


Skáldsagan Sjálfstætt fólk gefin út í Bandaríkjunum eftir hálfrar aldar hlé: „Lesandi, fagnaðu!“ Skáldsagan Sjálfstætt fólk eftir Halldór Laxness kom út í janúar 1997 hjá Vintage-bókaforlaginu í Bandaríkjunum sem er hluti af Random House útgáfusamsteypunni. Bókin var gefin út vestra af sömu samsteypu árið 1946 og seldist þá í hálfri milljón eintaka á um það bil hálfum mánuði. Engin bók Halldórs Laxness hefur frá þeim tíma komið út hjá stóru bókaforlagi í Bandaríkjunum. Vintage forlagið sérhæfir sig í útgáfu á vönduðum bókum í mjúku bandi. Fyndin, snöll, kaldhæðin, frábær... Á bókarkápu getur að líta umsagnir nokkurra bókmenntamanna um Sjálfstætt fólk. Þar er vitnað í inngang Brad Leithousers að sögunni en hann hefur verið óþreytandi við að vekja athygli Bandaríkjamanna á þessari bók. Hann skrifar: „Til eru góðar bækur og til eru stórkostlegar bækur og kannski er til bók sem er ennþá meira: hún er bók manns eigin lífs … Sú bók sem ég met mest eftir núlifandi rithöfund er Sjálfstætt fólk.“ Bandaríski rithöfundurinn E. Annie Proulx segir í umsögn um bókina á bókarkápu: „Lesandi, fagnaðu! Loksins er þessi fyndna, snjalla, kaldhæðna og frábæra skáldsaga aftur fáanleg. Sjálfstætt fólk er meðal þeirra tíu bókmenntaverka sem ég kann best að meta.“ Annar bandarískur rithöfundur, Jane Smiley, sem átt hefur mikilli velgengni að fagna, segir einnig á bókarkápu: „Ein besta bók tuttugustu aldar. Ég get ekki ímyndað mér að neitt veiti manni meiri ánægju en að lesa Sjálfstætt fólk í fyrsta skipti.“ Þýðandi með skrubbu og skólpfötu Vintage gaf bókina út í þýðingu J. A. Thompsons en hann var enskur háskólamaður sem kenndi við Háskóla Íslands. Hann vann að þýðingunni lengi eftir að hann fluttist aftur til Englands. Þar dvaldist Halldór hjá honum löngum stundum til að fara yfir þýðinguna. „Þegar hann hafði lokið þýðíngunni eftir átta ár þá var það fyrsta verk hans að kaupa sér svuntu skrubbu og skólpfötu og fara að þvo stigana á hóteli nokkru af fimta flokki í Lundúnaborg; þótti honum slíkur starfi hátíð hjá því að þýða Halldór Laxness … og mátti aldrei framar bók sjá eftir það“, skrifar Halldór Laxness í Skáldatíma og bætir við: „Þessi þróun mannsins kom þó ekki í veg fyrir það að þýðíng hans á Sjálfstæðu fólki er með meiri ágætum en flestar þýðíngar sem gerðar hafa verið á mínum bókum í nokkru landi og hefur af dómbærum mönnum í Einglandi verið talin meðal snildarverka í enskum þýðíngarbókmentum fyr og síðar.“ Skáldleg veisla Bandarísk blöð hafa gefið Sjálfstæðu fólki hæstu einkunn. Stórblaðið The Washington Post sagði að Halldór Laxness væri mikill rithöfundur frá litlu landi og þetta væru gleðilegir endurfundir. Önnur blöð taka í sama streng. Sagan er kölluð „meistaraverk“, „skáldleg veisla“ og sögð vera „ein af þessum stóru.“ Þá er mikið lof borið á persónusköpun höfundarins, –hún eigi sér fáar hliðstæður. Dómurinn í The Washington Post er eftir Dennis Drabelle og ber yfirskriftina „Kraftbirting norðursins“. Hann hefst á orðunum: „Þessari nýju útgáfu á hinni miklu skáldsögu Halldórs Laxness – þeirri fyrstu á ensku síðan 1946 – fylgja mikil lofsyrði. Brad Leithauser sem skrifar inngang nefnir hana „bók [hans] eigin lífs“. E. Annie Proulx segir að hún sé „meðal þeirra tíu bókmenntaverka sem [hún kunni] best að meta,“ og Jane Smiley segir hana vera eina „bestu bók tuttugustu aldar.“ … Mér er það sönn ánægja að bætast í þennan kór. Sjálfstætt fólk hefur í raun allt sem skáldsaga getur boðið upp á.“ Gagnrýnandinn segir að sögusviðið sé haganlega gert, sögupersónurnar festist í huga lesandans, sagan sé full af ástríðum, frásögnin kraftmikil, og þýðingin sé þannig af hendi leyst að hægt sé að nota hana sem fyrirmyndartexta í ensku. Dennis Drabelle skrifar að Bjartur og Ásta Sóllilja séu tilkomumiklar persónur en Halldóri takist jafnvel enn betur upp í aukapersónunum. Gagnrýnandinn ritar að jafnvel í þýðingu sé hann afburðasnjall (brilliant) höfundur og honum takist í örfáum orðum að fanga sannleika sem erfitt sé að henda reiður á. Þá segir hann að lýsingar á veðurfari og landslagi séu sérstaklega hrífandi. Í lok umsagnarinnar segir: „Sum árin – mörg hin síðari, raunar – hafa Nóbelsverðlaunin fallið í skaut lítt þekktum höfundum sem hafa komið fram til þess eins að falla í gleymsku. Öðru máli gegnir sem betur fer um Halldór Laxness: hann er mikill rithöfundur frá litlu landi sem hefði getað verið öðrum ókunnur ef honum hefðu ekki verið veitt Nóbelsverðlaunin. Þetta eru gleðilegir endurfundir.“ Ein af þessum stóru Tvö áhrifamikil blöð í bandarískum útgáfuheimi, Kirkus Reviews og Publishers Weekly, birtu umsagnir sínar um Sjálfstætt fólk áður en bókin fór á markað, svo sem venja er. Í dómi í Kirkus Reviews er talað um „ógleymanlegar persónur“ en síðan segir: „Sú mynd sem Halldór Laxness dregur upp af Bjarti [í Sumarhúsum] á sér fáar hliðstæður í skáldskap og það eru fáar nútímaskáldsögur sem sýna viðlíka vídd og áhrifamátt. Þessi bók er ein af þeim stóru.“ Publishers Weekly segir um Sjálfstætt fólk að sagan sé „skáldleg veisla, barmafull af háðsádeilu, skopi, samúð, köldu veðri og sauðkindum.“ Í News & Observer segir bandaríski rithöfundurinn og gagnrýnandinn Herbert Mitgang að sagan sé köld, margslungin, þétt og afburðasnjöll, –20. aldar meistaraverk. Útgáfan á Sjálfstæðu fólki verður gagnrýnandanum síðan tilefni til þess að velta vöngum yfir því hvort hún muni ekki ryðja norrænum bókmenntum braut inn á Bandaríkjamarkað þar sem þær hafi fram að þessu vakið litla athygli.

© Morgunblaðið 1998.

Skáldskapurinn

Persónusköpun

Heimildir og sögusvið

Umsagnir í Þýskalandi

Umsögn í NY Review of Books