Pistlar:

Það getur verið áhugavert að ræða fall Detroit borgar út frá skipulagsmálum. Hvernig borgin tók rangar ákvarðanir í þeim efnum og þandist út þar til hún fór að kólna. Hugsanlega verða borgir að gæta þess að varðveita hjartað í sér og teygja ekki um of á æðarkerfinu. Hver nákvæmlega rétta formúlan er, veit engin og líklega er vandinn sá að of mikið skipulag skapar ekki lifandi borg. Nú segjast Kínverjar geta reist 35 þúsund manna fjölbýlishús á 90 dögum en óvíst er hvort það hugnast öllum.

Detroit var um tíma fjórða stærsta borg Bandaríkjanna og um skeið sú ríkasta. Síðan hún stóð á hátindi sínum hafa â…” íbúa kosið að láta sig hverfa. Það hefur stundum verið talið styrkur Bandaríkjanna að fólk er hreyfanlegt og flytur sig gjarnan á milli staða í leit að betri lífskjörum. Í tilfelli Detroit reyndist það banabiti borgarinnar. En fall Detroit sýnir einnig veikleika opinbers rekstrar með nýjum og átakanlegum hætti.

Í hvað fara skattarnir?

Detroit borg hefur um langt skeið lagt skatta á íbúa sína, sem hafa aðeins að litlu farið til þess að veita skattborgurum þjónustu svo sem að reka skóla, bæta götur, götulýsingu (40% af allri götulýsingu virkar ekki), löggæslu, félagsþjónustu, viðhald fastafjármuna og fleira og fleira. Þess í stað hafa skattpeningarnir farið í að standa við óraunhæf lífeyrisloforð stjórnmálamanna til handa starfsmönnum borgarinnar frá fyrri árum. Afleiðingin er sú að þeir sem vilja betra líf fyrir sig og sína hafa flust í burtu, tekjustofninn hefur rýrnað og borgin er nú gjaldþrota. Fólkið hefur einfaldlega ekki viljað standa undir þeim loforðum sem búið var að veita án þess að fá neitt fyrir skattpeninga sína. Á Íslandi gæti hið sama gerst ef menn taka ekki á óraunhæfum lífeyrisloforðum ríkis og sveitarfélaga eins og Erlendur Magnússon hagfræðingur benti á hér í spjallþræði um annað málefni.

Flest lönd leggja áherslu á hreyfanleika vinnuafls en samkeppni á skattasviði virðist eiga undir högg að sækja og hart sótt að skattaskjólum hverskonar. Byggjanleg svæði á jörðinni eru þó alltaf í samkeppni um fólk þó það sé ekki átakamikið í löndum þar sem fólki fjölgar. Skuldasöfnun íslenska ríkisins og geta þess til að sinna þörfum borgaranna hefur áhrif á það hversu áhugavert er að búa hér og greiða skatta. Að öllum líkindum þarf að grípa til fjölþættra aðgerða til þess að Ísland sé áfram áhugaverður staður fyrir ungt og velmenntað fólk. Hugsanlega þarf að skerða lífeyrir hjá opinberum starfsmönnum (líkt og hjá almennu lífeyrissjóðunum), hækka lífeyristökualdur og hækka framlag launþega og launagreiðanda. Um leið þarf að auka hagkvæmni í opinberum rekstri sem meðal annars getur haft í för með sér færri lífeyrisþegar í framtíðinni. Engin talar fyrir kollsteypu á þessu sviði en lærdómurinn frá Detroit segir okkur að það sé ráðlegt að hefjast strax handa.