Viðskipti | mbl | 29.5.2024 | 14:14

Hefði mátt rétta hraðar úr ríkiskútnum

Það vekur þó athygli Landsbankans að samkvæmt fjármálaáætlun mun ríkissjóðir hafa verið rekinn með halla í níu ár þegar loks tekst að rétta reksturinn af árið 2028. mbl.is/Eggert Jóhannesson

Útlit er fyrir 49 milljarða kr. halla á ríkissjóði á þessu ári og afgangur ekki áætlaður fyrr en árið 2028. Landsbankinn telur að reynt verði að halda aftur af opinberri fjárfestingu og að samneysla aukist aðeins minna á næstu árum en undanfarin ár.

Þetta kemur fram í nýrri Hagsjá frá Landsbankans þar sem farið er yfir ríkisfjármálaáætlun sem nýlega var lögð fram. Í tilkynningunni segir að áætlun um afkomu sé nokkuð svipuð og í síðustu fjármálaáætlun og að smám saman eigi að rétta úr rekstrinum á næstu árum.

Frétt af mbl.is

Boðar 17 milljarða hagræðingu á næsta ári

Viðbúinn hallarekstur í heimsfaraldri

Halli á ríkissjóði nam 45 milljörðum í fyrra og er hallinn í ár því örlítið meiri en þá. Þetta er þó til þess að ríkissjóður hefur nú verið rekin með halla frá árinu 2019. Í tilkynningunni segir að hallinn hafi margfaldast á tímum heimsfaraldursins og hafi numið um 240 milljörðum á árunum 2020 og 2021.

„Viðbragð stjórnvalda við faraldrinum kallaði á stóraukin ríkisútgjöld og þá var staðan í efnahagslífinu allt önnur en nú. Þá var þörf á að örva hagkerfið frekar en að hemja það og verðbólga var lítil. Því blasti við að ríkissjóður tæki lán fyrir stuðningsaðgerðunum frekar en að fjármagna þær með aukinni tekjuöflun eða niðurskurði. Það var því viðbúið að ríkissjóður yrði rekinn með miklum halla á Covid-árunum.“

Mynd/Landsbankinn

Kyndi enn frekar undir verðbólgu

Það vekur þó athygli Landsbankans að samkvæmt fjármálaáætlun mun ríkissjóðir hafa verið rekinn með halla í níu ár þegar loks tekst að rétta reksturinn af árið 2028.

„Almennt er ekki ákjósanlegt að ríkissjóður sé rekinn með halla á tímum þrálátrar verðbólgu og mikillar spennu í þjóðarbúinu. Með hallarekstri er hætt við að opinber fjármál kyndi enn frekar undir verðbólgu og vinni þannig gegn markmiðum Seðlabankans um að hemja þenslu og ná niður verðbólgu.“

Þannig segir í tilkynningunni að erfitt sé að sjá hvers vegna ekki hefði mátt rétta hraðar úr kútnum þegar áhrifa faraldursins gætti ekki lengur í hagkerfinu, enda hallinn á þeim tíma skýrst af ófyrirséðri og óhjákvæmilegri útgjaldaaukningu vegna faraldursins.

Áhrif mótvægisaðgerða stjórnvalda óútreiknanleg

Mánuðina áður en fjármálaáætlunin var birt höfðu stjórnvöld tilkynnt um umfangsmiklar aðgerðir sem kölluðu á stóraukin ríkisútgjöld. Í fyrsta lagi áform um að kaupa upp íbúðarhúsnæði í Grindavík, aðgerð sem gæti kostað ríkið um það bil 70 milljarða, segir í tilkynningunni.

Í öðru lagi var tilkynnt um aðkomu hins opinbera að langtímakjarasamningum sem áætlað er að kalli á allt að 69 milljarða útgjöld næstu fjögur árin. Í fjármálaáætluninni er fjallað um þessi auknu útgjöld og hvernig leitast verður við að koma í veg fyrir að þau hafi veruleg áhrif á afkomu ríkissjóðs.

„Enn er margt óljóst hvað sumar þessar mótvægisaðgerðir varðar og því erfitt að segja til um áhrif þeirra.“ Landsbankinn segir eina lausn vera að veita minna fé til almenna varasjóðsins næstu ár, sjóðs sem hugsaður er til að mæta tímabundnum og ófyrirsjáanlegum útgjöldum.

„Umfang sjóðsins verður minnkað um 37 milljarða á næstu fjórum árum sem jafngildir því að 37 milljarðar verði teknar úr varasjóðnum í stað þess að þær fari út úr ríkissjóði og auki á hallann. Þótt þessi leið komi í veg fyrir að hallinn á ríkissjóði aukist sem þessu nemur temprar hún ekki þensluáhrifin sem útgjöldin geta haft og telst því tæpast til mótvægisaðgerða.“

Breytir litlu úr hvorum sjóðnum útgjöldin koma

„Til þess að fjármagna aukin útgjöld á meðal annars að losa um eignarhluti í félögum, aðallega hlut ríkisins í Íslandsbanka og fresta gildistöku nýs örorkubótakerfis sem minnkar framlag í málaflokkinn um 10,1 milljarði árið 2025,“ segir í tilkynningunni og bætt við að spara eigi í framlögum til vaxtabótakerfis með því að endurskoða kerfið árið 2026.

„Jafnframt er stefnt á að auka skilvirkni hins opinbera með endurmati á stofnanaskipulagi en óljóst er með hvaða hætti það verður gert. Í fjármálaáætlun er ráðgert að þessar mótvægisaðgerðir minnki útgjaldavöxt ríkissjóðs um 17 milljarðar árið 2025.“

Landsbankinn segir þessi áform koma í veg fyrir að afkomuhorfur ríkissjóðs versni verulega skv. áætluninni. Þó beri að hafa í huga að útfærsla margra þeirra sé óljós auk þess sem erfitt sé að meta hversu áhrifarík þau verði þegar kemur að því að hemja þenslu.

Til dæmis megi ætla að það breyti litlu hvað varðar þenslu hvort útgjöld komi úr ríkissjóði eða varasjóði og eins sé erfitt að segja til um áhrif eignasölu hins opinbera á þenslu og verðbólgu.

„Aðhaldsaðgerðir á borð við frestun á gildistöku örorkubótakerfis og endurskoðun á vaxtabótakerfi eiga að halda aftur af útgjöldum og gætu minnkað þenslu upp að einhverju marki, en bitna á mjög afmörkuðum hópum í samfélaginu og verða því líklega umdeildar.“

Munu líklega halda aftur af opinberri fjárfestingu

Loks segir að áfram verði krafa um aðhald í ríkisrekstri en almenn sé vandasamt fyrir stjórnvöld að draga úr samneyslu. Líklegast freistist stjórnvöld þess því frekar að halda aftur af opinberri fjárfestingu.

„Við teljum að samneysla aukist um 1,6% í ár og 1,5% á næsta ári. Svo má gera ráð fyrir lítillega meiri aukningu árið 2026, eða 1,9%, þegar efnahagsumsvif aukast aftur enda kann aukin fjárfesting að kalla á aukna fólksfjölgun.“