Sextíu ár eru liðin frá því að forsætisnefnd Æðstaráðs Sovétríkjanna samþykkti tillögu Níkíta Khrústsjovs, þáverandi sovétleiðtoga, um að Rússland gæfi Úkraínu Krímskaga í tilefni af því að 300 ár voru liðin frá sameiningu landanna. Gjöfin vakti ekki mikla athygli í öðrum löndum á þessum tíma og þótti aðeins hafa táknræna þýðingu í ljósi þess að Úkraína var þá sovétlýðveldi og fátt benti til þess að Sovétríkin liðu undir lok. Það gerðist þó tæpum 40 árum eftir að gjöfin var ákveðin og nú er komið í ljós að hún gæti reynst miklu afdrifaríkari en nokkurn óraði fyrir.

Eins og kom fram á mbl.is fyrr í dag hefur Vladímír Pútin, forseti Rússlands, fengið grænt ljós frá efri deild rússneska þingsins til að senda vopnaðar hersveitir til Úkraínu. Stjórnarandstöðuleiðtoginn Vitali Klitschko brást við þeim fréttum með því að krefjast þess við úkraínska þingið að það kalli út herinn hið fyrsta.

Þá hafa utanríkisráðherrar nokkurra Evrópuríkja boðað til neyðarfundar í Brussel, höfuðborg Belgíu, á mánudaginn vegna þeirrar stöðu sem komin er upp.

Skuldbundu sig til að virða núverandi landamæri Úkraínu

Íbúar Krímar eru um 2,3 milljónir og skiptast í þrjá meginhópa: Úkraínumenn í norðurhlutanum, Rússa í suðurhlutanum og á milli þeirra eru tatarar sem tala tyrkneskt mál og eru múslímar. Samkvæmt manntali frá árinu 2001 eru Rússar um 58% íbúa Krímskaga, 24% Úkraínumenn og 12% eru tatarar.

Talið er að tatarar, stundum nefndir tartarar, séu nú yfir tíu milljónir og flestir þeirra búa í Rússlandi, Úkraínu, Póllandi, Búlgaríu og Kína. Í Rússlandi búa um 5,5 milljónir tatara, þar af tvær milljónir í Tatarstan.

Tatarar komu fyrst á Krímskaga á þrettándu öld og þeir stofnuðu furstadæmi þar um miðja fimmtándu öld. Þeir stjórnuðu Krím til ársins 1783 þegar skaginn var innlimaður í Rússland og Svartahafsfloti landsins kom sér upp bækistöð í hafnarborginni Sevastopol. Áætlað er að svonefndir Krím-tatarar séu nú alls um 650.000.

Jósef Stalín sakaði Krím-tatara um landráð og samstarf við þýska nasista í síðari heimsstyrjöldinni og lét flytja þá nauðuga frá skaganum til Úsbekistans árið 1944. Marga Krím-tatara dreymdi um að snúa aftur til heimahaganna við Svartahaf en það var ekki mögulegt fyrr en Sovétríkin liðu undir lok árið 1991. Síðan hafa um það bil 280.000 tatarar snúið aftur til Krímar og litlir kærleikar hafa verið með þeim og rússneska meirihlutanum á skaganum. Þegar þeir komu aftur höfðu Rússar komist yfir hús þeirra og margir tatarar hafa kvartað yfir því að þeir hafi verið beittir misrétti í Krím. Meðal annars hefur verið deilt um rétt þeirra til jarðnæðis.

Eftir að Úkraína fékk sjálfstæði árið 1991 þegar Sovétríkin liðu undir lok hélt landið yfirráðunum yfir Krím en gerður var samningur við Rússa um að þeir héldu herstöðinni í Sevastopol. Rússar undirrituðu yfirlýsingu árið 1994 þar sem þeir skuldbundu sig til að virða núverandi landamæri Úkraínu. Bandaríkjamenn, Bretar og Frakkar undirrituðu einnig yfirlýsinguna.

Kosið um aukna sjálfstjórn

Krím hefur verið sjálfstjórnarlýðveldi innan Úkraínu og haft sitt eigið þing. Krím var einnig með eigin forseta í fyrstu en það embætti var lagt niður árið 1995, skömmu eftir að aðskilnaðarsinni og stuðningsmaður Rússlands var kjörinn í það með miklum meirihluta atkvæða. Krím er einnig með eigin forsætisráðherra sem stjórnvöld í Úkraínu hafa skipað. Forsetinn í Kænugarði skipar einnig sérstakan fulltrúa sinn í Krím.

Viktor Janúkóvítsj naut mikils stuðnings í Krím í forsetakosningunum árið 2010. Margir Rússar í Krím eru andvígir stjórnarskiptunum í Úkraínu eftir að Janúkóvítsj var steypt af stóli og saka andstæðinga hans um „vopnað valdarán“.

Stjórnarskiptin í Kænugarði urðu til þess að þingið í Krím samþykkti í fyrradag tillögu um að lýsa yfir vantrausti á forsætisráðherra sjálfstjórnarlýðveldisins. Krímarþingið skipaði Rússann Sergej Aksjonov í embættið, en hann er leiðtogi Rússneska einingarflokksins.

Þingið í Krím samþykkti einnig tillögu um að efna til almennrar atkvæðagreiðslu á skaganum um hvort hann ætti að fá aukin sjálfstjórnarréttindi. Atkvæðagreiðslan á að fara fram 25. maí, sama dag og forsetakosningar verða haldnar í Úkraínu. Krímbúar eiga að svara spurningunni hvort Krím eigi að vera „fullvalda ríki og hluti af Úkraínu, í samræmi við sáttmála og samninga,“ að því er fram kemur á fréttavef The Moscow Times.

Hætta á innrás?

Fregnir herma að stjórnarerindrekar frá Moskvu séu farnir að gefa út rússnesk vegabréf í Krím. Það hefur kynt undir áhyggjum af því að rússneski herinn geri innrás í landið ef mannfall verður meðal Rússa í Krím. Rússnesk lög heimila hernað í öðrum löndum til að „vernda rússneska borgara“.

Danskur sérfræðingur í málefnum Rússlands, Flemming Splidsboel Hansen, lektor við Kaupmannahafnarháskóla, telur að togstreitan milli Rússa og minnihlutahópanna í Krím geti leitt til átaka. Hann bendir á að auðvelt er fyrir úkraínska og rússneska þjóðernissinna að fara til Krímar á eigin vegum til að taka þátt í vopnaðri baráttu. „Ég óttast að upp geti komið sú staða að menn, sem berjast án opinbers stuðnings, geti dregið Úkraínu og Rússland inn í stríð,“ hefur danska ríkisútvarpið eftir Flemming Splidsboel.