„Regl­urn­ar um tengda aðila eru und­ar­leg­ar svo ekki sé meira sagt og hægt væri að gera þær til muna gegn­særri,“skrif­ar Kári Gauta­son, fram­kvæmda­stjóri þing­flokks VG, í aðsendri grein í Morg­un­blaðinu í dag. Kári, sem gef­ur kost á sér í for­vali VG í Norðaust­ur­kjör­dæmi, sting­ur í grein sinni upp á að notuð verði önn­ur aðferð til að skil­greina tengda aðila í sjáv­ar­út­vegi og eign­ar­hald afla­heim­ilda en nú gild­ir.

Legg­ur hann til að tek­in verði upp reiknilík­an Sewall Wright sem myndi þýða að fé­lag með 10% afla­heim­ilda og 49% eigna­hlut í fé­lagi með 6% afla­heim­ilda yrði skráð fyr­ir 49% af 6% afla­heim­ild­anna auk eig­in heim­ilda. Þannig væri fyr­ir­tækið skráð fyr­ir 12,94% hlut­deild.

Hug­mynd Kára virðist mjög lík þeirri sem Páll Magnús­son, þingmaður Sjálf­stæðis­flokks­ins, kynnti í frum­varpi sem hann lagði fram í nóv­em­ber. Það er því spurn­ing hvort þetta sé merki um þver­póli­tísk­an stuðning við frum­varp Páls sem ekk­ert hef­ur frést af frá því það var kynnt.

Frétt af mbl.is

Vill girða fyr­ir meiri samþjöpp­un

Kári tel­ur einnig að þörf er á auknu fé­lags­legu eign­ar­haldi í fyruir­tækj­um er fara með afla­heim­ild­ir. „Setja mætti þá reglu að fyr­ir hvert pró­sent yfir fimm pró­sent viðmið þyrfti til­tek­inn hluti af fé­lag­inu að vera í eigu heima­manna og starfs­fólks,“ skrif­ar hann.

Tel­ur Kári fyrr­nefnt fyr­ir­komu­lag til þess fallið að auka jafn­vægi milli íbúa og eig­enda sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæk­is í ákvörðunum er snerta framtíð sjáv­ar­plássa.

Grein Kára í heild:

Sjálf­stæður sjáv­ar­út­veg­ur

Þökk sé kvóta­kerf­inu, tækni­fram­förum og aðlög­un­ar­hæfni er sjáv­ar­út­veg­ur­inn í dag, eft­ir fjöru­tíu ár af kvóta- og markaðsstýrðum veiðum, orðinn allt annað fyr­ir­bæri en áður var. Fyr­ir það fyrsta er af hon­um mik­ill hagnaður. Þó að níu af hverj­um tíu krón­um gjald­eyr­is, sem þjóðarbúið aflaði, væri vegna sjó­sókn­ar fyr­ir 1980 var sjáv­ar­út­veg­ur­inn ekki sér­lega arðbær. Gengið var fellt reglu­lega til að rétta hann af og alls kyns lána­fyr­ir­greiðslur tíðkuðust. Í dag fást fjór­föld verðmæti fyr­ir hvern þorsk miðað við tím­ann fyr­ir kvóta­setn­ingu. Þessi aðferðafræði hef­ur óneit­an­lega virkað. Í meg­in­at­riðum of­nýt­um við ekki auðlind­ir sjáv­ar og í kerf­inu er hvati til þess að skapa sí­fellt meiri verðmæti úr hverj­um fiski. Vel­gengn­in hjá at­vinnu­veg­in­um í heild, sem ber að fagna, hef­ur á hinn bóg­inn skapað ójafn­vægi sem ekki er hægt að líta fram hjá.

Ára­tuga ill­deil­ur

Síðustu ára­tugi hef­ur kvót­inn hlaðist á sí­fellt færri hend­ur. Tíu stærstu fyr­ir­tæk­in eiga 50% af heild­arkvóta. Hins veg­ar greiða um þúsund aðilar á Íslandi veiðigjöld. Þar er um að ræða út­höld sem eru allt frá því að vera strand­veiðibát­ar upp í út­gerðir sem hafa keypt upp sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki í öðrum lönd­um, sann­kallaðir dröttung­ar. Flór­an er því afar fjöl­breytt.

Um fátt er jafn mikið ritað og rif­ist eins og sjáv­ar­út­veg, hvort hækka eða lækka eigi veiðigjöld, hvort bjóða eigi út afla­heim­ild­ir og allt þar í milli.

Erfitt er því að koma með til­lög­ur til sátta á þessu sviði sem ekki hef­ur verið rif­ist um ára­tug­um sam­an. Hér skal þó gerð til­raun. Eitt megn­asta órétt­lætið sem fylg­ir nú­ver­andi kerfi er það að til­tölu­lega fá­menn­ur hóp­ur á í raun nýt­ing­ar­rétt­inn á fisk­in­um í kring­um landið. Hann fer með þann rétt sem var­an­lega eign sína en greiðir vissu­lega fyr­ir það af­komu­tengd veiðigjöld. Gjaldið hækk­ar þegar vel geng­ur og lækk­ar þegar ver árar. Hversu stórt hlut­fall af hagnaði þetta gjald á að vera er og verður álita­mál.

Upp­boðsleið breyt­ir engu

Sum­ir stjórn­mála­flokk­ar hafa það mark­mið að hafa eins mikið fé út úr fisk­veiðiauðlind­inni fyr­ir þjóðar­heild­ina og hægt er, til dæm­is með því að bjóða upp afla­heim­ild­irn­ar. Að mínu viti breyt­ir það ekki grund­valla­rórétt­læt­inu. Það verða þá þeir sem fyr­ir eru á fleti sem bjóða í þess­ar heim­ild­ir, þeir sem eiga skip og svo fram­veg­is. Ný­leg dæmi frá Fær­eyj­um sýna að upp­boðsleiðir eru fjarri því að vera galdra­lausn til þess að auka nýliðun. Þeim var raun­ar hætt vegna þess að þær náðu ekki mark­miði sínu. Þetta tel ég að Sam­fylk­ing og Viðreisn viti vel en telji betra að veifa röngu tré en öngvu.

Venslaleið er væn­leg

Marg­ir furða sig á því að það virðist vera sem að ein­staka út­gerðir séu komn­ar yfir 12% þakið sem á að vera á hlut­falli af heild­arkvóta. Regl­urn­ar um tengda aðila eru und­ar­leg­ar svo ekki sé meira sagt og hægt væri að gera þær til muna gegn­særri. Til dæm­is með því að sleppa nú­ver­andi flækju al­farið og nota aðra aðferð. Það mætti brúka þá leið sem notuð er til þess að reikna út vensl í ætt­ar­trjám og kennd er við töl­fræðing­inn Sewall Wright. Það þýðir að ef að A á 10% afla­heim­ilda en á 49% hlut í fyr­ir­tæki sem á 6% afla­heim­ilda telst það sem svo að A eigi 12,94% afla­heim­ilda. Þessi aðferð myndi ná utan um hvers kon­ar eign­ar­halds­flækj­ur svo lengi sem þær væru gefn­ar upp.

Fé­lags­leg teng­ing yfir 5%

Tólf pró­sent af heild­arafla er mjög hátt hlut­fall af heild­arafla og ekki ljóst af hverju „þakið“ er sett við það mark. Ég held því fram hvað sem því líður að rétt­ur­inn til þess að veiða yfir 5% pró­sent af öll­um fiski á Íslands­miðum telj­ist ótví­rætt til for­rétt­inda. Um slík rétt­indi þurfa að gilda aðrar regl­ur en fyr­ir trillu­karl­inn. Gleym­um því ekki að það var sam­vinnu­verk­efni út­gerðarmanna, sjó­manna, land­verka­fólks og sam­fé­lags­ins að skapa þau skil­yrði sem gerðu það að verk­um að rekst­ur sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja hef­ur gengið vel síðustu ára­tugi. Fyr­ir­tæk­in bera í mörg­um til­fell­um mikla ábyrgð á af­komu heilu sveit­ar­fé­lag­anna. Því fylg­ir ójafn­vægi og set­ur íbúa þess­ara sam­fé­laga í flókna stöðu gagn­vart þess­um sömu fyr­ir­tækj­um. Þetta þekkja all­ir sem eiga ræt­ur í sjáv­ar­út­vegsplássi.

Eigi sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tæki að viðhalda rétti sín­um til þess að nýta hátt hlut­fall af heild­arafla­heim­ild­um verða þau að mín­um dómi að vera að ein­hverju marki í eigu heima­manna og starfs­fólks. Setja mætti þá reglu að fyr­ir hvert pró­sent yfir fimm pró­sent viðmið þyrfti til­tek­inn hluti af fé­lag­inu að vera í eigu heima­manna og starfs­fólks. Ég gef lítið fyr­ir kenni­setn­ing­ar um að slíkt gangi ekki þar sem kapí­tal­ist­ar séu best til þess falln­ir að há­marka arð af auðlind­inni. Nú þegar eru dæmi um út­gerðarfé­lög með fé­lags­legt eign­ar­hald, þar sem arður af rekstri er fjár­fest­ur inn­an sam­fé­lags­ins en ekki braskað með hann á fjar­lægj­um eyj­um eða í ótengd­um rekstri. Slíkt fyr­ir­komu­leg myndi jafna stöðuna tals­vert og auka jafn­ræði milli íbúa í sjáv­ar­plássi eða lands­hluta og út­gerðarfjöl­skyldu sem stýr­ir því hvort plássið lif­ir eða deyr með ákvörðunum sín­um um ráðstöf­un afla­heim­ilda. Það má því segja að þetta væri ákveðinn vís­ir að sjálf­stæði sjáv­ar­út­vegsplássa.

Tengd­ar frétt­ir

Fisk­veiðistjórn­un­in

Ísland í fremstu röð í sjálf­bærri nýt­ingu

• Kall­ar eft­ir vist­kerf­is­nálg­un
• Áform rík­is­stjórn­ar ógni kjara­samn­ing­um
• „Ég er á marg­an hátt nokkuð bjart­sýnn“
• Dreg­ur í efa sjálf­bærni sjáv­ar­út­vegs­ins

» Fleiri tengd­ar frétt­ir