Næstu samningar gætu skilið milli feigs og ófeigs í skólastarfi

Yfirstandandi kjörtímabil hefur ekki verið tímabil átaka við samningaborðið, enda samningar löngu gerðir og við það að renna út. Það hefur hins vegar ekki farið fram hjá neinum að skólarnir hafa átt í vandræðum með að ráða til sín fólk og margur góður kennarinn hefur horfið til annarra og betur launaðra starfa.

Skólarnir hafa orðið undir í samkeppni um vinnuafl og margt bendir til þess að þeir samningar sem nú standa yfir, eða eru framundan, muni skilja á milli feigs og ófeigs í starfsemi skóla á næstu árum,“ sagði Eiríkur Jónsson, formaður Kennarasambands Íslands (KÍ), í opnunarávarpi sínu á þingi sambandsins á Grand Hótel í Reykjavík í gær.

Bjartsýnn þrátt fyrir allt

Aðspurður segist Eiríkur þó vilja leyfa sér ákveðna bjartsýni fyrir komandi samninga. „Mér skilst að samskipti grunnskólakennara við sveitarfélögin, hingað til, gefi til kynna gagnkvæman vilja til að leysa málin í sameiningu. Ég held að menn séu búnir að upplifa svo mikið á undanförnum mánuðum og búnir að sjá á eftir svo mörgum kennurum úr þeirri stétt, að þessi gagnkvæmi vilji hafi skapast.“ Hann segir sömu lögmál gilda um aðstæður annarra hópa, bæði leik-, tónlistar- og framhaldsskólakennara. Mjög mikilvægt sé til dæmis að framhaldsskólinn komi vel út úr næstu samningum.

„Það verður með einhverjum hætti að tryggja að kjaraþróun kennara haldi í við þróun annarra hópa hjá ríki og sveitarfélögum. Við hljótum að fagna ítrekuðum yfirlýsingum menntamálaráðherra um nauðsyn þess að bæta kjör kennara en harma um leið úrtölur annarra ráðamanna í því sambandi.,“ sagði Eiríkur í ávarpi sínu. Hann segir það hafa einkennt framhaldsskólana að þar hafi kennarar náð kjörum annarra rétt á meðan setið er við samningaborðið en þeim svo hnignað í hlutfalli við kjör annarra eftir því sem frá líður. „Þetta er eitthvað sem menn þurfa að taka á,“ segir Eiríkur.

Í ræðu sinni fór Eiríkur vítt og breitt yfir sviðið og lagði ekki síður áherslu á jákvæða þætti. Til dæmis samstarf við menntamálaráðuneyti í svonefndu tíu skrefa samkomulagi og niðurstöður kannana sem sýna að kennarastéttin nýtur mikillar virðingar í þjóðfélaginu, að stór hluti þjóðarinnar vill áhrif hennar meiri. „Óskandi væri hins vegar að sú stétt sem jafnan kemur lakast út í könnunum af þessu tagi, þingmenn, tækju meira mark á þessum niðurstöðum og virtu þær í störfum sínum,“ sagði Eiríkur.

Grunnskólakennarar lægstir

Capacent Gallup kynnti þingfulltrúum niðurstöðu kjarakönnunar sem gerð var fyrir Kennarasambandið. Helstu niðurstöður voru að grunnskólakennarar eru lægstlaunaðir kennara í KÍ. Meðalgrunnlaun þeirra í október 2007 voru rúmar 242 þúsund kr. og meðalheildarlaun, að öllum aukagreiðslum meðtöldum, tæpar 286 þúsund kr. Framhaldsskólakennarar báru mest úr býtum og voru með tæpar 295 þúsund kr. en meðalheildarlaun þeirra voru tæpar 406 þúsund kr.ur. Meðalgrunnlaun leikskólakennara voru tæpar 262 þúsund kr. en meðalheildarlaun þeirra rúmar 297 þúsund kr. Meðaltal grunnlauna tónlistarkennara voru tæpar 292 þúsund kr. en meðalheildarlaun þeirra rúmar 331 þúsund kr.krónur.

Grunnskólakennarar töldu að laun þeirra þyrftu að hækka um tæp 46% til að teljast sanngjörn. Leikskólakennarar töldu að þau þyrftu að hækka um tæp 34%, tónlistarkennarar um tæp 30% og framhaldsskólakennarar um 24%.

Í heild voru karlar með að jafnaði 18% hærri laun en konur í kennarastétt. Þegar tekin voru út áhrif vinnutíma, menntunar, starfsaldurs og annarra sambærilegra þátta reyndist kynbundinn launamunur vera 5%. Það er lægsti kynbundni launamunur sem fram hefur komið í sambærilegum kjarakönnunum Capacent Gallup.

Svör bárust frá 1.811 félagsmönnum í KÍ. Ríflega 2.800 manns voru í upphaflegu úrtaki og var svarhlutfall tæplega 65%.

Sveitarfélögin standa sig ekki

Elna Katrín Jónsdóttir, varaformaður Kennarasambandsins, sagði í samtali við Morgunblaðið að launaþróun félagsmanna í KÍ sé langt í frá að vera ásættanleg, jafnvel þótt aðeins séu borin saman laun hjá hinu opinbera.

„Nú eru laun grunnskólakennara langverst, en það þýðir ekki að laun hinna séu góð. Það getur ekki verið sanngjarnt að það muni jafnvel 100 þúsund kr. á föstum launum kennara og annarra starfsmanna hins opinbera, hvort heldur hjá ríki eða sveitarfélögum, með sambærilega menntun og hreint ekki meiri ábyrgð í starfi.“

Elna sagði að það hljóti að vera rætt í framhaldi af launakönnuninni hvernig sveitarfélögin geti leyft sér að greiða kennurum miklu lægri laun en ríkið. Spyrja megi hvernig sveitarfélögin eigi að taka til sín æ stærri hluta af grunnþjónustu ef þau eru ekki samkeppnisfær um laun við ríkið.

Mannréttindasamtök kennara

Suður-Afríkumaðurinn Thulas Waltermade Nxesi er aðalritari Kennarasambands S-Afríku sem inniheldur um 65% af kennurum í landinu á öllum skólastigum eða um 235.000 manns. Fjöldi félagsmanna í samtökunum hefur rúmlega sjöfaldast á síðustu 10 árum. Þá hefur barátta hans fyrir réttindum kennara og opinberra starfsmanna í heimalandinu m.a. orðið til þess að kennarar fóru inn í heildarsamtök opinberra starfsmanna þar í landi.

Einnig er hann forseti Alþjóðasambands kennara, Education International (EI), og er sem slíkur heiðursgestur þings Kennarasambands Íslands sem fram fer 9.-11. apríl í Reykjavík. EI inniheldur 394 kennarasamtök í 171 landi og eru félagsmenn alls um 30 milljónir, allt frá leikskólakennurum til háskólaprófessora. Þing samtakanna er haldið á þriggja ára fresti. Í fyrra var það í Berlín en í Porto Alegre í Brasilíu árið 2004.

AIDS eitt af viðfangsefnunum

„Ég minni íslenska kollega mína á að þegar við hittumst árið 2004 var mikið rætt um ógnina sem stafar af HIV-AIDS víða í heiminum, ekki síst í Afríkuríkjum, fyrir menntun og almenna framþróun. HIV tekur fjölda mannslífa á hverju ári. Kennarar um allan heim þurfa að tvöfalda átak sitt í fræðslu gegn þessum faraldri,“ segir Nxesi í samtali við Morgunblaðið og leggur þá ekki síður áherslu á kennara í þróuðum löndum, þar sem HIV sækir nú mjög á.

Hann segir sjálfsmynd EI vera þá að þau séu í raun mannréttindasamtök sem berjist fyrir rétti alls fólks til þess að eiga aðgang að menntun, auk þess að berjast fyrir félagafrelsi kennara, sem víða þrengi mjög að. Þess vegna berjist samtökin m.a. fyrir ákveðnum þúsaldarmarkmiðum, þ.e. að sem flest ríki geti veitt öllum börnum innan sinna vébanda grunnmenntun árið 2015. Hins vegar sé mjög langt í að sum ríki nái þessum markmiðum.

Í menntun felast samgæði

„Ein megináhersla samtakanna eru gæði opinberrar menntunar. Opinber menntun eru samgæði en það felast hættur í því að einkavæða menntakerfi landa. Það er líklegt til að gagnast aðeins hinum efnaðri og leiða til meiri aðskilnaðar í samfélögum,“ segir hann og bætir við: „Við þurfum að líta á menntun sem fjárfestingu til framtíðar en ekki bara peningahít. Þá er það viðhorf viðskiptaheimsins, að meta alla hluti eftir því hvað er sett inn og hvað kemur út, algerlega óviðeigandi. Menntun gengur ekki út á að framleiða svo og svo mörg fagidjót fyrir mismunandi atvinnugreinar. Um það snýst menntun ekki. Það á ekki endilega við að flytja viðskiptamódel inn í skólastofurnar óbreytt, þótt þau virki ágætlega á framleiðslu dauðra hluta.“ Hann leggur áherslu á að kennarar og nemendur séu ekki bara mannauður, heldur líka mannverur. Skólastarf eigi að miðast við það öðru fremur.

Slíkar aðferðir segir hann leiða af sér að allt árangursmat verði einhæft og farið að ganga út á samræmd próf þar sem eini mælikvarðinn á þann árangur sem kennarar hafi náð með einstaka nemendur sé hvort þeir standi sig vel á nokkrum prófum.

Hlutverk kennara á Norðurlöndum

„Ég segi við kennara að þeir eigi að vera framfaraafl fyrir félagslegum breytingum. Þeir eiga að taka þátt alþjóðlegri baráttu fyrir réttindum á vinnumarkaði og mannréttindum, ekki síst réttindum barna og kvenna,“ segir Nxesi. Þetta eigi líka við um kennara í þróuðum löndum á borð við Norðurlöndin, sem eigi að þrýsta á stjórnvöld í sínum heimalöndum að beita sér fyrir betri menntun og réttindum kennara í þeim löndum þar sem á þau skortir.

Samstarf á milli þróaðra og vanþróaðra landa segir hann heldur ekki bara eiga að ganga út á peningagjafir, heldur skiptinema- og skiptikennaraverkefni, samskipti og hugmyndaflæði.

Í hnotskurn

» Kennarasamband Íslands var stofnað í nóvember 1999 og tók til starfa 1. janúar árið 2000.
» Þingið fer fram í Reykjavík 9.-11. apríl en það sitja um 300 fulltrúar 10.000 skólastarfsmanna. Yfirskrift þess er: „Kennaralaun og skólastarf í innlendu og alþjóðlegu samhengi“. Heiðursgestur er Thulas Nxesi forseti Alþjóðasambands 30 milljóna kennara í 171 landi.