Smartland Mörtu Maríu | Tíska | Morgunblaðið | 14.2.2021 | 22:00

Þegar streita tekur toll af húðinni

Lára G. Sigurðardóttir læknir. Ljósmynd/Saga Sig

Andlitið leynir því ekki þegar við erum undir álagi, því streituviðbragðið kallar fram svipbrigði og breytir starfsemi húðarinnar. Að hvessa brýnnar sendir skilaboð um að aðrir þurfi að vara sig. Sumar konur kannast við þetta eftir að lita á sér augabrúnirnar. Þegar ég er nýbúin að lita þær finn ég hvernig mennirnir á mínu heimili verða flóttalegir og segja í gríni „ekki vera svona grimm“. Að setja í brýnnar endurtekið getur með tímanum greypt djúpar varanlegar skorur í húðina milli augabrúna, sem lætur okkur líta út fyrir að vera reið þótt við séum kát. En streita sést ekki einungis á svipbrigðum. Hún hefur líka áhrif á húðina fái hún að krauma undir niðri.

Aðalstreituhormón líkamans, kortisól, sér um að knýja áfram streitukerfið sem er sá helmingur ósjálfráða taugakerfisins sem hjálpar okkur að lifa af þegar hætta sækir að. Kortisól sér engan tilgang í að senda blóðflæði til húðarinnar (húðin er ekki að fara að bjarga þér) og sendir því blóðflæðið frekar til vöðvanna. Þess vegna getur okkur orðið kalt á höndum og fótum þegar við erum undir álagi.

Bólguviðbragð í streitu

Ef þú hefur tilhneigingu til að fá exem, rósroða eða bólur þá getur streita ýtt undir einkennin með því að losa bólguvaldandi efni í ysta húðlaginu. Prólaktín, sem við þekkjum best sem mjólkurhormón, eykst í streitu en það virðist geta örvað fitukirtlana í húðinni ásamt kortisóli. Því meiri virkni fitukirtla, því meiri líkur eru á að bólur spretti fram. En sambandið getur virkað í báðar áttir. Þar sem bólur geta í sjálfu sér valdið streitu er hæglega hægt að lenda í vítahring þar sem bólumyndun versnar vegna álagsins að ganga um með slæmar bólur.

Að eldast undir álagi

Margir lýsa því að húðin láti á sjá eftir langvarandi álag. Vísbendingar eru um að streita geti ýtt undir öldrun húðarinnar með nokkrum hætti. Í streitu fara húðfrumurnar í hálfgert sjokk og það hægist á endurnýjun húðarinnar. Ysta húðlagið getur þynnst og varnarveggur þess veikst þar sem húðfrumurnar losa minna af efnum sem styrkja ysta húðlagið. Það getur síðan valdið húðþurrki og gert andlitslínur áberandi.

Dýpra í húðinni sjáum við fækkun á frumunum sem framleiða burðarprótín húðarinnar, kollagen, og þær sem eftir eru verða afkastaminni. Eitt einkenni þess er að sár gróa hægar. Annað sem við sjáum í streitu er að það myndast meira af sindurefnum sem eru einn aðalforspárþáttur öldrunar. Og á sama tíma tapast glútaþíon sem er eitt mikilvægasta andoxunarefni húðarinnar, en andoxunarefni eru mikilvæg til að halda sindurefnum í skefjum.

Streita hefur síðan óbein áhrif á húðina með því að minnka djúpsvefn, svefnstigið þar sem vaxtarhormón eru framleidd en þau eru mikilvæg til að gera við og endurnýja húðina.

Mótefnið við streitu

Streituviðbragðið er stór hluti af lífinu því án þess værum við líklega ekki hér. Það er þessi langvarandi streita sem tekur toll af húðinni. Til að ná tökum á streitu þarf að þekkja hvað fær hana til að banka upp á, en einnig að koma sér upp mótefni við streitu, sem er slökun. Þá dugar ekki endilega að leggjast í sófann. Þú þarft að virkja hinn hlutann af ósjálfráða taugakerfinu, því streitu- og slökunarkerfin geta ekki bæði verið við völd á sama tíma. Ef þú ert ekki viss hvernig þú virkjar slökunarkerfið, þá er ágætis vísbending að andardráttur og hjartsláttur hægist. Hægt er að ræsa slökunarkerfið með nokkrum leiðum en aðalatriðið er að finna hvað virkar fyrir þig. Er það til dæmis jóga, hugleiðsla, göngutúr eða róandi tónlist? Öndunaræfingar eru öflugar því þær virkja beint aðalslökunartaugina. Því þegar þú slakar á hrökkva húðfrumurnar í gang. Í slökun sendir heilinn skilaboð um að nú sé tími til að endurnýja sig og hlaða batteríin – fyrir næstu átök. En mundu að líkt og með allt, þá getur það tekið nokkrar tilraunir að ná að slaka raunverulega á. Vigdís Finnbogadóttir fyrrverandi forseti sagðist hvíla sig á sunnudögum. Hvað gerir þú til að hvílast og ná slökun?