Staðgöngumóðir er lögmóðir

Eftir Bergþóru Jónsdóttur begga@mbl.is
„Þetta hefur verið reynt einu sinni áður en samkvæmt lögum um tæknifrjóvganir er staðgöngumæðrun ekki leyfð á Íslandi," segir Reynir Tómas Geirsson, prófessor og yfirlæknir á kvennasviði Landspítala háskólasjúkrahúss, en í Morgunblaðinu í gær birtist auglýsing, þar sem óskað var eftir staðgöngumóður.

Staðgöngumóðir er sú kona sem gengur með og elur barn sem getið er af öðru fólki með tæknifrjóvgun. Í lagalegum skilningi er staðgöngumóðirin móðir barnsins sem hún elur, þótt hún sé það ekki í líffræðilegu tilliti.

Móðir í lagalegum skilningi

Í lögum um tæknifrjóvgun frá 1996 var staðgöngumæðrun ekki heimiluð hér á landi og ástæðurnar meðal annars þær, hve erfitt getur verið fyrir konu að láta frá sér barn sem hún hefur alið en einnig ákvæði sem tryggja á rétt barns til vitneskju um foreldra sína og uppruna.

"Staðgöngumæðrun hefur alls staðar verið umdeild vegna þess hve það er erfitt að vera í þeirri stöðu að fæða barn og láta það frá sér. Erlendis hafa komið upp alvarleg vandamál þegar staðgöngumæður hafa ekki viljað láta barnið af hendi, þrátt fyrir heit þar um," segir Reynir Tómas. Að hans sögn hefur þetta þó verið einn af þeim raunhæfu möguleikum sem konur sem misst hafa leg, en halda eggjastokkum, hafa átt til að eignast barn. "Það eru margir á þeirri skoðun, og þar á meðal ég, að það kæmi vel til greina að breyta lögum um tæknifrjóvgun og rýmka heimildir til staðgöngumæðrunar í sérstökum tilfellum að uppfylltum fastákveðnum skilyrðum."

Kona getur ekki gefið frá sér ófætt barn og því reynir ekki á samkomulag tilvonandi foreldra við staðgöngumóður fyrr en barn er fætt. "Það er svo áhætta sem fólk þarf að taka, um að staðgöngumóðirin efni sitt heit við fæðingu barnsins."

Til þess að koma staðgönguþungun í kring, þurfa hinir tilvonandi íslensku foreldrar og íslensk staðgöngumóðir nú að fara til útlanda, þangað sem leyfilegt er að gera slíkar aðgerðir. Foreldrarnir þurfa því að bera allan kostnað sjálfir, þar með talinn kostnað staðgöngumóðurinnar en kostnaður við aðgerðina sjálfa getur verið 250-500 þúsund krónur.

Á netinu má finna fjölda vefja þar sem fólk óskar eftir staðgöngumæðrum en einnig vefi þar sem konur auglýsa að þær taki staðgöngumæðrun að sér. Dæmi eru um það erlendis, ef marka má sumar þessara netsíðna, að konur hafi staðgöngumæðrun að lifibrauði. Ekki er sama hver staðgöngumóðirin er, því þær verða líka að uppfylla ákveðin heilbrigðisskilyrði og fylgikvillar í þungun hjá staðgöngumóður geta orðið og haft áhrif á heilbrigði barnsins. Enn önnur vandamál koma upp ef staðgöngumóðir er erlend.

Heppilegra að velja skyldfólk

Aðspurður um hvort fólk ætti sjálft að geta valið sér staðgöngumæður, ef heimild fengist til slíkra aðgerða hér, segir Reynir Tómas að í mörgum tilfellum sé það svo að nákominn ættingi vilji taka það hlutverk að sér. "Ég tel það heppilegra en að velja ókunnugt fólk. Ég hef það á tilfinningunni að óskyld kona myndi frekar vilja halda barninu en ef þetta væri meðal skyldfólks. Það sama átti við um ættleiðingar áður fyrr. Þær reyndust auðveldari ef börn voru látin til ættingja."