllun og afgerandi hæfileika á afmörkuðu sviði en hæfileikar annarra liggja á fleiri sviðum.

Hún segist alltaf hafa vitað að henni væri ætlað að skrifa. Áður en skrif hennar hlutu náð fyrir augum heimsins, vann hún við þjónustustörf til að geta séð sér farborða. En þráin til að ná til fólks fyrir tilstilli ritmálsins var öllu öðru yfirsterkari. Hún hélt sér við efnið og sá dagur kom að bók hennar Borða, biðja, elska, sló sölumet víða um heim.

Í kjölfar velgengninnar var hún beðin að halda fyrirlestra og ferðaðist víða í þeim tilgangi. Efni fyrirlestranna var alltaf það sama: ástríða hennar og eljan til að halda áfram og láta ekkert stopppa sig. Jafnvel þó það hefði tekið tíma og kostað fórnir.

Ástríða eða fjölhæfni

Í erindinu sem ég hlustaði á, kvað þó við nýjan tón. Hún sagði að kvöld eitt eftir einn af fyrirlestrunum, hafi hún fengið bréf frá konu sem benti henni á að það væru ekki allir með afgerandi hæfileika á einu sviði. Það hefðu ekki allir ástríðu og köllun. Sumir væru hreinlega ágætir í mörgu og fyndist ýmislegt áhugavert. Svo fengju þeir jafnvel áhuga á öðru og gerðu það.

Bréfritari benti henni á að það væri ekkert að þessu fólki og kvaðst orðin leið á að fólk með afgerandi hæfileika á afmörkuðu sviði, benti hinum á það í sífellu að þeir yrðu að finna köllun sína. Finna ástríðuna til að gera eitthvað eitt og berjast fram í rauðan dauðann fyrir því að það eitt fengi framgöngu í lífi þess.

Elisabeth Gilbert lýsir því í erindinu að þarna hafi orðið þáttaskil í lífi hennar. Hún hafi staldrað við og komið auga á að flest fólk í kringum hana sjálfa, tilheyrði þessum hópi sem konan benti henni á. Hún hafði bara aldrei borið kennsl á það. Sagðist hafa verið svo upptekin af eigin heimsmynd og skilaboðunum sem henni fannst hún þurfa að koma á framfæri um ástríðuna og mikilvægi hennar.

Þó var ekki svo að skilja að fólk sem ekki hefur afgerandi hæfileika á afmörkuðu sviði, næði ekki árangri í því sem það tekur sér fyrir hendur hverju sinni. Síður en svo. Hún tók bæði manninn sinn og bestu vinkonu sem dæmi um fólk sem hafði tekið sér ólíka hluti fyrir hendur og náð árangri.

Kaldhæðnin og skilgreiningagleðin

Meginástæðan fyrir því að efni þessa fyrirlestrar snerti við mér er sú að ég samsamaði mig með konunni sem skrifaði bréfið. Ég skildi svo vel þessa vanmáttakennd sem hún lýsti þegar hún sagðist vera orðin þreytt á að annað fólk væri sífellt að reyna að skilgreina hana og setja hana á bás.

Ég glímdi sjálf við það lengi vel að reyna að finna leiðir til að útskýra hvað ég geri í stuttu máli. Á tímabili var ég komin með eina setningu sem mér fannst leysa vandann þegar fólk spurði mig hvað ég geri. „Ég spyr spurninga“, sagði ég. Svo þagði ég í smá stund og fylgdist með viðbrögðunum, sem fólust gjarnan í spurnarsvip. Þá bætti ég oftast við: „Og ég leita reyndar svara við spurningunum oft og tíðum...“ Meira tómlæti mætti mér þá og í kjölfarið stóð flaumurinn út úr mér. Ég talaði gjarnan alltof hratt og hætti ekki fyrr en ég sá að spyrjandi var orðinn uppgefinn og löngu búinn að missa þráðinn. Útskýringagleðin náði yfirhöndinni. 

Þeir sem þekkja mig og vita hvað ég hef fengist við síðastliðin tuttugu ár, vita að ég hef meðal annars fengist við framleiðslu á fjölmiðlaefni þar sem ég spurði spurninga. Ég hef skrifað viðtalsbók þar sem ég spurði einnig spurninga. Í dag vinn ég við markþjálfun. Hún felst að miklu leyti í að spyrja spurninga. Útskýringin „Ég spyr spurninga“ á því við rök að styðjast þó hún segi ókunnugum afar lítið. Ég varð því að gangast við því að í útskýringunni fólst ákveðin kaldhæðni sem endurspeglaði viðhorf mitt til þess að umheimurinn fór fram á að ég skilgreindi mig útfrá því sem ég geri.

Endurspeglun á kjarnagildum

Þegar við hittum fólk sem við þekkjum, spyrjum við gjarnan: „Er ekki alltaf nóg að gera?“. Þessi spurning endurspeglar kjarnagildi íslensku þjóðarinnar. Að vinna og hafa nóg fyrir stafni. Þetta gildi á sér djúpar rætur enda byggðum við lengi vel afkomu okkar fámennu þjóðar á sjósókn og landbúnaði í sambýli við óstýriláta náttúru.

Í löndum þar sem lífsbaráttan hefur ekki verið eins hörð og fólk ekki þurft að berjast áfram í stórsjó og mótbyr, er viðkvæðið gjarnan annað. Þar spyr fólk frekar um upplifanir en að spyrja hvaða starfsvið viðkomandi hefur valið sér.

Hvernig væri að prófa nýja nálgun þegar við hittum fólk í fyrsta skipti. Í stað þess að spyrja: „Hvað gerir þú?“, að spyrja þá: „Hvað gerðirðu síðast þegar þú áttir frí?“ eða „Hvað er það skemmtilegasta sem þú hefur upplifað?“. Prófaðu þig áfram og ég get lofað því að samtalið verður áhugaverðara en þig órar fyrir.