„Ruslakista“ Kaupþings
Setja bókamerki
Peningamarkaðslán Kaupþings hf., að upphæð 171 milljón evra (26,5 milljarðar kr. á gengi þess tíma), til aflandsfélagsins Lindsor Holding Corporation og kaup félagsins á skuldabréfum útgefnum af bankanum þann sama dag, 6. október 2008, eru enn til rannsóknar af yfirvöldum í Lúxemborg. Um er að ræða síðasta efnahagsbrotamálið sem tengist efnahagshruninu á Íslandi þar sem ákvörðunar um ákæru er enn að vænta.
Fjármálaeftirlitið (FME) vísaði málinu til fjármálaeftirlitsins í Lúxemborg (CSSF) hinn 22. janúar 2010. Málið hefur því verið til rannsóknar í nær áratug. Lítið hefur verið fjallað um Lindsor-málið hérlendis að undanskilinni umfjöllun í bók Þórðar Snæs Júlíussonar, Kaupthinking og á Kjarnanum. Morgunblaðið hefur undir höndum áður óséð gögn tengd málinu sem gefa mikla innsýn í lánveitinguna til félagsins, skuldabréfakaup þess og hugsanlegt skjalafals starfsmanna Kaupþings. Um er að ræða m.a. gögn sem rannsóknaraðilar á Íslandi sendu til yfirvalda í Lúxemborg ásamt tölvupóstssamskiptum starfsmanna Kaupþings tengdum félaginu. Skráð eignarhald Lindsor á rætur að rekja til gamla Búnaðarbankans og samkvæmt FME var Lindsor notað sem „ruslakista“ Kaupþings skömmu fyrir hrun.
Lánveitingin til Lindsor og kaup félagsins á skuldabréfum í Kaupþingi á uppsprengdu verði áttu sér stað sama dag og Seðlabanki Íslands veitti bankanum neyðarlán að verðmæti 500 milljónir evra. Eftir því sem Morgunblaðið kemst næst er lánveitingin til Lindsor veitt áður en neyðarlánið til Kaupþings er veitt. Skuldabréfin sem Lindsor keypti urðu nær verðlaus einungis þremur dögum síðar, þegar FME tók yfir stjórn Kaupþings hf. 9. október 2008. Meginhluti viðskipta Kaupþings hf. í tengslum við Lindsor átti sér stað í Lúxemborg með aðkomu Kaupthings í Lúxemborg og félagsins Marple Holding, sem var í eigu Skúla Þorvaldssonar, og var skráð í Lúxemborg. Sá angi málsins sem var tengdur Marple varð að Marple-málinu hérlendis.
Samkvæmt rannsókn FME og embætti sérstaks saksóknara voru starfsmenn og stjórnendur Kaupþings grunaðir um auðgunarbrot, umboðssvik og skjalafals hérlendis en sterkar vísbendingar eru um að skjöl tengd Lindsor hafi verið útbúin og undirrituð í nóvember og desember 2008, eftir fall Kaupþings hf. og rúmlega tveimur og hálfum mánuði eftir viðskiptin.
Lindsor-málið er, eins og flest hrunmál, afar flókið en í senn einfalt. Um er að ræða aflandsfélag skráð á Tortóla sem stjórnendur Kaupþings hf. veittu hundraða milljóna evra lán til þess að kaupa skuldabréf útgefin af Kaupþingi hf. af Kaupthing í Lúx. Þar með var verið að losa Kaupthing í Lúx við bréf sem urðu brátt nær verðlaus. Lánveitingin var ekki borin undir lánanefnd bankans. Kaupþing hf. endurheimti ekki neitt af því fé sem bankinn lánaði Lindsor enda virðast engar ábyrgðir eða tryggingar hafa verið veittar fyrir láninu. Lindsor tók því á sig allt tapið eftir yfirtöku bankans og rýrnaði eignasafn aflandsfélagsins á tveimur mánuðum um 94%.
Þegar Guð var beðinn að blessa Ísland
Á þeim tíma sem lánið er veitt, 6. október 2008, er nauðsynlegt að hafa í huga efnahagsástandið á Íslandi. Á þessum degi voru neyðarlögin samþykkt á Alþingi og Seðlabanki Íslands veitti Kaupþing hf. neyðarlán að upphæð 500 milljónir evra. Tilraunir til að bjarga Glitni banka höfðu brugðist í september mánuði og þá hafði lánhæfismat Kaupþings verið lækkað af Fitch skömmu áður. Seinnipart sama dag bað Geir H. Haarde, þáverandi forsætisráðherra Íslands, Guð að blessa Ísland í beinni útsendingu. Það er undir þessum kringumstæðum sem Kaupþing hf., banki í lausafjárkrísu, ákveður að veita Lindsor lán til að kaupa skuldabréf að upphæð 84 milljónir evra og 95,1 milljón dala ásamt minni kaupum í japönskum jenum og íslenskum krónum. Hvað varðar skuldabréfakaupin í dölum og evrum er um að ræða tvo framvirka samninga frá 25. september 2008, sem eru gerðir fyrir hönd Lindsor af Andra Sigurðssyni, lögfræðingi hjá Kaupthing í Lúx. Samningarnir virðast ná yfir nær alla skuldabréfaeign Kaupthing í Lúxemborg í Kaupþingi hf.
Hluta af skuldabréfunum sem Lindsor keypti af Kaupthing í Lúx hafði bankinn sama dag keypt af félaginu Marple og fjórum starfsmönnum bankans, samkvæmt rannsókn FME. Framvirku samningarnir taka ekki til þessara skuldabréfakaupa og virðist þeim hafa verið bætt við á síðustu stundu. Starfsmennirnir höfðu á sínum tíma fengið lán hjá Kaupthing í Lúx til að kaupa skuldabréfin að hluta eða öllu leyti. Þrír seldu bréfin með hagnaði og sá fjórði fékk hærra verð en við var að búast á markaði á þeim tíma. Tveir af starfsmönnunum lögðu háar fjárhæðir inn á reikning félagsins M/Y Maria Ltd. hinn 7. og 8. október 2008, en félagið var í eigu háttsettra stjórnenda og starfsmanna Kaupþingssamstæðunnar.
FME telur það athyglisvert að mismunandi verð fékkst fyrir bréf í sama skuldabréfaflokki sama daginn. Kaupthing í Lúx keypti bréfin á 102 sent, 75 sent og 63 sent í þrennum viðskiptum sama daginn. Lindsor keypti þessi bréf af Kauphting í Lúx á sama verði. „Slíkur verðmunur innan sama dags er fáheyrður þegar um að ræða verðbréf með föstum vöxtum og rennir stoðum undir álit FME um að Lindsor hafi verið notað til að losa tiltekna aðila við verðlítil skuldabréf útgefin af Kaupþingi Ísl. Þessir aðilar voru m.a. félagið Marple og fjórir starfsmenn Kaupthings Lux.,“ segir í réttarbeiðni sérstaks saksóknara til yfirvalda í Lúxemborg frá árinu 2010 sem Morgunblaðið hefur undir höndum.
Í bréfi FME frá 24. mars 2010 til Financial Service Commission (FSC), fjármálaeftirlitsins á Bresku Jomfrúaeyjunum (BVI), sem Morgunblaðið hefur einnig undir höndum, segir að Lindsor virðist vera félag sem var notað til að verðlauna valda skuldabréfahafa Kaupþings ásamt því að fjarlægja tap af efnahagsreikningi Kaupthing í Lúx. „Lindsor tók á sig þetta tap, félag sem var í eigu Kaupþings á þeim tíma sem Kaupþing var á leið í gjaldþrot. Með þessum hætti var Lindsor í raun „ruslakista“ sem var notuð til að til að henda skuldabréfum Kaupþings í þegar það var ljóst að þau yrðu bráðlega verðlaus,“ segir í bréfinu.
Það er athyglisvert að fjárhæð lánsins sé nákvæmlega 171 milljón evra, en samkvæmt FME er sú upphæð ekki í neinum tengslum við nein fyrirfram tilgreind viðskipti. „Öllu heldur virðist tilgangurinn með fjárhæðinni vera sá að veita félaginu svigrúm til að gera því kleift að nota fjármunina þegar því hentar.“
Starfsmaður Kaupþings hf. sendi tölvupóst til Kaupthing í Lúx að kvöldi 6. október 2008 og spurðist fyrir um þessa nákvæmu lánsfjárhæð. Francois Xavier Cabay, starfsmaður Kaupthing í Lúx, svaraði því til að upphæðin væri nákvæmlega 171 milljón og Magnús Guðmundsson, fyrrverandi framkvæmdastjóri Kaupthing í Lúx, hefði staðfest það. „It has been confirmed by Magnús.“
Í skýrslu um ákveðna þætti innra eftirlits Kaupþings banka hf., gerð af PricewaterhouseCoopers hf. (PWC) að beiðni skilanefndar Kaupþings hf., kemur fram að engar sérstakar heimildir eru til fyrir útlánum til Lindsor. Þá var veitt almenn heimild á stjórnarfundi 25. september 2008 til kaupa á eigin skuldabréfum.
Í þeirri skýrslu var leitað umsagnar frá Hreiðari Má Sigurðssyni, fyrrverandi forstjóra Kaupþings hf., og segir að áætlun Hreiðars Más hafi verið tvíþætt. Í fyrsta lagi að viðhalda lausafjárstöðu bankans, í öðru lagi að kaupa eigin skuldabréf hans á afslætti. Vöxtur útlána var stöðvaður haustið 2007 og það lausafé sem kom inn og var umfram nauðsyn nýtt til að kaupa til baka skuldabréf bankans. „Magnúsi Guðmundssyni í Lúxemborg var því falið að kaupa á markaði þau skuldabréf félagsins sem í boði voru. Hreiðar kannaðist ekki við framvirka samninga i tengslum við Lindsor né vissi hann af hverju þetta hefði verið gert í sérfélagi. Hann sagðist þó halda að þetta væri félag í eigu Kaupþings hf. sem Lúxemborg stjórnaði,“ segir í skýrslu PWC.
Stofnun félagsins á Tortóla
Félagið Lindsor Holdings Corporation var stofnað og skráð á Bresku Jómfrúaeyjum, nánar til tekið Tortóla, hinn 18. júlí 2008. Stjórnendur eru skipaðir hinn 18. september 2008 og sér Francis Perez, starfsmaður lögmannsskrifstofunnar Mossack Fonseca & Co, um að skrá stjórnendur Lindsor.
Stjórnendur Lindsor eru Allied Directors Corp., Global Managers Inc. og International Officers Inc. Öll þessi félög eru skráð á sama heimilisfang og Lindsor á Castro-stræti á Tortóla. Þrír einstaklingar eru síðan skráðir sem stjórnendur þessara þriggja félaga og eru prókúruhafar Lindsor. Það eru Magnús Palmbäck, Gianni de Bortoli og Andri Sigurðsson. Þeir voru á þessum tíma allir starfsmenn hjá Kaupthing í Lúx. FME telur hins vegar að Lindsor hafi verið að fullu í eigu Kaupþings hf.
Loðið eignarhald Lindsor
Eignarhald Lindsor er sett upp með afar óljósum hætti. Eignarhaldið virðist svo óljóst að mánuðum eftir lánveitinguna eru lykilstarfsmenn Kaupþings að spyrjast fyrir í tölvupóstum sín á milli um hver sé raunverulegur eigandi. Í peningaþvættisathugun (e. AML [Anti Money Laundering] questionnaire for foreign company) sem er dagsett 6. október 2008, og Morgunblaðið hefur undir höndum, kemur fram að félagið Otris S.A. er eigandi Lindsor. Undirskrift þess sem skrifar undir fyrir hönd Lindsor á peningaþvættisathuguninni er illlæsileg en í yfirheyrslum sérstaks saksóknara yfir Eggerti J. Hilmarssyni, fyrrv. lögfræðingi hjá Kaupthing í Lúx., kemur fram að Gianni de Bortoli eigi þessa undirskrift. Í skjölum innan úr Kaupþingi hf. var þó að finna kaupsamning (e. Acquisition Agreement) milli Kaupþings hf. og Kaupthing í Lúx um að Kaupþing kaupi Lindsor. Kaupsamningurinn er dagsettur 24. september 2008 en undirskrift Bortolis um að Otris S.A. sé eigandi er dagsett 6. október 2008.
Samkvæmt rannsókn sem skilanefnd Kaupþings fór í og deildi með FME kemur fram að á þeim tíma sem lánveitingin er gerð og kaupin fara fram er annaðhvort Otris S.A. eða Kaupþing hf., eigandi Lindsor. Þá er eigandi Otris S.A. annaðhvort Kaupþing hf. eða Serradis, sem er fjárhaldsfélag (e. Trust) og skráð á eyjunni Guernsey. Í bréfi sérstaks saksóknara til FSC á Bresku Jómfrúaeyjum fer þetta misræmi eftir heimildum (e. depending on the source). Skýrsla PWC snertir einnig á þessu og tekur fram að misræmis gæti í stofngögnum Lindsor um hver sé skilgreindur ráðandi hluthafi (e. beneficial owner). „AML (Anti money laundering) er ekki í samræmi við stofngögn,“ segir í skýrslu PWC.
„Eitthvert optionssceem fyrir Búnaðarbankamenn“
Á stofngögnum Lindsor Holding er Otris S.A. skráð eigandi félagsins. Eigandi Otris S.A. er að því er Morgunblaðið kemst næst Serradis Trust, sem er skráð á eyjunni Guernsey. Serradis Trust er fjárhaldsfélag og á í Otris S.A. sem og öðru félagi að nafni Ferradis. Félögin eiga rætur að rekja til gamla Búnaðarbankans. „Þetta [Otris S.A. og Ferradis] er í rauninni afsprengi eða afsprengi, þetta er sem sagt, var stofnað í tíð Búnðarbankans þegar hann var. Síðan var fært yfir í rauninni þessi félög, Otris, Ferradis til Kaupþings við sameiningu þar sem ég veit að þessi félög voru sett upp utan um eitthvert optionssceem fyrir Búnaðarbankamenn. Þar inni voru Búnaðarbankabréf sem breyttust síðan í Kaupþingsbréf þannig að þegar þau voru færð yfir til Kaupþing í Lúx að þá var þetta samansett upp á venjulega þannig að félögin voru bara í administration hjá bankanum,“ er haft eftir Eggerti Hilmarssyni, fyrrum lögfræðingur Kaupthings í Lúx., í yfirheyrslu hjá sérstökum saksóknara, þegar hann er spurður um hverjir eiga og stýra þessum félögum.
Hann bætir við að í raun sé enginn eigandi að þessum sjóði. Þegar saksóknari spyr hann hvernig slíkt fyrirkomulag virkar og hvort hagnaður sem þar myndast renni þá bara til góðgerðarmála segir Eggert að því geti hann ekki svarað. „Ég get ekki svarað, bara eiginlega veit ekki hvernig menn ætluðu sér að taka þann hagnað til baka af því eins og sagði áðan, upphaflega var þetta, átti þetta að fjármagna bréf í Búnaðarbankanum sem semsagt hefði þá greiðst til baka [...]“
Í yfirheyrslum yfir Hreiðari Má Sigurðssyni, fyrrverandi forstjóra Kaupþings hf., 6. maí 2010, kemur fram að þessi félög voru sett upp þegar Búnaðarbankinn gamli var enn í ríkiseigu. „Það voru sett upp tvö félög, Feratis [Ferradis] og Otris, og inn í þau félög voru sett bréf bankans sem voru til þess að, til á móti hlutabréfasamningum starfsmanna [...] ég held þetta sé svipað sett upp og Landsbankinn bjó svona til seinna meir, þarna með þessi Panama-félög sem áttu þarna hlutabréf í bankanum, svona starfsmenn í raun og veru fengu hagnaðinn af og já svo þetta eru sjálfseignarfélög með einhverju beneficial owner. Þú veist, ég veit ekki hver það var, stundum er sett einhver rauður kross á Parama [Panama] í einhverjum tilvikum. Ég veit ekki í þessu tilviki eða undir svona stjórn bankans í raun og veru þarna, en af hverju það félag átti að vera beneficial owner, það veit ég ekki heldur,“ segir Hreiðar.
„Hvernig er þessi strúktúr?“
Af tölvupóstssamskiptum lykilstarfsmanna Kaupþings að dæma virðast margir ekki meðvitaðir um eignarhaldið á Lindsor, hvorki fyrir né eftir lánveitinguna. Fyrsti tölvupóstur sem birtist tengdur Lindsor í Kaupþingi er frá 2. október 2008. Þar sendir Magnús Guðmundsson á Bjarka Diego, fyrrverandi framkvæmdastjóra útlána Kaupþings: „Sæll, þetta er félagið sem þarf 200 milljón evra lán til að kaupa skuldabréf á bankann, getur þetta gengið hratt? Þetta er Zero cash flow.“
Morguninn eftir, hinn 3. október 2008, sendir Magnús Guðmundsson, fyrrverandi framkvæmdastjóri Kaupthings í Lúx., á Bjarka Diego póst þar sem í viðhengi er excelskjalið „Kaup á Bonds“ þar sem búið er að lista kaupin upp. Magnús segir í þeim pósti: „Meðfylgjandi eru skuldabréfin sem ég færi inn í félagið Lindsor Holding Corp.“ Bjarki er síðar í samskiptum við Halldór Bjarkar Lúðvígsson, fyrrverandi starfsmann fyrirtækjasviðs Kaupþings, og segir: „Var að heyra í MG [Magnúsi Guðmundssyni] sem var að gefa það í skyn að við þyrftum jafnvel að flýta þessari transaction eitthvað – varst þú nokkuð búin að heyra af því?“ Halldór Bjarkar svarar því neitandi.
Á þessum tímapunkti eru þrír dagar í setningu neyðarlaganna og sex dagar þar til FME tekur yfir Kaupþing hf.
Hinn 6. október 2008 er að finna töluvpóstssamskipti milli Eggerts, Magnúsar og Bjarka Diego. Póstur er sendur á Halldór Bjarkar sem ber titilinn „Samningarnir um bondin“ og Halldór Bjarkar sendir á Guðnýju Örnu Sveinsdóttur, fjármálastjóra Kaupþings: „Þekkir þú ekki þennan strúktúr eitthvað? Otris SA er eigandi Lindsor. Erum við beneficial eigandi Otris eða hvernig er þessi strúktúr?“ Þannig að sama dag og Lindsor er veitt 171 milljónar evru lán til skuldabréfakaupa er enn óvissa meðal starfsmanna um eignarhald félagsins. Hinn 8. október 2008 rétt fyrir kl. 11 að morgni sendir Halldór Bjarkar til Iðu Brár Benediktsdóttur, starfsmanns Kaupþings, með Magnús og Bjarka Diego í CC-pósti, póst sem ber heitið „Lindsor Holding Corp“ og segir: „Þetta er félagið sem Magnús/Bjarki voru að tala um þ.e.a.s. Lindsor Holding. Ef við ætlum að taka þetta yfir væri það væntanlega í gegnum þetta félag, 8. október. Halldór Bjarkar.“ Þennan sama dag, korteri seinna, sendir Iða Brá á Halldór Bjarkar: „Ég er dáldið stressuð að nota þetta en ég er byrjuð að fá póst frá lögfræðingum HSH þannig að við verðum að klára þetta. Er þetta ekki svolítil flétta eða er hægt að bendla þetta beint við Kaupthing hf.?“ Í yfirheyrslum yfir Magnúsi segir hann að áhyggjur Iðu Brár hafi ekki snúist um hvort rétt hafi verið staðið að Lindsor. „Það er einfaldlega Iða Brá sem að var búin að kaupa skuldabréf frá HSH eða treasure-deildinni hjá móðurfélaginu [...] hún er bara að segja að hún sé stressuð að láta Lindsor kaupa þessi skuldabréf,“ segir Magnús.
Daginn eftir, 9. október 2008, tekur FME yfir Kaupþing. Hinn 31. október 2008 rennur gjalddagi Lindsor-lánsins upp og ekkert fæst greitt. Sem fyrr segir rýrnaði eignasafn Lindsor, sem var í raun ekkert nema skuldabréfin, um 94%.
Sem fyrr segir stendur rannsókn Lindsor-málsins enn yfir í Lúxemborg. Að sögn yfirvalda þar mun rannsóknardómarinn, Ernest Nilles, bráðlega skila málinu til ríkissaksóknara, sem tekur ákvörðun um hvort gefin verður út ákæra eður ei.
Spara stórfé með olíukaupum ytra
Gosið gæti varað lengur: Meiri fyrirstaða í gosrásinni
Þórarinn: Tafir á höfuðborgarsvæðinu ekki minni
Borgin verður af milljörðum eftir dóm Hæstaréttar
Úlfar: Heppileg tímasetning á gosinu
Sáu eldgosið brjótast út frá Snæfellsnesi
Mjög alvarlegt ef Njarðvíkuræð gefur sig