Á bænum Úthlíð í Skaftártungu, þar sem Mýrdalsjökull gnæfir yfir landslaginu, reka hjónin Elín Heiða Valsdóttir og Guðmundur Ingi Arnarsson meðalstórt sauðfjár- og kúabú. Starfsemin gengur prýðilega og náði Hlíðarból ehf. þeim árangri í ár að komast á lista Creditinfo yfir framúrskarandi fyrirtæki.

Elín Heiða er fædd árið 1977 og hefur búið á Skaftártungu alla sína tíð ef undan eru skilin þau ár sem hún menntaði sig en hún útskrifaðist sem búfræðikandídat frá Landbúnaðarháskólanum á Hvanneyri. Hún tók við hluta af býlinu af foreldrum síum árið 2001 og árið 2009 var rekstrarformi fyrirtækisins breytt í einkahlutafélag. „Það er allur gangur á því hvaða rekstrarform bændur velja. Sumir nota sína eigin kennitölu, aðrir kjósa að reka svokallað félagsbú, en með einkahlutafélagaforminu er á margan hátt gert auðveldara að leyfa nýrri kynslóð að taka við. Mér líkar ágætlega við þetta rekstrarfyrirkomulag enda gagnsætt og heppilegt á marga vegu,“ segir hún.

Fer ekki í frí hvenær sem er

Eins lengi og hún man eftir sér hefur Elínu Heiðu langað að vera bóndi. Hún segir starfið geta verið mjög krefjandi á köflum en um leið fjölbreytt og gefandi. „Bústörfin eru þannig að hvert verk þarf að vinna á réttum tíma, framleiðsluferillinn langur, og þess vegna ekki hægt að hlaupa í frí hvenær sem manni sýnist,“ segir Elín Heiða en það er einkum um háveturinn sem hún og Guðmundur láta það eftir sér að taka gott frí. Síðast skutust þau til Bandaríkjanna í byrjun árs, rétt áður en kórónuveirufaraldurinn varð til þess að öllu var skellt í lás.

Í sveitasælunni. Meðal þess sem veitir íslenskum landbúnaði sérstöðu er lítil lyfjanotkun. Ljósmynd/Aðsend

„Ein manneskja getur haldið öllu gangandi yfir veturinn en það falla samt alltaf til einhver verk til viðbótar, eins og viðhald á húsakosti og viðgerðir á tækjum, sem við reynum náttúrulega að sinna mest sjálf,“ segir Elín Heiða en Valur faðir hennar býr enn á bænum og hjálpar til við bústörfin.

Í Úthlíð eru rösklega 400 vetrarfóðraðar kindur og um 160 nautgripir – þar af 60 mjólkurkýr. Starfsemin á býlinu er ósköp hefðbundin og hafa þau Elín Heiða og Guðmundur t.d. ekki haft mikinn áhuga á að reyna fyrir sér í þjónustu við ferðamenn eða matvælanýsköpun. Í staðinn leggja þau þeim mun meiri metnað í að hlúa að búfénaðinum og fara sér í engu óðslega í daglegum rekstri. Þessi nálgun hefur skilað þeim árangri að á síðasta ári var rúmlega 10 milljóna króna hagnaður af rekstri býlisins. „Árangurinn ræðst að miklu leyti af ytri aðstæðum og vandasamt að spá fyrir um hvaða verð fæst fyrir afurðina. Nautakjötið seljum við í gegnum afurðastöðina og ræðst af markaðsverði hverju sinni. Stjórnvöld greiða að auki sláturálag en það nemur aðeins örfáum krónum á hvern nautgrip.“

Elín Heiða segir það flækja áætlanagerð og ákvarðanir í rekstri bóndabýlis hvað eftirspurn og verð geta verið sveiflukennd. Um tvö ár taki að rækta holdanaut upp í sláturstærð og á þeim tíma geti mikið breyst. „Nýlega lækkaði það verð sem bændur fá fyrir nautakjöt og getur það leitt til þess að greinin dregur úr framleiðslu, sem svo kemur fram í minnkuðu framboði eftir tvö ár sem gæti valdið kaupendum vanda. Bændur og þeir sem að greininni koma þurfa að gæta þess að sem mestur stöðugleiki sé í rekstrarumhverfi landbúnaðar svo að framboð og eftirspurn fylgist að. Við þurfum jú öll að borða, framleiðsluferlarnir langir, og ekkert sem heitir að ætla að rækta í dag það sem fer á diskinn á morgun.“

Neytandinn þarf betri upplýsingar

Spurð hverju hún myndi helst vilja breyta til að styrkja íslenskan landbúnað segir Elín Heiða að harðnandi samkeppni við erlendan innflutning sé verulegt áhyggjuefni. Hún segir vandann einkum felast í því að lítið gagnsæi sé um það hvernig erlendir aðilar stunda sína framleiðslu og neytendur eigi erfitt með að bera saman þá valkosti sem þeim standa til boða enda allur gangur á þeim vinubrögðum sem tíðkast í landbúnaði annarra þjóða. „Bæta mætti það eftirlit sem haft er með þeirri landbúnaðarvöru sem flutt er inn til landsins og ljóst að verið er að selja íslenskum neytendum vöru frá landbúnaðarsvæðum þar sem ástandið er ekki nægilega gott. Það er styrkur íslensks landbúnaðar að neytandinn getur stólað á það að sú vara sem hann fær er framleidd í góðri sátt við fólk, fénað og umhverfi og t.d. mikill munur á notkun sýklalyfja á Íslandi og víðast hvar annars staðar,“ útskýrir Elín Heiða og minnir á að bæði regluverk og staðlar séu með strangasta móti í íslenskum landbúnaði og gagnsæi mikið.

Elín Heiða bendir á að það væri strax til mikilla bóta ef að neytandinn hefði aðgang að meiri upplýsingum þegar hann t.d. gerir upp á milli pakkninga við kjötborðið í stórmarkaðinum, skammtar sér á disk í mötuneyti eða þegar hann pantar af matseðli veitingastaðar. „Það væri strax mikil framför ef tækist að innleiða einhvers konar upprunamerki og ef neytandinn gæti séð það svart á hvítu hversu mikið magn stera og lyfja var notað við framleiðsluna.“

Kynbætur gætu breytt rekstrinum

Hún minnir á þá sérstöðu Íslands að vera laust við marga alvarlega búfjársjúkdóma og að halda verði áfram að gæta vel að smitvörnum. Að því sögðu þá er Elín Heiða mjög áhugasöm um tilraunir sem gerðar hafa verið til að kynbæta íslenska búfjárstofna, þar sem ýtrustu varkárni hefur verið gætt. Það hafi skert samkeppnishæfni íslenskra nautgripabænda að innlendi stofninn vex ekki með sama hætti og vinsælustu holdnautastofnar erlendis, og afköst mjókurkúa ekki eins mikil og í sumum löndum. „Það gæti verið mjög gaman að vinna með búfjárstofna sem gæfu meira af sér, og myndi skapa allt aðrar forsendur í rekstrinum að ala naut sem að vaxa tvöfalt hraðar, eða kýr sem mjólka tvöfalt betur,“ segir hún. „Allt þarf þó að vera gert með öruggum hætti og alls ekki bera óvart nýja sjúkdóma inn í landið.“