„Mat­ur og húsa­skjól! Ef þess­ar grunnþarf­ir eru upp­fyllt­ar er svo miklu auðveld­ara að hjálpa fólki og ár­ang­ur meðferðar marg­falt betri,” seg­ir María Ein­is­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri geðsviðs Land­spít­al­ans. Bú­setu­úr­ræði fólks með tvírask­an­ir hafa verið mjög til um­fjöll­un­ar und­an­farið, ekki síst eft­ir að umboðsmaður Alþing­is birti álit sitt í sum­ar um hús­næðis­vanda þeirra sem falla und­ir hug­takið „utang­arðsfólk” og þá sér­stak­lega þeirra sem glíma við fíkni­vanda, stund­um sam­hliða geðræn­um vanda og/​eða lík­am­legri fötl­un, og eru ekki fær­ir um að leysa hús­næðismál sín sjálf­ir. Taldi umboðsmaður að víða væri pott­ur brot­inn þegar kæmi að þess­um mála­flokki hjá sveit­ar­fé­lög­um.

Ein helsta áskor­un geðheil­brigðisþjón­ust­unn­ar felst í því að hún fell­ur bæði inn­an ramma rík­is­ins (heil­brigðisþjón­ust­an) og sveit­ar­fé­lag­anna (fé­lagsþjón­ust­an). „Einn af meg­in­veik­leik­um þjón­ust­unn­ar felst í því að þess­ir aðilar vinna ekki nægi­lega þétt sam­an og hafa til­hneig­ingu til að henda kostnaði og um leið fólk­inu á milli sín,“ seg­ir Anna Gunn­hild­ur Ólafs­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri Geðhjálp­ar. 

Hún seg­ir að vand­inn end­ur­spegl­ist m.a. í því að hóp­ur fólks fest­ist inni á sjúkra­hús­um vegna skorts á bú­setu­úr­ræðum í sveit­ar­fé­lagi viðkom­andi. Þetta þýði að þeir sem þurfi á inn­lögn að halda kom­ist ekki að vegna þess að út­skrifaðir sjúk­ling­ar teppi dýr­mæt pláss. Eins sé eng­um manni hollt að dvelja lang­dvöl­um á sjúkra­húsi og fari fólki jafn­vel aft­ur í bata við að dvelja leng­ur en þörf er á inni á sjúkra­húsi.

Þeir sem eru með tvígrein­ingu, það er geð- og fíkni­vanda, eða jafn­vel fjöl­grein­ing­ar þar sem til að mynda þroska­höml­un bæt­ist við, standa hvað höllust­um fæti, seg­ir Anna Gunn­hild­ur.

Reykja­vík­ur­borg rek­ur og/​eða styrk­ir þrjú áfanga­heim­ili sem eru skil­greind sem sér­tækt hús­næði fyr­ir ein­stak­linga sem eru að ná sér eft­ir langvar­andi neyslu skv. lög­um um fé­lagsþjón­ustu sveit­ar­fé­laga, en þar búa 37 ein­stak­ling­ar.

Áfanga­heim­ilið Braut­in er fyr­ir karl­menn og eru þar níu ein­stak­lings­í­búðir. Áfanga­heim­ilið M18 fyr­ir karl­menn er með átta her­bergi og áfanga­heim­ilið VIN, sem rekið er í sam­starfi við SÁÁ, er með 20 her­bergi fyr­ir karla. Fleiri áfanga­heim­ili eru einnig rek­in í Reykja­vík af ein­stak­ling­um og sam­tök­um, s.s. Dyngj­an, sem er fyr­ir kon­ur, og Drauma­setrið og áfanga­heim­ili á veg­um Sam­hjálp­ar.

Reykja­vík­ur­borg rek­ur tvö neyðar­at­hvörf, þ.e. Gisti­skýli fyr­ir 25 karla og Konu­kot fyr­ir 8-12 kon­ur, en samn­ing­ur er við Rauða kross­inn um dag­leg­an rekst­ur. Auk þess er samn­ing­ur við Rauða kross­inn um rekst­ur á Vin, sem er at­hvarf fyr­ir geðfatlaða ein­stak­linga, og samn­ing­ur við Sam­hjálp um rekst­ur kaffi­stofu. Í sum­ar var samþykkt fjár­veit­ing í borg­ar­ráði til að stofna nýtt neyðar­skýli með gistiplássi fyr­ir allt að 15 manns sem eiga við fíkni­efna­vanda að stríða og er þar horft á yngri hóp not­enda. 

„Til­finn­an­leg­ur skort­ur er á bú­setu­úr­ræðum fyr­ir geðfatlaða hjá sveit­ar­fé­lög­un­um, eins og ber­lega kem­ur í ljós í ný­legri út­tekt umboðsmanns Alþing­is. Fólk með tvígrein­ing­ar mæt­ir mikl­um for­dóm­um og dæmi eru um að því sé neitað um þjón­ustu vegna vímu­efna­neyslu.

Í Reykja­vík er rekið eina sér­hæfða bú­setu­úr­ræðið á land­inu fyr­ir karla með tvígrein­ingu, þ.e. geðvanda í virkri fíkni­efna­neyslu. Ekk­ert slíkt bú­setu­úr­ræði er til fyr­ir kon­ur. Ein­hverj­ir í þess­um hópi eru í sér­tækri bú­setu, aðrir búa í al­mennu fé­lags­legu hús­næði og því miður er hluti þessa hóps á göt­unni. Þessi hóp­ur þarf á mik­illi aðstoð að halda og býr jafn­vel ekki yfir færni til þess að sinna dag­legri um­hirðu sinni.

Úrræðin þurfa að vera fjöl­breytt og miðuð að viðkom­andi því þessi hóp­ur er ólík­ur inn­byrðis. Fyrst og fremst þarf fólk að eiga heim­ili, að eiga húsa­skjól til þess að öðlast mann­sæm­andi líf og hugs­an­lega taka við viðeig­andi meðferð. Ef þetta er ekki í lagi geng­ur ekk­ert annað upp,“ seg­ir Anna Gunn­hild­ur.

Hræðilegt þegar fólki er hent út á gadd­inn

Hún seg­ir að það sé hrein­lega ekki boðlegt að karl­ar búi í Gisti­skýl­inu og kon­ur í Konu­koti. „Það er hræðilegt þegar verið er að henda fólki út á gadd­inn í orðsins fyllstu merk­ingu og ætt­ingjarn­ir hringja grát­andi til okk­ar eft­ir aðstoð. Því miður get­um við oft lítið gert til að hjálpa. Við höf­um óskað eft­ir því að komið verði upp dag­úr­ræði í Reykja­vík fyr­ir tvígreinda hóp­inn fyr­ir vet­ur­inn en vit­um ekki enn hvort það verður,“ seg­ir Anna Gunn­hild­ur og bæt­ir við að þau úrræði sem eru í boði eins og at­hvörf fyr­ir fólk með geðrask­an­ir séu ekki fyr­ir fólk í vímu þó svo að sá hóp­ur leiti inn í þessi úrræði.

Fólk sem hvergi á heima er ekki stór hóp­ur og með sam­stilltu átaki rík­is og sveit­ar­fé­laga á að vera hægt að leysa vanda verst settu 40-50 ein­stak­ling­anna og skapa far­veg fyr­ir þenn­an hóp til framtíðar á einu til tveim­ur árum, seg­ir Anna Gunn­hild­ur og bend­ir á að þessi hóp­ur sé afar fjöl­breytt­ur og vara­samt sé að halda að hægt sé að leysa vanda hans með skyndi­lausn­um eða ein­föld­um leiðum eins og að fjölga aðeins fé­lags­legu hús­næði.

Svo mik­il sóun og sár­græti­legt að bjóða fólki upp á þetta

María seg­ir að geðsvið Land­spít­al­ans sé með þriggja mánaða end­ur­hæf­ingar­úr­ræði og að því loknu, þegar fólk hafi náð eins mikl­um bata og starfs­fólk sjúkra­húss­ins telji hægt að ná, sé það út­skrifað.

„En stund­um erum við að út­skrifa fólk í óviðun­andi úrræði eða jafn­vel á göt­una. Horf­um upp á allt fara í sama far aft­ur og það er svo sár­græti­legt. Það er svo mik­il sóun fyr­ir alla, ekki bara geðdeild­ina held­ur fyrst og fremst fyr­ir ein­stak­ling­inn. Reykja­vík­ur­borg er alltaf að reyna að gera bet­ur og bet­ur en það þarf að vinna hraðar og setja meira fjár­magn í þenn­an mála­flokk, að koma fólki í hús­næði.“

Reykja­vík­ur­borg á um tvö þúsund al­menn­ar fé­lags­leg­ar íbúðir en rek­ur þess utan bæði bú­setukjarna fyr­ir fatlaða ein­stak­linga og þjón­ustu­íbúðir fyr­ir eldri borg­ara auk sér­úr­ræða fyr­ir fólk í virkri fíkni­efna­neyslu. Bú­setukjarni sam­an­stend­ur yf­ir­leitt af nokkr­um íbúðum auk sam­eig­in­legs rým­is fyr­ir starfs­fólk og íbúa.

Af 356 ein­stak­ling­um sem búa í íbúðar­kjörn­um vel­ferðarsviðs Reykja­vík­ur­borg­ar fyr­ir fatlaða eru 157 skil­greind­ir með geðfötl­un. Þjón­usta við þenn­an hóp er veitt á grund­velli stefnu Reykja­vík­ur­borg­ar um þjón­ustu við fatlað fólk á heim­il­um sín­um með áherslu á sjálf­stætt líf, vald­efl­andi stuðning og aðstoð. Af þess­um 157 ein­stak­ling­um er 21 skil­greind­ur með bæði geð- og fíkni­vanda og búa þeir á her­bergja­sam­býli eða í bú­setukjarna.

47 á biðlista eft­ir sér­tæku hús­næði fyr­ir geðfatlaða

Um­sækj­andi um sér­tækt hús­næði fyr­ir fatlað fólk, svo sem geðfötl­un, þarf að hafa staðfesta fötl­un­ar­grein­ingu frá Grein­ing­ar- og ráðgjaf­ar­stöð rík­is­ins eða ann­arri viður­kenndri sjúkra­stofn­un eða frá teymi fag­fólks sem hef­ur sér­fræðiþekk­ingu á fötl­un. Í ág­úst 2018 voru 47 ein­stak­ling­ar á biðlista eft­ir sér­tæku hús­næði fyr­ir geðfatlaða.  

Regína Ásvalds­dótt­ir, sviðsstjóri vel­ferðarsviðs Reykja­vík­ur­borg­ar, seg­ir að starfs­fólk vel­ferðarsviðs Reykja­vík­ur­borg­ar reyni allt sem í valdi þess stend­ur til að finna hús­næði fyr­ir fólk sem á í erfiðleik­um. Jafn­framt sé unnið í mál­um þessa hóps í sam­starfi við geðsvið Land­spít­al­ans og aðrar viðeig­andi stofn­an­ir.

„Við þurf­um líka að horfa á hinn end­ann, það er hvernig þjón­ust­an er í geðheil­brigðis­kerf­inu. Er fólk að fá nægj­an­lega þjón­ustu þar eða er verið að út­skrifa fólk sem þarf lengri meðferð? Þetta sam­spil þarf að vera í lagi. Það er mjög gott sam­tal á milli okk­ar og geðdeild­ar­inn­ar en eðli­lega vilja þau að við út­veg­um fleiri bú­setu­úr­ræði og að sama skapi vilj­um við að það sé tryggt að meðferðin sé eins góð og hægt er og eft­ir­fylgnin mik­il,“ seg­ir Regína.

Regína Ásvalds­dótt­ir, sviðstjóri vel­ferðarsviðs Reykja­vík­ur­borg­ar, seg­ir að Reykja­vík­ur­borg sé í dag með hús­næði fyr­ir 70 manns sem fái sér­stak­an bú­set­ustuðning vegna vímu­efna­neyslu. mbl.is/​Hari

Kon­ur með tvígrein­ing­ar í al­gjör­um for­gangi

Varðandi hóp ungra ein­stak­linga sem eiga við al­var­leg­an geðræn­an vanda að stríða seg­ir Regína að Reykja­vík­ur­borg kaupi þjón­ustu af Vina­koti og öðrum sam­bæri­leg­um heim­il­um og hafi kostnaður vegna slíkra úrræða numið um hálf­um millj­arði á ári. Verið er að und­ir­búa stofn­un sér­hæfðs heim­il­is fyr­ir þenn­an hóp á veg­um vel­ferðarsviðs auk þess sem gert er ráð fyr­ir skamm­tíma­vist­un fyr­ir þenn­an hóp.

Ann­ar hóp­ur sem á í mikl­um vanda er kon­ur sem glíma við tvígrein­ing­ar, það er geðrask­an­ir og fíkn, en þær eru í al­gjör­um for­gangi hjá Reykja­vík­ur­borg hvað varðar bú­setu þar sem eng­inn slík­ur bú­setukjarni er til í dag fyr­ir þenn­an hóp, sem er fá­menn­ari en karl­ar í sömu spor­um. 

Í dag eru 76 ein­stak­ling­ar sem eiga við al­var­leg­an fíkni­vanda að etja á biðlista eft­ir sér­tæk­um bú­setu­úr­ræðum en hóp­ur­inn hef­ur verið skil­greind­ur sem „utang­arðsfólk”, eða fólk án fastr­ar bú­setu eins og því er lýst í áliti umboðsmanns Alþing­is. 

Hús­næðisþarf­ir þess­ara ein­stak­linga eru mjög mis­mun­andi en Reykja­vík­ur­borg er í dag með hús­næði fyr­ir 70 manns sem fá sér­stak­an bú­set­ustuðning vegna vímu­efna­neyslu. Þar af eru átta her­bergi á sam­býli fyr­ir karl­menn, samliggj­andi íbúðir fyr­ir kon­ur eru fimm tals­ins en samliggj­andi íbúðir sem og dreifðar fyr­ir bæði kyn­in eru 16. Alls eru 24 íbúðir sem falla und­ir skil­grein­ing­una heim­ili fyrst (e. Hous­ing First) fyr­ir bæði kyn.

Þrjú smá­hýsi eru fyr­ir bæði kyn­in og svo eru 14 her­bergi í Víðinesi fyr­ir bæði kyn­in. „Það að út­vega ein­stak­ling­um „þak yfir höfuðið“ er mik­il­vægt en leys­ir ekki eitt og sér þann vanda sem hluti hóps­ins glím­ir við. Til að auka lík­ur á far­sælli bú­setu þessa hóps – að ein­stak­ling­ar geti haldið heim­ili til lengri tíma – er því afar mik­il­vægt að til staðar sé öfl­ug geðheil­brigðisþjón­usta og viðeig­andi vímu­efnameðferð til viðbót­ar eða sam­hliða þjón­ustu Reykja­vík­ur­borg­ar.“

María Ein­is­dótt­ir, fram­kvæmda­stjóri geðsviðs Land­spít­al­ans, seg­ir grund­vall­ar­atriði að all­ir fái húsa­skjól. Fyrr sé ekki hægt að ætl­ast til þess að fólk svari meðferð. mbl.is/​Hari

Útópía að ætl­ast til þess að all­ir hætti neyslu

„Úrræðin þurfa að vera af öll­um gerðum og það er ekki þannig að ein gerð henti öll­um. Við þurf­um að elta þarf­ir fólks og finna úrræði sem virka. Til að mynda henta smá­hýs­in á Granda fyr­ir ein­hverja en ekki aðra. Sum­ir treysta sér ekki til að hætta í neyslu og við verðum að hjálpa þeim með skaðam­innk­andi úrræðum,” seg­ir María.

Um 50 millj­ón­ir króna eru merkt­ar í fjár­laga­frum­varp­i rík­is­stjórn­ar­inn­ar fyr­ir árið 2019 til að koma á fót neyslu­rými í Reykja­vík fyr­ir ein­stak­linga sem nota vímu­efni í æð, þar sem þeir geta átt skjól og aðgang að hrein­um nála­skipta­búnaði.

María seg­ir að neyslu­rými dragi úr sýk­ing­ar­hættu og skapi tæki­færi til að fræða fólk sem er í neyslu um skaðsemi þess­ara efna. María seg­ir nauðsyn­legt að mæta fólki þar sem það er statt og það sé leiðin til þess að ná ár­angri.

„Að ætl­ast til þess að all­ir hætti í neyslu og hægt sé að láta þenn­an vanda hverfa er út­ópía og við verðum að finna aðrar leiðir til þess að viðhalda lág­marks lífs­gæðum hjá hverj­um og ein­um. Við meg­um ekki út­hýsa nein­um, því að all­ir eiga rétt á mann­sæm­andi lífi. Það ger­ist ekki nema með því að fólk hafi húsa­skjól.”

Regína seg­ir vel­ferðarsviðið vera að leita að hent­ugu hús­næði fyr­ir neyslu­rými. „En lík­leg verka­skipt­ing verði þannig að við út­veg­um hús­næði og starfs­fólk til að sinna fé­lags­legri ráðgjöf en ríkið veiti þá heil­brigðisþjón­ustu sem er nauðsyn­leg.”

Regína seg­ir að ekki séu gerðar kröf­ur um að þeir sem búa á Víðinesi séu al­gjör­lega án vímu­efna, eins og gert er á áfanga­heim­il­um, en fólk verði að taka til­lit til ná­granna líkt og ann­ars staðar í fjöl­býli. Þar mega íbú­ar vera með dýr og eins hef­ur Reykja­vík­ur­borg fast­ar ferðir til og frá Víðinesi til að svara þörf íbú­anna sem þar búa.

Nokk­ur hreyf­an­leg teymi eru starf­rækt á veg­um Reykja­vík­ur­borg­ar, meðal ann­ars vett­vangs- og ráðgjafat­eymi, en starfs­fólkið þar sinn­ir heim­il­is­laus­um ein­stak­ling­um m.a. þeim sem sækja Gisti­skýlið, Konu­kot og Kaffi­stofu Sam­hjálp­ar eða búa í styrktri bú­setu. 

Vel­ferðarsvið hef­ur auk þess gert samn­ing við Barka, sem eru pólsk sam­tök sem veita ein­stak­ling­um aðstoð við að kom­ast í meðferð í Póllandi. Á ár­inu 2018 hafa 23 ein­stak­ling­ar fengið aðstoð við að fara í meðferð í Póllandi. Nokkr­ir hafa snúið aft­ur til Íslands en flest­ir búa áfram í Póllandi eft­ir meðferðina.

Geðhjálp legg­ur áherslu á að hverj­um og ein­um ein­stak­lingi sé mætt með ein­stak­lings­bundn­um hætti, það er að þarf­ir og ósk­ir viðkom­andi séu greind­ar og fund­in viðeig­andi lausn.

Það stytt­ist í vet­ur­inn og fyr­ir þá karla sem eru hús­næðis­laus­ir er fátt annað í boði en að banka upp á í Gisti­skýl­inu. mbl.is/​Hari

Sum­um ein­stak­ling­um inn­an hóps­ins henta þekkt úrræði en aðrir þurfa á ann­ars kon­ar stuðningi að halda. Þar legg­ur Geðhjálp áherslu á að komið verði á fót lang­tímameðferð bæði fyr­ir fólk með og án fíkni­vanda. Eins og Anna Gunn­hild­ur bend­ir á hef­ur lífið leikið suma svo grátt að þeir þurfa í raun­inni á aðstoð að halda við að læra að sinna grunnþörf­um sín­um að nýju.

Eft­ir að meðferð lýk­ur þarf að vera í boði hent­ugt bú­setu­úr­ræði fyr­ir viðkom­andi (í anda Hous­ing first hug­mynda­fræðinn­ar).

„Við leggj­um áherslu á að fólk í virkri fíkn njóti sömu mann­v­irðing­ar og annað fólk og sé veitt viðeig­andi þjón­usta á borð við tæki­færi til sjálf­stæðrar bú­setu. Jafn­framt þarf að tryggja að þessi hóp­ur sé ekki úti­lokaður þegar kem­ur að út­hlut­un hús­næðis vegna þess að marg­ir inn­an þessa hóps eru ein­hleyp­ir.

Nauðsyn­legt er að tryggja öll­um starfs­mönn­um í geðheil­brigðisþjón­ustu á veg­um rík­is og sveit­ar­fé­laga fræðslu í mann­rétt­inda­miðaðri geðheil­brigðisþjón­ustu í því skyni að tryggja mann­rétt­indi fólks með geðrask­an­ir. Geðhjálp berst gegn for­dóm­um gagn­vart fólki með geðrask­an­ir en mikl­ir for­dóm­ar eru gagn­vart þess­um hópi og al­veg sér­stak­lega tvígreind­um. Því miður þekkj­um við meira að segja dæmi um að for­dóm­ar leyn­ist meðal starfs­fólks í geðheil­brigðisþjón­ustu. Þess vegna höf­um við lagt ríka áherslu á að þessi hóp­ur fái góða fræðslu um mann­rétt­inda­miðaða geðheil­brigðisþjón­ustu,“ seg­ir Anna Gunn­hild­ur.

Sjúkra­hús eru ekki heim­ili

María seg­ir að það sé eng­um hollt að dvelja of lengi á geðdeild; ekk­ert frek­ar en á öðrum deild­um sjúkra­húss­ins. „Þú ferð inn til meðferðar og þegar þú ert bú­inn að ná því jafn­vægi sem þú sjálf­ur og meðferðaraðilar þínir telja að þú get­ir náð viltu fara og taka þátt í sam­fé­lag­inu. Það er ekk­ert öðru­vísi með geðsjúka en þá sem eru með ein­hvern ann­an sjúk­dóm. Sjúkra­hús eru ekki heim­ili held­ur meðferðarúr­ræði, sér­hæfð sjúkra­hússþjón­usta. Auðvitað væri heppi­legt að ein­hver önn­ur úrræði tækju þar við, en við sjá­um mestu fram­far­irn­ar hjá fólki þegar þjón­ust­an í nærum­hverf­inu er efld.

Okk­ur dreym­ir um að setja sam­an sam­fé­lags­geðteymi fyr­ir þá sem glíma við tvíþætt­an vanda, það er geðrösk­un og fíkn. Tíu manna teymi sem vinn­ur á vett­vangi sem get­ur sinnt 50-100 manns, allt eft­ir því hver þörf­in er, og er með putt­ann á púls­in­um á ástandi skjól­stæðinga sinna. Sum­ir þurfa kannski inn­lit þris­var á dag í ein­hvern tíma. Aðrir eru kannski komn­ir á gott ról og þurfa inn­lit tvisvar í viku. Þjón­ust­an er ein­fald­lega miðuð við þarf­ir skjól­stæðinga og stöðu þeirra hverju sinni.

Skil­yrðin fyr­ir því að svona teymi geti starfað og skilað ár­angri er að skjól­stæðing­arn­ir hafi húsa­skjól, að þeir eigi heim­ili. Við erum með sam­fé­lags­geðteymi sem er að sinna fólki sem á hvergi heima en það er mjög flókið og tíma­frekt. Ef fé­lags­legi þátt­ur­inn er ekki í lagi er þetta mjög erfitt og eig­in­lega óyf­ir­stíg­an­legt,” seg­ir María.

Geðsvið Land­spít­al­ans er í vinnu með Reykja­vík­ur­borg á þessu sviði og hef­ur rætt við fleiri sveit­ar­fé­lög, svo sem Mos­fells­bæ, Reykja­nes­bæ og Kópa­vog. „Það er alltaf kvartað und­an kostnaði sem þessu fylg­ir en auðvitað er þetta dýrt. En kostnaður­inn er enn meiri ef viðkom­andi þarf að búa á sjúkra­húsi því það er ekk­ert líf.

Spít­al­inn er síðan alltaf til staðar ef brýna þörf ber til en við vit­um það líka, eins og við sjá­um hjá sam­fé­lag­steymi sem við rek­um í vest­ur­bæn­um, að inn­lögn­um fækk­ar mjög hjá fólki þegar það til­heyr­ir teymi þar sem það fær þjón­ustu mun fyrr en ann­ars væri. Starfs­menn slíks teym­is eru líka vel inni í mál­um viðkom­andi og boðleiðirn­ar færri,” seg­ir María.

Eiga 10% allra tveggja her­bergja íbúða í Reykja­vík

Reykja­vík­ur­borg áætl­ar að verja tæp­lega 600 millj­ón­um í þjón­ustu vegna ein­stak­linga sem eru utang­arðs á ár­inu 2018 (m.a. bú­setu­úr­ræði, neyðar­skýli og styrk­ir) og hærri fjár­hæð á næsta ári þegar nýtt neyðar­skýli verður sett á lagg­irn­ar. Stefnt er að bygg­ingu eða kaup­um á 200 íbúðum vegna sér­tækr­ar hús­næðisúr­ræða fyr­ir fatlaða á 12 árum (2018–2030). Um er að ræða áfanga­skipta áætl­un sem inni­held­ur íbúðakjarna og stak­ar íbúðir. Um 60 þeirra eru ætlaðar fyr­ir geðfatlaða. Einnig er mark­miðið að fjölga al­menn­um fé­lags­leg­um leigu­íbúðum um 500 á næstu fjór­um árum.

„Við verðum að fá fleiri fé­lags­leg­ar íbúðir í kerfið en hús­næðisbiðlist­inn er mjög lang­ur hjá Reykja­vík­ur­borg. Fé­lags­bú­staðir sjá um kaup og rekst­ur á fé­lags­leg­um íbúðum og er mark­miðið að kaupa 500 íbúðir til árs­ins 2022. Frá 1. ág­úst 2017 til 1. ág­úst 2018 hafa Fé­lags­bú­staðir og at­vinnu- og eigna­skrif­stofa Reykja­vík­ur­borg­ar keypt um 100 íbúðir. 75 þeirra hafa verið skil­greind­ar sem bráðabirgðahús­næði og var sér­stök fjár­veit­ing, 2,5 millj­arðar, samþykkt í borg­ar­ráði í ág­úst 2017 vegna kaup­anna.

Því miður hef­ur ekki gengið nægi­lega hratt að kaupa íbúðir hjá Fé­lags­bú­stöðum og koma nokkr­ar ástæður til. Að hluta til er það vegna reglna um stofn­fram­lög sem hafa sett fé­lag­inu nokkr­ar skorður og því þarf að finna aðrar fjár­mögn­un­ar­leiðir til viðbót­ar.

Hitt er vegna þess að markaður­inn er ekki með nægi­legt fram­boð af tveggja her­bergja íbúðum. Stefna Reykja­vík­ur­borg­ar er svo­kölluð blönd­un, en það er að kaupa stak­ar íbúðir í fjöl­býl­is­hús­um. Reynt er að halda ákveðnu jafn­vægi og kaupa ekki of marg­ar íbúðir í sama stiga­gangi. Þar sem Fé­lags­bú­staðir eiga um 10% af tveggja her­bergja íbúðum í borg­inni í dag klár­ast markaður­inn mjög fljótt,“ seg­ir Regína.

Kvört­un­um fjölg­ar mikið og út­b­urður vegna ónæðis

„Mikið hef­ur verið byggt af dýr­ari og stærri eign­um und­an­far­in ár sem þreng­ir mjög að mögu­leik­um okk­ar á fé­lags­legri blönd­un í hverf­um. Á hinn bóg­inn hef­ur Reykja­vík­ur­borg gert samn­inga við bygg­ing­ar­fé­lög­in Bú­seta og Bjarg um að Fé­lags­bú­staðir kaupi ákveðið hut­fall af íbúðum í þeim fjöl­býl­is­hús­um sem þeir eru eða ætla að byggja og þær íbúðir koma til út­hlut­un­ar á næstu árum,“ seg­ir Regína.

„Þó stærsti hluti fólks sem býr í hús­næði á veg­um Fé­lags­bú­staða séu fyr­ir­mynd­ar ná­grann­ar þá hef­ur stefn­an um fé­lags­lega blönd­un haft þau áhrif að kvört­un­um vegna ónæðis íbúa Fé­lags­bú­staða sem búa í stök­um íbúðum hef­ur fjölgað mikið og einnig hef­ur út­b­urður auk­ist vegna sam­skipta­vanda og ónæðis. Óþol sam­fé­lags­ins er býsna mikið. Það vilja all­ir að við út­veg­um fólki sem á í erfiðleik­um hús­næði en það vill eng­inn hafa fólk sem er öðru­vísi í ná­grenni við sig. Sam­búð í fjöl­býl­is­hús­um get­ur vissu­lega tekið á þar sem ein­stak­ling­ar búa sem eru í mik­illi neyslu. Við þekkj­um slík dæmi og það er auðvitað mjög erfitt fyr­ir alla aðila,“ seg­ir Regína.

Hús­næði þarf að vera aðgengi­legt fyr­ir efnam­inna fólk, seg­ir Regína, en um sex þúsund íbúðir hurfu út úr verka­manna­bú­staðakerf­inu þegar það var lagt niður á sín­um tíma. Það er í Reykja­vík einni en 11 þúsund á land­inu öllu.

Væg­ari úrræði oft betri kost­ur en inn­lögn

Þegar María er spurð út í það þegar fólk tal­ar um að geðsviðið vísi fólki frá seg­ir hún það vera vegna þess að það telji að inn­lagn­ir leysi all­an vanda. „Oft eru það væg­ari úrræði sem væru heppi­legri og við vilj­um efla þau ásamt því að sinna bráðaþjón­ustu hér á Land­spít­al­an­um,” seg­ir María.

Hóp­ur­inn sem er með geðrofs­sjúk­dóma og fíkn sem er að leggj­ast inn ít­rekað en svar­ar illa meðferð er ekki stór, eða 30-40 manns.

„Góð úrræði fyr­ir þenn­an hóp myndu breyta gríðarlega miklu. Senni­lega eru ekki nema 10-12 ein­stak­ling­ar sem myndu flokk­ast sem erfiðir vegna of­beld­is­hneigðar og við erum í viðræðum við vel­ferðarráðuneytið um að koma upp bú­setukjarna fyr­ir þenn­an hóp. Ef það væri byggður íbúðakjarni með íbúðum fyr­ir fólk sem þarf á meiri gæslu að halda yrði mik­ill vandi leyst­ur. Þetta er ekk­ert endi­lega fólk með geðsjúk­dóma held­ur amar oft eitt­hvað annað að sem ekki er á færi geðsviðsins að veita aðstoð við.

Á Ak­ur­eyri eru rek­in slík úrræði og hef­ur verið gert með sam­ingi milli rík­is­ins og bæj­ar­ins í mörg ár. Við telj­um að það þurfi að koma slíku úrræði upp hér á höfuðborg­ar­svæðinu, það er fyr­ir fólk sem þarf á mik­illi gæslu að halda.”

Í sum­um lönd­um eru úrræði sem þessi rek­in á veg­um sveit­ar­fé­lag­anna en í öðrum á veg­um rík­is­sjúkra­húsa. Niðurstaðan hér er sú að best væri að reka slík­an bú­setukjarna á veg­um Reykja­vík­ur­borg­ar í nánu sam­starfi við Land­spít­al­ann. Þörf er fyr­ir slík úrræði fyr­ir 8-10 manns en þetta er hóp­ur sem er oft vistaður í fang­els­um eða kem­ur inn á geðdeild­ina. Það er ekki gott að mati Maríu, sem seg­ir ekki alltaf um geðrask­an­ir að ræða enda sé of­beldi ekk­ert al­geng­ara meðal geðsjúkra en annarra.

Að búa á sjúkra­húsi er ekk­ert líf. mbl.is/​Hari

For­dóm­ar taka á

Erfitt sé að eiga við það þegar fólk komi inn á geðdeild­ina í ann­ar­legu ástandi eft­ir mikla neyslu örv­andi efna og sé mjög oft vopnað.

„Við erum sjúkra­hús og ber­um ábyrgð á fjöl­mörg­um sjúk­ling­um sem ekki er hægt að bjóða upp á þetta. Það þarf hins veg­ar að halda vel utan um þenn­an hóp, sem væri best gert í að veita þessu fólki þjón­ustu í nærum­hverfi.

Þegar þess­ir ein­stak­ling­ar beita of­beldi er oft spurt – var ekki farið með viðkom­andi á geðdeild? Þeir sem beita of­beldi eiga ekki heima á geðdeild held­ur í fang­elsi. Of­beldi er glæp­ur og á að vera á hendi lög­reglu en okk­ar er að ann­ast fólk með sjúk­dóma. Þess­ir for­dóm­ar í garð geðsjúkra eru erfiðir og taka á,” seg­ir María.

Þegar fólk fer að eld­ast dreg­ur oft úr ein­kenn­um geðrask­ana og geta marg­ir búið á al­menn­um hjúkr­un­ar­heim­il­in­um en aðrir ekki. Hjúkr­un­ar­heim­ilið Fell­sendi í Dala­sýslu er sér­hæft hjúkr­un­ar­heim­ili fyr­ir fólk með al­var­leg­ar geðrask­an­ir og koma marg­ir íbú­arn­ir þar frá geðsviði Land­spít­al­ans, sam­kvæmt vef hjúkr­un­ar­heim­il­is­ins.

Að sögn Maríu hef­ur hjúkr­un­ar­heim­ilið Mörk sinnt þess­um hópi mjög vel og veitt góða þjón­ustu, en Mörk­in hef­ur sótt um að fá að opna sjö ný geðrými. „Það væri frá­bært ef það yrði að veru­leika og myndi losa um hjá okk­ur, því við erum með hluta geðdeild­ar teppta þar sem ekki er hægt að út­skrifa fólk á hjúkr­un­ar­deild­ir. Þetta hef­ur dómínóá­hrif, þar sem flæðið er ekki eðli­legt á deild­inni þegar svo er. Það mun­ar um hvert rúm og við höf­um dæmi um að fólk hafi beðið á geðdeild í meira en ár eft­ir hjúkr­un­ar­heim­ili.

Það á bæði við um þá sem eiga hvergi heima og ekki hægt að senda út á göt­una sem og fólk sem á heima á hjúkr­un­ar­heim­il­um en fær ekki inni.

Við höf­um líka séð að skjól­stæðing­ar okk­ar þurfa að bíða leng­ur en aðrir eft­ir hjúkr­un­ar­rým­um. Því miður er ekki hægt að skrifa það á annað en for­dóma því þetta er fólk sem er ekk­ert öðru­vísi en aðrir sem eiga að kom­ast á hjúkr­un­ar­heim­ili.”

María fagn­ar fleiri úrræðum á veg­um heilsu­gæsl­unn­ar og stofn­un geðteym­is vest­ur, en frek­ar verður fjallað um þau mál í þess­um greina­flokki á mbl.is um næstu helgi.

„Mik­il­vægt að heilsu­gæsl­an umfaðmi þenn­an hóp sér­stak­lega því lífs­lík­ur þeirra sem glíma við erfiða geðsjúk­dóma eru mun styttri en annarra. Það sem skipt­ir mestu er að skjól­stæðing­ar okk­ar fái sem besta þjón­ustu og rétta þjón­ustu alltaf. Hvar sem það er í vel­ferðar­kerf­inu.”

Eins og fram kem­ur í ann­arri grein í þess­um sama greina­flokki á mbl.is um helg­ina þurfti að loka inn­lagn­ar­hluta fíknigeðdeild­ar­inn­ar í sjö vik­ur í sum­ar og tek­ur María und­ir með starfs­fólki þar að aldrei sé gott að neyðast til að loka deild­um.

„Lok­un deilda er ekki góð og geðsviðið er þar ekk­ert und­an­skilið. En okk­ur vant­ar hjúkr­un­ar­fræðinga til starfa. Ég tel al­veg ljóst að við mun­um ekki loka svona lengi næsta sum­ar. Við þurf­um að spara eins og aðrir en ég vona að stjórn­völd standi við stóru orðin að bæta geðheil­brigðisþjón­ustu í land­inu, enda eru tæp­lega 40% af ör­orku í land­inu vegna geðsjúk­dóma. Það er dýrt að missa fólk á ör­orku um tví­tugt og við verðum að stór­efla þjón­ustu við yngsta hóp­inn svo við get­um komið í veg fyr­ir að þessi þróun haldi áfram,” seg­ir María Ein­is­dótt­ir.

Stefnt er að því að nýj­ar regl­ur um fé­lags­legt leigu­hús­næði hjá Reykja­vík­ur­borg verði samþykkt­ar í vel­ferðarráði nú á haust­mánuðum. Með þeim verður reglu­verk skýr­ara og aðgengi­legra, sbr. álit umboðsmanns Alþing­is. Um er að ræða heild­stæðar regl­ur sem ná yfir allt fé­lags­legt leigu­hús­næði. Sér­stak­ur kafli verður um sér­tæk hús­næðisúr­ræði fyr­ir utang­arðsfólk og skýrt kveðið á um leiðbein­ing­ar­skyldu.

Samþykkt var í borg­ar­ráði ný­verið að fela um­hverf­is- og skipu­lags­sviði að út­vega fimm lóðir fyr­ir allt að 25 smá­hýsi og eins var samþykkt fjár­veit­ing til kaupa á gisti­heim­ili/​hús­næði með ein­stak­lings­í­búðum þar sem hægt er að koma fyr­ir allt að 25 manns.

Einnig var samþykkt að hefja viðræður við viðeig­andi ráðuneyti og aðra aðila varðandi stofn­fram­lög til hús­næðis, sam­starf um mál­efni utang­arðsfólks, heil­brigðisþjón­ustu fyr­ir þenn­an hóp og kostnaðarþátt­töku ná­granna­sveit­ar­fé­laga, auk þess að skora á fé­lags- og hús­næðismálaráðherra að skylda sveit­ar­fé­lög að fjölga fé­lags­leg­um íbúðum.

Á fundi vel­ferðarráðs 10. ág­úst var samþykkt til­laga um stofn­un stýri­hóps sem mót­ar stefnu í þjón­ustu við þá sem eru skil­greind­ir utang­arðs, til árs­ins 2025.

Helstu verk­efni starfs­hóps­ins eru að móta stefnu og aðgerðaáætl­un í mála­flokkn­um fram til árs­ins 2025. Einnig að skil­greina hug­tök og sam­ein­ast um notk­un þeirra, greina stöðu utang­arðsfólks í Reykja­vík og þróun á und­an­förn­um árum og skil­greina þá þjón­ustu sem ber að sinna skv. lög­um um fé­lagsþjón­ustu sveit­ar­fé­laga ann­ars veg­ar og þá þjón­ustu sem heil­brigðis­yf­ir­völd­um ber að veita.