Þegar Morgunblaðið hafði samband við Jónas Jónasson, framkvæmdastjóra Benchmark Genetics á Íslandi og framleiðslustjóra samstæðunnar á alþjóðavísu, var hann staddur í Bodø í Norður-Noregi í heimsókn í hrognaframleiðslustöð fyrirtækisins. „Þetta er eins konar landsstöð okkar í Noregi fyrir klakfisk. Ég er hér að skoða framleiðsluna og fylgjast með framvindunni,“ segir Jónas.

Hann segir að mjög vel gangi hjá norsku stöðinni sem framleiðir 120 milljón laxahrogn á ári. „Þessi stöð er byggð eftir þeirri forskrift sem við höfum þróað í áratugi í starfsemi okkar á Íslandi,“ bætir Jónas við.

Hrygnir allt árið

Hann segir að aðferð fyrirtækisins gangi út á að láta laxinn hrygna hvenær sem er allt árið um kring. „Venjulega hrygna laxar á haustin en við höfum þróað afbrigði sem lætur laxinn hrygna í hverjum einasta mánuði, allt árið um kring. Við höfum yfirfært þessa þekkingu á stöð okkar í Noregi.“

Framleiðslan í Noregi skilar nægum hrognum til að framleiða þrjú hundruð þúsund tonn af laxi á ári. Til samanburðar borða Íslendingar 2-3 þúsund tonn af laxi á ári.

Aðspurður segir Jónas að frá stofnun fyrirtækisins, sem upphaflega gekk undir nafninu Stofnfiskur, hafi verið framleiddur um einn milljarður hrogna. Það þýði að um 2,5 milljón tonn af laxi hafi orðið til úr hrognunum.

Spurður um afföll í framleiðslunni segir Jónas að gert sé ráð fyrir að 80-85% frjóvgaðra hrogna lifi. „Þegar ákveðnu þroskastigi er náð og við sjáum augu inni í hrognunum, þá hreinsum við þau og sendum um allan heim, frá Íslandi, Noregi og Síle þar sem við erum líka með hrognaframleiðslu.“

Axel Fannar Borgarsson aðstoðarstöðvarstjóri hrognadeildar og Guðmundur Ragnarsson stöðvarstjóri hrognadeildar í nýja hrognahúsi félagsins. Ljósmynd/Lárus Karl Ingason

Framleiðslugetan 400 milljón hrogn

Framleiðslugeta Benchmark Genetics í löndunum þremur er 400 milljón hrogn á ári, þar af um 200 milljónir hér á landi. Samtals dugar heildarframleiðsla Benchmark í heiminum til að framleiða milljón tonn af laxi árlega af þeim tæplega þremur milljónum sem framleiddar eru í heiminum í dag.

„Laxeldi er í hröðum vexti í heiminum. Í Noregi er framleiðslan 1,7 milljón tonn á ári og á Íslandi 30-40 þúsund tonn. Þetta mun aukast mikið á næstu árum. Fyrir okkur er ekki síst spennandi hvað það er mikill vöxtur í landeldi á laxi. Þar pössum við vel inn vegna þess að við getum afhent hrogn jafnt og þétt allt árið. Framleiðendur í landeldi óska eftir hrognum fjórum til sex sinnum á ári og við erum í lykilstöðu til að afhenda þessum aðilum hrogn.“
Sjóeldisfyrirtæki, sérstaklega á kaldari svæðum, þurfa hrognin sjaldnar enda er að sögn Jónasar erfitt að setja seyði í sjó yfir háveturinn. „Landeldi er öðruvísi þar sem aðstaðan er yfirbyggð og hægt að hafa jafna framleiðslu allt árið.“

Jónas á von á því að árið 2030 verði framleidd 350 þúsund tonn af laxi í landeldi um allan heim.

Annað af leiðandi fyrirtækjum

Spurður um samkeppnisumhverfið í hrognaframleiðslugeiranum segir Jónas að tvö fyrirtæki séu leiðandi á alþjóðavísu. Benchmark Genetics sé annað þeirra.

Eins og Morgunblaðið hefur áður fjallað um er Benchmark Genetics að byggja nýtt hrognahús í Vogum á Vatnsleysuströnd. Þar verður hægt að tvöfalda framleiðsluna. Um 800 milljóna króna fjárfestingu er að ræða.

Jónas segir að búið sé að taka þriðjung hússins í notkun. „Gömlu hrognahúsin voru orðin úrelt. Það var farið að koma niður á gæðum hrogna á ákveðnum tíma ársins. Við ákváðum því að stökkva inn í nútímann. Það er mikil viðurkenning á starfi okkar á Íslandi að móðurfyrirtækið hafi ráðist í svona mikla fjárfestingu. Það eru einstakar aðstæður á Íslandi fyrir hrognaframleiðsluna vegna aðgengis að hreinu vatni og sjó.“

Áttatíu manns starfa á Íslandi og stór hluti starfsfólks er sprenglærður í faginu að sögn Jónasar, en halda þarf vel utan um vísinda- og kynbótaþáttinn í starfseminni. „Þetta myndi aldrei vera hægt nema með svona samheldnum og góðum hópi starfsfólks. Það er lykillinn að velgengninni sem hefur skilað okkur á lista CreditInfo yfir framúrskarandi fyrirtæki.“

Benchmark Genetics á Íslandi var rekið með um eins milljarðs króna hagnaði á síðasta ári og veltan var um fjórir milljarðar króna. „Góð afkoma endurspeglar mikinn áhuga á laxeldi í heiminum. Menn eru mikið á höttunum eftir góðum hrognum og kynbæturnar eru að skila sér. Afhendingaröryggið skiptir þar mestu máli. Við búum yfir hreinasta laxastofni í heimi og það hefur gríðarlega mikið að segja fyrir landeldið sérstaklega.“

Starfað frá upphafi

Jónas hefur starfað fyrir félagið frá byrjun, árið 1991. „Ég starfaði í fyrstu við að skipuleggja kynbótastarfið á meðan ég vann sem sérfræðingur hjá Veiðimálastofnun. Ég hóf svo störf hjá fyrirtækinu árið 1996. „Velgengni félagsins er afrakstur af miklu puði og þrautseigju.“
Síðan Benchmark Genetics festi kaup á Stofnfiski í desember árið 2014 hefur veltan nánast þrefaldast að sögn Jónasar. „Það tengist því að vera hluti af alþjóðlegri samsteypu. Benchmark Genetics er skráð á hlutabréfamarkað í Lundúnum og sinnir margvíslegum kynbótum öðrum, til dæmis í rækjueldi.“

Er þetta skemmtilegur bransi?

„Já, þetta er ástríða og alltaf jafn gaman eftir öll þessi ár. Laxeldi er nýr atvinnuvegur sem felur í sér margar áskoranir. Íslendingar hafa ræktað búfénað í þúsund ár og kjúkling í 100 ár, en laxinn höfum við ræktað mun styttra, eða síðan árið 1971. Það er gaman að vera hluti af því að skapa svona holla fæðu eins og laxinn er, sem við gerum í góðri sátt við náttúruna með sjálfbærni að leiðarljósi.“

Hægt að fjórfalda vaxtarhraðann 

Benchmark Genetics stundar stöðugar kynbætur. Spurður hvort endalaust sé hægt að kynbæta laxinn segir Jónas að svo sé. „Ef þú byrjar í kynbótum er eiginlega ekki hægt að hætta. Ég er kynbótafræðingur og horfi gjarnan 100 ár fram í tímann í þessum efnum. Ég tel að eftir þann tíma verðum við búin að fjórfalda vaxtarhraðann á laxi í landeldi. Í dag tekur 24 mánuði að ala fjögurra kílóa þungan lax, en eftir 100 ár mun það taka 5-6 mánuði. Kynbætur auka vaxtarhraðann.“