Álframleiðsla á Ísland er umhverfisvænni en á flestum öðrum stöðum í heiminum að sögn Halvor Kvande, prófessors emiritus frá NTNU í Noregi, en hann hélt nýverið erindi hér á landi undir yfirskriftinni, „How to minimize the carbon footprint of aluminium smelters.“ Morgunblaðið gerði þessu ágæt skil með viðtali við Kvande en t.d. Ríkisútvarpið sá ekki ástæðu til að fjalla um málið eða ræða við Kvande þegar hann kom hingað. Við hann er þó tengd nóbelsverðlaun en hann var hluti af hópnum sem fékk friðarverðlaunin 2007 ásamt Al Gore, fyrrverandi varaforseta Bandaríkjanna. Kvande hafði verið með vísindalegt framlag til hópsins Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) og var því einn fjölmargra vísindamanna sem hlutu verðlaunin. Þegar ferill hans er skoðaður sést að fáir hafa jafn mikla vísindalega þekkingu á samspili álframleiðslu og loftslagsbreytinga.
Í viðtali Morgunblaðsins við Kvande kom fram að losun gróðurhúsalofttegunda er mest í orkuþætti álframleiðslunnar en hér á landi kemur raforkan til álframleiðslu frá umverfisvænni orkuframleiðslu. Þetta er auðvitað lykilþáttur þegar verið er að skoða mengunarþátt áliðnaðarins. Og að sjálfsögðu verður að hugsa það á heimsvísu.
Ál er unnið úr svokölluðu súráli eða áloxíði með rafgreiningarferli þar sem rafstraum er hleypt á vinnsluker þar sem súrálið klofnar annars vegar í ál og hins vegar í súrefni sem binst kolefnum úr sérstökum rafskautum. Til framleiðslu á aðeins 1 kg af áli þarf um 13 kWh af raforku og því fer gífurlega mikil orka í framleiðsluna. Ísland er eitt fárra ríkja sem hefur getað boðið upp á orku frá vatnaaflsvirkjunum til þess.
Koltvísýrlingslosun frá rafgreiningunni sjálfri er um 1,5 tonn á hvert framleitt tonn af áli og ofan á það bætast koltvísýrlingsígildi upp á 0,6 tonn af annarri losun fyrir hvert framleitt tonn af áli hér á landi. Losun vegna súrálsframleiðslu, forskautaframleiðslu og annarra aðfanga er svo um 2,2 tonn, en hún fellur til annars staðar. Sú losun sem fylgir rafgreiningunni á Íslandi er um 2 tonn fyrir hvert tonn af áli.
Kolaframleiðsla verst
„Þar sem raforkan er framleidd með gasi, líkt og í Mið-Austurlöndum, bætast við 6 tonn af gróðurhúsalofttegundum á hvert framleitt tonn af áli. Kolin eru verst en þau nota stærstu álframleiðendur heims, Kína og Indland, í sinni framleiðslu. Þar bætast 13 tonn við framleiðsluna. Í stað þess að skila 2 tonnum af gróðurhúsaframleiðslu með hverju framleiddu tonni hér á landi þá bætast við 19 tonn ef ef notuð eru kol eða samtals 21 tonn eða ríflega tíu sinnum meira.
Ef notast er við vatnsafl eins og hér á landi, í Noregi, Kanada og sumum svæðum í Rússlandi er losunin vegna raforkunnar hins vegar engin og losunin við jarðvarma er hverfandi. Það skiptir því sköpum fyrir loftslagið að nota endurnýjanlega orku til að framleiða málminn,“ sagði Kvande í Morgunblaðsviðtalinu.
Álframleiðsla stendur fyrir einu prósenti af kolefnislosun
Kvande segist ekki sjá í fljótu bragði hvernig megi draga úr losun gróðurhúsalofttegunda í álframleiðslu ríkja sem nota annað hvort kol eða gas með öðrum hætti en að færa raforkuframleiðslu ríkja í Mið-Austurlöndum og Kína í átt að endurnýjanlegri og umhverfisvænni raforkuframleiðslu. Hann bendir þó á að gífurlegar fjárfestingar hafi farið í þróun á svokölluðum eðalskautum, sem myndu draga úr losun kolefnis við sjálfa álframleiðsluna. Sú tækni er þó ekki tilbúin þrátt fyrir mikla þróunarvinnu.
„Þetta kallast í greininni leitin að hinum heilaga gral, þ.e. eðalskautum eða kolefnislausum rafskautum sem myndu gera álverum kleift að framleiða ál án kolefnislosunar. Það leysir þó ekki vandann er snýr að orkuframleiðslunni, sem losar mest af gróðurhúsalofttegundum,“ sagði hann og benti á að álframleiðsla í heiminum standi fyrir 1 prósenti af kolefnislosun út í andrúmsloftið. Álframleiðsla í löndum sem búa yfir umhverfisvænum og endurnýjanlegum orkuauðlindum sé því ákjósanlegri en sú í Kína og Indlandi. Þess má geta að álframleiðsla hefur vaxið gríðarlega síðustu áratugi, fyrst og fremst í Kína og Miðausturlöndum og í dag fer meira en helmingur heimsframleiðslunnar fram í Kína.
Hagkvæmt fyrir heimsbyggðina
Ísland framleiðir árlega um 870.000 tonn af áli, en framleiðsla á milljón tonnum af áli á ári fylgir losun upp á um 2 milljónir tonna af koltvísýrlingsígildum. Sama magn af áli sem framleitt er í Kína, jafngildir losun upp á 15 milljónir tonna á ári. Til samanburðar er heildarlosun Íslands um 4,5 milljónir tonna á ári, svo framleiðsla milljón tonna af áli sparar heimsbyggðinni nánast þrefalda árslosun Íslands ár hvert.
Það skal tekið fram að þau viðhorf sem birtast í þessum pistli eru eingöngu höfundar og á hans ábyrgð.